Sommige mensen hebben de gave om dingen te zien waar anderen overheen kijken. Wat mij betreft is de Amerikaanse filosoof Nicholas Wolterstorff (85) zo iemand. Afgelopen week was hij voor een vierdaagse tour in Nederland, waarvan de vierde bijeenkomst plaatsvond aan de Theologische Universiteit te Kampen. Aanleiding was een boek met artikelen over zijn werk, ”Denken om shalom”, dat afgelopen week uitkwam.

Wolterstorff heeft al weer meer dan twintig jaar geleden een boek geschreven over het spreken van God, ”Divine Discourse” (1995). Wie begint over “spreken van God” zal vaak iets gaan zeggen over de Bijbel als woord van God, over openbaring, over hoe we zeker kunnen weten dat de Bijbel echt Gods Woord is. En dan bedoelen we: dat de Bijbel Gods openbaring is.

Wolterstorff stelt hier een vraag bij. Prima om het over openbaring te hebben, maar is spreken wel hetzelfde als openbaren? Wie openbaart, maakt iets bekend wat tot dan toe verborgen is. Maar wat is spreken? Wie spreekt, neemt een “normatieve positie” in tegenover de aangesprokene, zegt Wolterstorff. Je kunt een vraag stellen, omdat je iets van een ander wilt horen: waarom doe je dit? Of je kunt iets beloven en zo een verplichting aangaan: ik zal dit voor je doen. Je kunt iemand bemoedigen of aansporen en zo een ander iets meegeven: kom op, hou vol! Je kunt iemand weer hoop geven: vergeet niet dat straks, je weet toch wel dat als je volhoudt dit of dat zal gebeuren.

Door woorden kun je ook je liefde uiten: vergeet je niet wat ik al zo vaak heb gezegd: ik hou echt van je. Maar ook is het mogelijk om iemand kritisch te bevragen: als je bij mij wilt horen, hoe kan het dan dat je…?

Spreken (een normatieve positie innemen) is dus iets anders dan openbaren (iets wat verborgen is bekendmaken). De Bijbel lezen als Woord van God, wil zeggen: de Bijbel lezen als een boek waarin God ons aanspreekt. Dat boek met woorden van vroeger wordt steeds weer door God gebruikt om nu iets tegen ons te zeggen.

Door hier aandacht voor te vragen, laat Wolterstorff zien hoe God de Bijbel gebruikt in zijn omgang met ons. Je hoeft niet alle ingewikkelde vragen rond de Bijbel beantwoord te hebben om de Bijbel toch te kunnen lezen als woord van God. Al lezend merk je immers: God spreekt mij aan. Niet dat God pas iets gezegd heeft wanneer iemand zich diep geraakt voelt. Een vermaning of een belofte van God blijven een woord van God, of het mij deze keer nu wel of niet emotioneel iets gedaan heeft.

Veel recenter heeft Wolterstorff een boek geschreven over de liturgie, ”The God We Worship” (2015). Binnenkort komt er opnieuw een boek van hem uit over liturgie, en nu nadrukkelijk filosofisch. Hoe denkt een filosoof na over wat er allemaal in de liturgie gebeurt? In ”The God We Worship” gaat het Wolterstorff om de vraag: wat impliceert de liturgie waarin we God aanbidden nu eigenlijk over God, over wie wij zelf zijn en over Gods wereld?

Wolterstorff legt er daarin de vinger bij dat God luistert. Gek genoeg weten we dat wel, maar in de theologie wordt er zelden nagedacht wat het over God zegt dat Hij luistert. God is machtig, God openbaart zich, God schept, God verlost, God zal alles nieuw maken… Vaak benadrukken theologen dat God overal boven staat en dat Hem niets uit de hand loopt. Hij is eeuwig en heilig en alwetend. En soms vraagt iemand zich af wat het voor zin het heeft, dat te bidden. Want God weet alles toch al. Of je stuit op die ingewikkelde vragen rond de verhoring van ons gebed.

Het lijkt wel of we niet serieus nemen wat we doen als we ons tot God richten: wat betekent het dat God naar ons luistert? Luisteren staat haaks op negeren, of mensen zien als een nummer. Wanneer God luistert, heeft Hij aandacht voor jou. Te midden van alle geluiden en stemmen, richt God zich op wat jij zegt. Wie luistert, zal daarna reageren op wat gezegd is. Dat God een God is die luistert, laat des te meer zien hoe God op ons betrokken is.

Spreken zonder luisteren, hoe vaak gebeurt dat niet? Wolterstorff herinnert eraan dat God spreekt én luistert. Persoonlijker kan niet.

Hans Burger is universitair docent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit blog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.