Hermeneutiek is belangrijk, belangrijk genoeg om er vrijdag in Kampen een studiedag over te organiseren. Het gaat in de hermeneutiek om de vraag wat er gebeurt als wij verstaan en interpreteren.

Tegelijk moet de betekenis van hermeneutiek niet overschat worden. De discussie over schepping en evolutie naar aanleiding van het boek ”En de aarde bracht voort” van Gijsbert van den Brink maakt dat duidelijk.

Uiteraard spelen hier hermeneutische vragen. Van den Brink ging onlangs in een blog in op de vraag of de wetenschap de uitleg van de Bijbel mag bepalen. Zijn antwoord is drieledig: ja, nee, maar.

Ja – natuurlijk speelt in de uitleg van de Bijbel kennis mee die we hebben van de wereld van de Bijbel en van de wereld waarin we leven. Op allerlei manieren heeft –al dan niet wetenschappelijk getoetste– kennis invloed op de uitleg van Bijbelteksten: kennis over de betekenis van woorden, over het ontstaan en de precieze vorm van de Bijbeltekst, over geografie, over geschiedenis enzovoort.

Tegelijk: nee – we kunnen teksten niet alles laten betekenen. Wel kunnen nieuwe kennis en nieuwe inzichten een aanleiding vormen om onze uitleg van de Bijbel nog eens tegen het licht te houden.

Maar – dan? Van den Brink stelt dat de wetenschap niet de uitleg van de Bijbel mag bepalen, terwijl tegelijk een theorie als de evolutietheorie wel een reden vormt om de Bijbel nog eens goed te lezen.

Zo clean is het onderscheid in werkelijkheid niet te maken. Wetenschappelijk onderzoek vindt bijvoorbeeld zijn neerslag in woordenboeken en werkt zo door in pogingen om teksten zo goed mogelijk te verstaan.

Het is goed om te zien wat deze hermeneutische overwegingen voor resultaat hebben. Hermeneutiek helpt je om met een scherpe en zelfkritische houding, een gelovige en open attitude, naar teksten en naar de werkelijkheid te kijken. Hermeneutiek helpt je om jezelf niet voor de gek te houden (bijvoorbeeld door alleen literatuur van gelijkgezinden te verwerken) en te leren van anderen (door in te gaan op bijdragen met een heel ander standpunt; dat kan het probleembewustzijn opscherpen).

Dit is echter niet meer dan een opening van het gesprek. Hermeneutiek is een procesbegeleider; het doel is dat in het interpretatieproces de problemen bij de uitleg eerlijk onder ogen gezien worden. Welke inhoudelijke keuzes je vervolgens moet maken als je die problemen serieus neemt – daar zegt hermeneutiek uiteindelijk betrekkelijk weinig over.

Wat gebeurt er als je het perspectief van de evolutietheorie en het perspectief van de Bijbeltekst serieus neemt? Het antwoord op die vraag is geen hermeneutiek meer, maar theologie. In het combineren van die beide perspectieven op de werkelijkheid van het ontstaan van onze wereld vindt het echte werk plaats.

De studiedag afgelopen vrijdag in Nijkerk over het boek van Van den Brink liet zien wat er dan ter tafel komt. Dan gaat het over de inhoud en de status van de evolutietheorie: wat zegt de evolutietheorie precies en hoe sterk staat die theorie? Het antwoord daarop is vakwerk van natuurwetenschappers. Tegelijk komt de vraag ter sprake of we de verhalen in Genesis over schepping goed interpreteren en wat die teksten nu precies zeggen. Daarbij komen de exegeten aan het woord. Het gaat over de vraag wie God is en wat het betekent dat God goed is. Of wat het betekent dat de schepping goed is. Over de verhouding van mensen tot de rest van de wereld en in het bijzonder tot de dieren. Dat zijn geen hermeneutische vragen meer. Dan zijn inhoudelijke vragen, die om een inhoudelijke beantwoording vragen. Een procesbegeleider zoals de hermeneutiek kan handig zijn als gespreksleider. Het gesprek gaat echter over inhoud.

Dat is precies wat goede hermeneutiek wil: echte, eerlijke aandacht voor inhoud.

Hans Burger is universitair docent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.