Een mooi voorbeeld hiervan zag ik vorige week. In Wamena, de stad waar wij wonen, werd een nieuw kerkje in gebruik genomen. Een nieuwe gemeente, ongeveer 5 kilometer van de moedergemeente. De reden dat deze nieuwe gemeente ontstaan was, lag in een verbod. Drie jaar terug heeft de burgemeester de zondagsrust ingesteld. Winkels mogen niet open voor vier uur ’s middags, en ook taxi’s en andere vormen van publiek transport zijn tot die tijd verboden. Het gevolg was dat het ineens heel lastig was om naar de kerk te gaan voor mensen die verder weg woonden. Vijf of meer kilometer lopen, heen en terug, was te veel voor veel gemeenteleden, vooral bestaand uit studenten die aan de rand van de stad woonden. Daarom belegden ze een eigen dienst, in een klein houten gebouwtje dat ze in elkaar geknutseld hadden.

De kerkenraad van Wamena raadde het af: Hoe zou deze gemeente kunnen bestaan? Hoe gaan deze armlastige studenten een kerkgebouw betalen? Wie wil er komen preken voor een paar mensen? Drie jaar later staat er een eenvoudig kerkje, is er een eigen predikant en zijn er zo’n 300 gemeenteleden.

De beperking van het niet zo ver kunnen reizen, bood dus de kans om een nieuwe gemeente te vormen. Zo’n honderd jaar terug gebeurde dat in Nederland ook vaak, maar door de toegenomen mobiliteit is de actieradius behoorlijk opgerekt. Toch zou het best aardig zijn om eens te bedenken hoe anders de kerkelijke kaart van Nederland eruit zou zien als iedereen binnen een straal van 5 kilometer naar de kerk zou gaan. Misschien zouden er heel wat minder ‘witte vlekken’ op de kaart van Nederland zijn als iedereen zou kerken waar hij of zij woont.

Beperkingen of problemen leiden tot twee soorten kansen. De eerste soort is het bekende ” thinking out of the box”. Een oplossing zoeken die het probleem vermijdt, zoals in het voorbeeld van de nieuwe gemeente. Er is een probleem met transport, en dat wordt niet opgelost door een andere vorm van vervoer te zoeken, maar door een nieuwe gemeente te stichten. Zo leiden beperkingen tot nieuwe, soms helemaal niet probleemgerelateerde oplossingen.

De tweede soort leidt tot oplossingen die direct met het probleem te maken hebben. Een bedrijf heeft een probleem met de elektriciteitsvoorziening en lost het op door zonnepanelen te installeren. Dat wordt ”thinking inside the box” genoemd. Het probleem wordt niet vermeden, maar het probleem wordt opgelost.

Een aantal jaren geleden deed ik samen met collega’s onderzoek naar het zien van nieuwe kansen door ondernemers, tijdens de economische crisis in de periode 2008 tot 2011. We keken naar verschillende soorten beperkingen en probeerden een relatie te leggen met de kansen die de ondernemers zagen. Opvallend genoeg bleken de meeste ondernemers vooral inside the box te denken. Ze zagen kansen die direct te maken hadden met de problemen en beperkingen waar ze tegenaan liepen. Kansen in andere gebieden zagen ze in mindere mate. Dit is een belangrijk inzicht, want mogelijk worden goede kansen over het hoofd gezien en richt de ondernemer zich vooral op het oplossen van huidige problemen.

Onderzoek naar creativiteit toont aan dat mensen nieuwe mogelijkheden zien als er beperkingen zijn. Geef kinderen een zak met blokken, waarmee je feitelijk alleen kunt stapelen, en er komen allerlei nieuwe vormen en bouwwerken.

Toch bleek ook uit ons onderzoek dat beperkingen bij ondernemers niet altijd leiden tot het zien van nieuwe mogelijkheden. Bij sommige beperkingen bleken de ondernemers juist minder kansen te zien. Vooral beperkingen die te maken hadden met klantcontact en met producten of diensten hebben een negatief effect. Soms kunnen die zo serieus zijn dat je er geen gat meer in ziet. Aan de andere kant hebben bijvoorbeeld financiële beperkingen –tekorten, of moeilijkheden om geld te lenen– een positieve invloed. Als er een financieel tekort is, daagt dit blijkbaar uit tot het zoeken van oplossingen en het verkennen van nieuwe kansen. Ander onderzoek toont zelfs aan dat veel geld meestal slecht is voor het zien van nieuwe kansen. Er is geen noodzaak om nieuwe dingen te doen – met als gevolg dat welvarende bedrijven soms te laat reageren als het tegenzit.

Beperkingen zijn goed en stimuleren het zien van nieuwe kansen. Maar let op dat je niet bij de pakken neer gaat zitten doordat de problemen je boven het hoofd groeien. Of dat je juist kansen mist doordat je het te goed hebt. En misschien missen de kerken wel lokale kansen doordat ze bouwen op de toegenomen mobiliteit.

Elco van Burg is consultant bij Lentera Papua in Indonesië en universitair hoofddocent ondernemerschap aan de Vrije Universiteit Amsterdam.