Anna Maria van Schurman kalligrafeerde gebeden uit Bijbel en Koran
Anna Maria van Schurman wordt wel gezien als de eerste vrouwelijke theoloog van Nederland. Afgeschermd van mannelijke studenten volgde ze college bij onder meer Gisbertus Voetius. Uit recent onderzoek blijkt dat ze niet alleen kunstzinnig omging met gebeden uit de Bijbel, maar ook met teksten uit de Koran.
In het jongste nummer van ”Handreiking”, het orgaan van het Citypastoraat Domkerk Utrecht, brengt dr. Pieta van Beek twee creatieve werken van Van Schurman voor het voetlicht.
De Utrechtse onderzoeker wijst erop dat Van Schurman (1607-1678) de Griekse tekst van het Gebed des Heeren heeft gekalligrafeerd op de bogen van een stuk perkament uit de periode rond 1450. „Regel na regel schreef ze een bede”, aldus dr. Van Beek. „Van de twee versies in het Nieuwe Testament (Mattheüs 6:9-13 en Lukas 11:2-4) koos ze voor de kortere variant uit Lukas waar de woorden „Want van U is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid tot in der eeuwigheid”, de doxologie, zijn weggelaten. Het „Amen” voegde ze wel weer uit Mattheüs toe.” Volgens dr. Van Beek gebruikte Van Schurman de Griekse Textus Receptus, de grondtekst zoals men die voor de moderne tekstkritiek binnen de theologie gebruikte. Eigenhandig voegde de zeventiende-eeuwse theologe de titel ”Gebed des Heeren” toe. Onderaan de tekst schreef ze —in Griekse letters— haar naam.
Koran
Van Schurman kalligrafeerde niet alleen een Bijbeltekst, maar ook een tekst uit de Koran. Die tekst is eveneens geschreven op een middeleeuws perkamenten blad uit de vijftiende eeuw. In de boog zette ze in schoonschrift de Arabische tekst van de Sura al Fatiha, een gebed uit het begin van de Koran. „Ze schreef de zeven beden achter elkaar, gescheiden door vooral een bloemetje.” Ze ondertekende wederom met haar naam, maar deze keer in het Nederlands en niet in het Arabisch.
Krabben
Dr. Van Beek weet niet hoe Van Schurman de manuscriptvellen in handen heeft gekregen. „Op de plek waar normaliter katholieke afbeeldingen staan, heeft zij, of de verkoper, zitten krabben: onder de gekalligrafeerde teksten zie je namelijk restanten doorschemeren.” Volgens de onderzoeker gaat het mogelijk om palimpsesten, stukken perkament die werden hergebruikt. De bovenste laag werd dan van de stukken afgeschraapt, zodat ze opnieuw konden worden beschreven.
De reden waarom Van Schurman uitgerekend voor deze gebeden heeft gekozen, hangt volgens dr. Van Beek samen met de Tachtigjarige Oorlog. „Men was toen liever Turks dan paaps. Vandaar dat ze katholieke afbeeldingen vermeed, maar wel een Grieks en Arabisch gebed kalligrafeerde. Toch voelde ze de islam niet haarfijn aan, want voor het kalligraferen van de Korantekst koos ze een manuscript met een verboden afbeelding van een mens in de marge.”
*
