Larysa maakt met een blauwe koffer de „heftigste reis van haar leven”
Larysa Rusina heeft een blauwe koffer klaarstaan voor een „fijne vakantie” in Italië, maar gebruikt die uiteindelijk om haar „leven te redden” en het oorlogsgeweld in Oekraïne te ontvluchten.
In 2022 verlaat Rusina –kunstenaar, fotograaf en alleenstaande moeder– samen met haar dochter de Oekraïense hoofdstad Kyiv voor „de heftigste reis van haar leven”. Kort daarvoor heeft ze al haar fotowerk op een laptop gezet, om haar archief tijdens haar vlucht –eerst naar Lviv, dan naar Polen– mee te nemen.
„Wat ik in de koffer stop? Het hoogstnoodzakelijke. Al mijn dromen laat ik eruit, ook alle verwachtingen. Zonder al die zaken past ons hele leven erin, dus eigenlijk is het best een grote koffer”, schrijft Rusina in de bundel ”Kofferverhalen”.
Ze is een van de tien personen van wie de auteurs een persoonlijk verhaal optekenden in het boek, dat is gekoppeld aan Fenix, het nieuwe kunstmuseum over migratie in Rotterdam. Dit bevat onder meer 2000 gedoneerde koffers uit binnen- en buitenland.
Het boek opent met een vijftig pagina’s tellende beschouwing van auteur Adriaan van Dis (Bergen, 1946) over de betekenis van de koffer en het fenomeen migratie. Hij verwerkt daarin ook persoonlijke ervaringen, onder meer tijdens de vele reizen die hij maakte. „Je kunt van koffers gaan houden”, schrijft hij. „Ze kunnen vrienden worden die je geruststellen.”
Als jongen keek hij thuis naar „vaders hutkoffer uit Palembang” (Indonesië). „Voor zijn ogen getimmerd en met ruw linnen beplakt.” Na de dood van zijn ouders ontfermde Van Dis zich over alle familiekoffers. „Het leer is gebutst. De hengsels zijn moe. Sterke armen droegen ze. Mijn moeder. Mijn vader was te zwak. En nu rusten ze uit in mijn kelder. Weer stoffig, maar vol verhalen.”
Van Dis belicht ook het koffermonument voor de 270 vervolgde en vermoorde Joodse inwoners van Leiden. Volgens de Nederlands-Israëlische kunstenaar Ram Katzir staan de uit natuursteen gehouwen ouderwetse koffers symbool „voor wat ieder in zijn leven meeneemt, maar ook achterlaat: bagage”.
Huwelijk
Na de beschouwing van Van Dis volgen tien kofferverhalen, fraai opgetekend door Karin Amatmoekrim en Abdelkader Benali, die zelf als kind naar Nederland emigreerden, vanuit respectievelijk Suriname en Marokko.
De meeste verhalen spelen zich decennia geleden af, onder meer in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. Sommige personen emigreerden vanwege een huwelijk, andere kwamen voor werk naar Nederland, zoals de Filipijnse verpleegkundige Shirley Sabaco en de Italiaanse fabrieksarbeider Gandolvo Profita.
De auteurs nemen de lezer mee tijdens de soms dagenlange reis van de migranten, per boot –de Holland Amerika Lijn–, trein of vliegtuig. Ze brengen de hoop en verwachting, maar ook tegenslagen en teleurstellingen van de migranten tastbaar dichtbij.
In elk verhaal duikt vroeg of laat een koffer op, maar het accent ligt op de verhalen van de migranten zelf. Soms was een koffer bestemd voor een enkele reis naar den vreemde, maar volgde na jaren toch een retourtocht.
Voor Willemiene Boerrigter (1877-1956) was de heenreis van Rotterdam naar China per boot „een genot”. In de Chinese havenstad Tianjin sloot ze Thomas in de armen, met wie ze op afstand, met de handschoen, was getrouwd. Dertien jaar later, nadat Thomas had opgebiecht dat er een kind op komst was bij zijn minnares, besloot ze in 1911 naar Nederland terug te keren, samen met haar vier kinderen en ditmaal met de Trans-Siberië Express, een treinreis van meer dan 10.000 kilometer.
Ansichtkaart
Voor de Oekraïense Larysa Rusina blijkt Polen geen eindbestemming. Ze krijgt een telefoontje van haar vriendin Iryna, die in Nederland verblijft. „Kom naar Nederland om te zien of het je bevalt”, zegt ze.
Rusina stapt weer in haar auto. Zeven dagen later rijdt ze Zwolle binnen, waar de vluchteling een kamer krijgt toegewezen die „genoeg ruimte heeft voor een kind, een moeder en een blauwe koffer”.
In een Zwolse museumwinkel ziet ze een ansichtkaart van Hollandse vrouwen met een blauwe vaas op hun hoofd. „Het blauw van onze koffer. Het is 4 maart, en ook vandaag zal er een vrouw met een koffer uit haar land vertrekken. Beginnen aan een ongewisse reis.”
Kofferverhalen, Abdelkader Benali, Adriaan van Dis, Karin Amatmoekrim; uitg. Atlas Contact i.s.m. Fenix; 192 blz.; € 22,99
