Luuk zou later binnenkomen. Zijn moeder wilde me eerst alleen spreken. Of het ook autisme zou kunnen zijn? Natuurlijk weet ze dat ik hoogbegaafde kinderen begeleid, maar er zijn ook zo veel kenmerken van autisme te noemen. Bovendien zit het syndroom van Asperger in de familie.

Haar zoon ziet altijd erg op tegen verjaardagdrukte. Hij trekt zich met een boek liever terug uit grote groepen mensen. Hij kan niet tegen zo veel prikkels.

Wat hem fascineert zijn insecten; daar wil hij steeds over praten. Sociaal is hij wat onhandig. Hij draait steeds zijn eigen verhaal, zonder contact te maken met de ander. En hij heeft aparte humor. School is een kwelling voor Luuk en zijn omgeving vindt hem maar lastig.

Luuk komt binnen. Hij oogt intelligent en serieus. Samen kijken we terug op zijn kleutertijd. Hij was ooit een enthousiaste en nieuwsgierige jongen. Hij keek er al lange tijd naar uit om naar de basisschool te gaan: heerlijk, een plek om nieuwe dingen te leren. Al op jonge leeftijd was hij zijn leeftijdsgenootjes vooruit: hij las graag en thuis bij zijn ouders was hij voortdurend in gesprek. Hij sliep over het algemeen weinig. Hij stelde allerlei vragen, soms diepe vragen over het leven. Hij had een sterke overtuiging, zeker als er sprake was van onrecht. Hij kon dan opeens heftig reageren. Wanneer bijvoorbeeld zijn jongere broertje in de zandbak de schep van hem afpakte.

Wanneer iemand ziek was, ging hij er altijd bij zitten. Hij sprak dan lieve woorden en probeerde voor de zieke te zorgen.

Verkeerde diagnose

Het geval van Luuk is een voorbeeld uit mijn begeleidingspraktijk. Wat was er met deze jongen gebeurd? Waardoor is hij zo veranderd? Wat maakt dat ouders bij hun kind denken aan autisme?

Bij hoogbegaafde kinderen wordt hun gedrag of ontwikkeling soms verward met autisme. Soms lijken er overeenkomsten te zijn, maar de achtergronden zijn compleet verschillend. Zowel in het geval van hoogbegaafdheid als autisme worden veel signalen opgevangen die kunnen overprikkelen. Een hoogbegaafd kind pikt van nature veel op en interpreteert alles. Een autistische kind kan niet tegen het verdelen van zijn aandacht.

Ook kunnen beiden gefascineerd zijn over een bepaald onderwerp. Bij autisme zie je dan herhaling om het onder controle te krijgen. Een hoogbegaafde heeft een zich steeds verdiepende, complexe leerhonger. Het vergt veel kennis van zowel hoogbegaafdheid als autisme om de verschillen te kunnen benoemen. Anders kan er verkeerd gediagnosticeerd worden.

Ook zie je autistische gedragingen door onderpresteren van hoogbegaafde kinderen. Omdat de leerontwikkeling van een hoogbegaafd kind vooruitloopt op die van leeftijdsgenootjes, heeft dit kind eigen ontwikkelruimte nodig. Als dit niet tijdig gesignaleerd wordt, gaat het kind zich disharmonisch ontwikkelen. Bij Luuk zie je een langdurige disharmonische ontwikkeling. Hij komt met zichzelf en zijn omgeving in de knel en gaat gedrag vertonen zoals het vermijden van contact met de mensen om hem heen en het niet aansluiten bij de belevingswereld van leeftijdsgenoten.

Ontdekkingsdrang

Hoogbegaafde kinderen hebben drie duidelijke kenmerken: een hoge intelligentie, intrinsieke motivatie ofwel ontdekkingsdrang en creërend denkvermogen: out of the box denken en snel verbanden leggen. Ook Luuk is diep vanbinnen zo geschapen. Alleen met intensieve begeleiding voor zijn welzijn, achterstallige vaardigheden en de nodige uitdaging heeft Luuk zich in snel tempo kunnen herstellen. Luuk is uniek, maar hij heeft zijn omgeving nodig om die unieke identiteit te ontwikkelen.

Ik kijk met scholen mee. Wat valt er te verbeteren aan de begeleiding van hoogbegaafde kinderen? Veel scholen zijn bezig met het bieden van uitdagend onderwijs. Toch is dit niet het enige wat hoogbegaafde kinderen nodig hebben. Op de middelbare school waar ik werk als coördinator hoogbegaafdheid en talentbegeleider merken we aan de poort de hoogbegaafde leerlingen al op. Ze worden in het oog gehouden door mentor en leerkracht. Talentbegeleiding is zo nodig beschikbaar. Kunnen de leerlingen floreren? Kan ik tijdelijk inzetten op het inhalen van achterstanden in leerstof of vaardigheden? En voor welzijn: in veel gevallen dient een talentbegeleider als luisterend oor. Reflecteren naar het kind, het erkennen van moeiten en het kind in zijn of haar kracht zetten.

Ook voor ouders is het belangrijk om kritisch te blijven. Je kent je kind het beste. Autisme en hoogbegaafdheid hebben soms uiterlijk overeenkomende kenmerken, maar de verschillen zijn er vaak duidelijk. Is je kind intens in gevoelens? Kan het buiten de kaders denken? Kan het grote denksprongen maken? Deze kenmerken vind je alleen bij hoogbegaafde kinderen. Verdiep je in hoogbegaafdheid en schakel waar nodig hulp in van experts.

De auteur is talentbegeleider, coördinator hoogbegaafdheid en docent op het Johannes Fontanus College in Barneveld en heeft zijn eigen begeleidingspraktijk Yonah Talent. Dit is een bewerking van de lezing die hij gisteravond hield over hoogbegaafdheid en de misdiagnose autisme.