Als ze vandaag had geleefd, zou ze waarschijnlijk zelf de politiek in zijn gegaan. In haar tijd kwam ze niet verder dan namens Winston verkiezingstoespraken houden in zijn district. En als hij weer eens was weggestuurd uit een regering, nodigde zij net zo lang de juiste mensen uit op lunches en diners tot hij weer een nette functie had. Zijn politieke leven kende grote hoogten, maar evenzeer diepe dalen. Voor een man met gevoel van status was dat een vreselijk hobbelpad. Dat hij in mei 1940 premier werd, zag hij daarom niet minder dan als „tot zijn bestemming” komen.

Ze was altijd bezig hem te dienen. En zo wilde hij het ook. Hij was „snel tevreden met het beste”, zoals iemand zei. Hij wilde vooral verzorgd worden. Elke dag twee overhemden, en twee keer in bad (om 12 uur en om 19 uur; water op 36 graden). Hij was volkomen op zichzelf gericht. Veel werd natuurlijk door personeel uitgevoerd, maar ”Clemmie” moest dat allemaal leiden.

Voor Winston Churchill was het ministerschap misschien iets wat zijn ijdelheid streelde, bij Clementine (1885-1977) ging het ook om het geld. Ze waren wel van goede komaf, maar hadden geen familiekapitaal. Zolang Winston slechts parlementslid was, was er te weinig voor hun luxe leven. Geldzorgen vormen een rode draad door het boek. Churchill hield van oude landhuizen, maar verkeek zich telkens op de onderhoudskosten. Clementine mocht de problemen oplossen. Het gemak van het ministerschap was dat hier doorgaans een stijlvolle ambtswoning bij hoorde.

Uiteindelijk belandde het gezin op Chartwell. Winston vond dat de top, zo Engels. Clementine vond het een vreselijk hok, hoewel ze zich er later mee heeft verzoend. Normaal kon het gezin rondkomen met twaalf bediendes, op Chartwell waren niet minder dan twintig voltijdse krachten nodig. Het personeel wisselde snel, want de Churchills stonden bekend als slechte betalers.

Vakantie

Winston en Clementine zijn meer dan vijftig jaar samen geweest, maar met wisselend enthousiasme. Hun redding was waarschijnlijk dat ze heel weinig samen waren. Met andere woorden: ze gingen elkaar graag uit de weg. Zelfstandig op vakantie gaan was niet vreemd voor hen. En als ze met het hele gezin op stap gingen, waren er altijd anderen bij.

Hun individuele gewoonten liepen zeer ver uiteen. Zij hield van vroeg slapen en vroeg opstaan, hij was gewend aan laat slapen en lang blijven liggen. Al kort na hun huwelijk hadden ze gescheiden slaapkamers.

Ondanks dit schreven ze elkaar enorm veel brieven, die opvallen door een hartelijke toon. Als Winston op reis was, ging er soms meermalen per dag een briefje naar huis, en heel vaak kwam er ook iets terug. Maar ook tijdens gewone werkweken in Londen schreef hij zeer geregeld. Ze hadden blijkbaar wel de behoefte van alles tegen elkaar te vertellen.

Door deze vele brieven is het niet moeilijk de details van hun intieme leven te reconstrueren. Purnell stelt dat beiden „vrijwel zeker” als maagd het huwelijk in gingen. Ze vindt dit ook verklaarbaar. Allebei hadden ze bij hun ouders gezien waar vrije seks toe leidt. Winstons vader Randolph stierf aan syfilis en zijn moeder viel van de ene verhouding in de andere, en ”Clemmie” heeft nooit geweten wie haar echte vader was.

Bijzonder is daarom te lezen dat Winston en Clementine elkaar altijd trouw zijn gebleven. Veel biografen van Churchill hadden best graag een schandaaltje willen onthullen, maar dat is nooit gelukt. Wat dat betreft blijven ze een voorbeeld.

Toch waren het geen puriteinen. Om de Amerikanen bij de oorlog te betrekken, behandelden ze elke gezant uit Washington als een vorst en brachten hen ook in contact met vrouwen. Hun schoondochter Pamela, die van hun dwarse zoon Radolph gescheiden was, deelde volgens Purnell het bed met meerdere Amerikanen. De auteur zegt er telkens bij dat de Churchills hiervan „geweten moeten hebben”, dus helemaal zeker is dit niet. Duidelijk is dat Clementine zich hier achteraf voor schaamde.

Borstvoeding

Als vader en moeder waren de Churchills niet sterk. De kinderen waren een obstakel en werden welbewust verwaarloosd. Van de vier kinderen die de volwassenheid bereikten, is alleen dochter Mary (1922-2014) redelijk gelukkig geworden.

Winston was te druk was om zich met de kinderen te bemoeien. Als hij hen zag, verwende hij hen. Clementine kon hun gejammer niet aanhoren en liet alles over aan kinderjuffrouwen. Vertroetelen en knuffelen stond haar tegen, borstvoeding geven vond ze vreselijk. Van opvoeden –en grenzen stellen– kwam niet veel.

Beiden leden af en toe aan depressies. Winston sprak regelmatig van de „zwarte hond” die hem bezocht. Dat schijnt soms zeer diep te zijn gegaan. Purnell vermoedt dat de gesprekken met Clementine hem hebben bewaard voor zelfdoding.

Als goede Engelsen waren de Churchills lid van de anglicaanse staatskerk. Hun kleinzoon Winston (zoon van Randolph en Pamela) zei in 2004 in het Reformatorisch Dagblad dat hij vooral „een steunbeer aan de buitenkant” van de kerk was. Clementine lijkt iets trouwer te zijn geweest in de kerkgang. Na de dood van hun 2-jarige Marigold in 1922 is ze zelfs intensief in het kerkbezoek. Als Winston in de Eerste Wereldoorlog als officier aan het front dient, schrijft ze hem ook dat hij in moeilijke situaties op Christus moet zien. Zo komen er af en toe flarden van godsdienst voorbij in het boek. Dit had best een afzonderlijk onderwerp mogen zijn.

Opvallend is dat Winston tegenover Clementine wel vaak de woorden uit Efeze 4 aanhaalt: „Laat de zon niet ondergaan over uw toorn.” Als er iets was, dan wilde hij het ook weer snel oplossen. Misschien is dit stukje Bijbelvastheid wel de redding van hun huwelijk geweest.

Deze biografie laat Churchill van een ongebruikelijke kant zien. De schrijfster biedt veel feiten, die op zich allemaal boeiend zijn maar het boek op een zeker moment iets vermoeiends geven. Als Purnell meer had samengevat, had ze met 250 bladzijden kunnen volstaan.

Boekgegevens

Clementine. Een leven met Winston Churchill, Sonia Purnell; uitg. Karmijn, Elburg, 2017; ISBN 978 94 921 6823 8; 420 blz.; € 21,95.