De Rotterdamse wethouder De Jonge, van CDA-huize welteverstaan en verantwoordelijk voor jeugd, onderwijs en zorg, wil verplichte geboortebeperking mogelijk maken. Hij is er al mee begonnen. De proef die hij nog op vrijwillige basis in zijn stad liet uitvoeren, bleek succesvol te zijn. Honderdzestien kwetsbare vrouwen en meisjes deden eraan mee, zoals vorige week bleek uit de tussenevaluatie van het project. Van de 63 vrouwen die een gesprek hierover hebben gehad met een hulpverlener, zijn er 45 anticonceptie gaan gebruiken. De rest denkt er nog over na, niemand wees het initiatief uitdrukkelijk af. Een succesverhaal dus?

Ik kan De Jonge ook nog met een historisch voorbeeld bijspringen. In Duitsland hebben ze ervaring met verplichte geboortebeperking, en wel tussen de jaren 1933 en 1945. Het ging om de inperking van het als onwaardig beschouwde leven. De ”Gesetz zur Verhütung erbkranken Nachwuchses” stond de dwangsterilisatie van vermeende genetisch zieken toe. Hieronder rekenden de nationaalsocialisten onder meer zware alcoholverslaafden, zwakbegaafden en vrouwen met een manische depressie. Deze vallen ook in Rotterdam onder de categorie ”kwetsbare vrouwen”. Euthanasie (afgeleid van het Griekse woord voor mooie dood) was de camouflerende naam voor deze praktijk in Duitsland.

Heikel

Uiteraard: er ligt een maatschappelijk dilemma. De overheid moet kinderen van ouders die niet zelf voor hen kunnen opkomen, beschermen. Ze moet hulp bieden, waaronder ook de terhandstelling van anticonceptiemiddelen kan vallen. Maar waar geboortebeperking een plicht wordt, gaat de overheid een grens over. Vroeger regeerden de pastoor of de dominee over de slaapkamer van mensen, vandaag de dag moet de overheid hun vrijheid respecteren.

Het Duitse voorbeeld geeft ook aan dat de definitie van kwetsbaarheid heikel is. De Franse filosoof Michel Foucault beschrijft hoe de plausibiliteit van dergelijke definities een vraag van macht is. Het ligt met andere woorden geenszins op voorhand vast wie in een samenleving als kwetsbaar wordt beschouwd en wie niet. Er is sprake van een sociale overeenkomst en van een proces waarin de ene als gewoon en normaal en de andere als ziek en gek wordt bestempeld.

In Rotterdam is dit een zachte variant van macht, want de overheid wil hulp bieden. Bij de nationaalsocialisten ging het om hun ideologie van de reinheid van het ras, waar bepaalde mensen niet aan voldeden. Volgens dezelfde logica zouden sommige overheden vandaag de dag kinderen van etnische of religieuze minderheden kunnen verbieden. Dit alles onder de noemer van kwetsbaarheid. Wie bepaalt wat dit is? In andere streken van de wereld wordt bijvoorbeeld homoseksualiteit als afwijking of ziekte beschouwd. Het is een glijdende schaal.

Hulpverlening

Met het mogelijk maken van een verplichte geboortebeperking zouden kwetsbare gezinnen worden gestigmatiseerd, niet alleen in het hier en nu maar zelfs nog in de komende generaties. Er wordt vastgesteld dat mensen niet in staat zijn voor zichzelf en hun kinderen te zorgen, maar ook dat zij dit in de toekomst nooit zullen kunnen. Zij worden niet als mondige burgers gezien, daarom meent de overheid voor hen te kunnen beslissen, zelfs wat betreft het meest intieme: het eigen lichaam. Daarbij komt het goed uit dat de aanpak nu humaner kan dan toentertijd in Duitsland. Zoals andere maatschappelijke problemen kan ook dit worden gemedicaliseerd dankzij de prikpil en het spiraaltje.

Natuurlijk zijn er gezinssituaties waarin drastische maatregels nodig zijn. Daar moet de overheid de nodige hulpverlening bieden. Maar deze pakt verkeerd uit als de autonomie van burgers, die de Nederlandse samenleving terecht hoog in het vaandel heeft staan, van bepaalde groepen wordt afgepakt. Al zijn deze mensen inderdaad kwetsbaar, hulpverlening mag nooit zo ver gaan dat de overheid bepaalt wie het recht heeft op kinderen en wie niet.

De auteur is universitair docent praktische theologie aan Tilburg University.