De jaarlijkse conferentie van de onderzoeksgroep BEST stond vorige week in het teken van het verbond. Voor de gereformeerde traditie is dit een belangrijk thema. Toch is er in Nederland de afgelopen jaren weinig over geschreven. In Amerika worden er juist hevige discussies over gevoerd en verschijnen er ook op Bijbels-theologisch en exegetisch gebied genoeg nieuwe studies over. Reden genoeg om het thema weer op te pakken.

Ik heb me afgevraagd hoe het komt dat het thema “verbond” zo op de achtergrond is geraakt.

Een reden zou kunnen zijn dat er zo veel over verbond gepraat en geschreven is, dat je er zat van wordt. Tegelijk zou er ook weleens een andere reden kunnen zijn: verbond is typisch een thema uit de geloofsleer, en nadenken over de geloofsleer (dogmatiek of systematische theologie) is niet populair.

Spiritualiteit, het goede leven, een missionaire kerk, geloofservaring, de gaven van de Geest, gemeenteopbouw, kringenwerk, leiderschap – zulke thema’s deden het goed de afgelopen jaren. De relevantie is meteen duidelijk. Dogmatiek staat voor saai, theorie, overbodig.

Maar als we de geloofsinhoud gaan verwaarlozen en niet meer nadenken over dogmatische thema’s, zouden we nog weleens van een koude kermis kunnen thuiskomen. Ik ben bang voor een enorme kaalslag als het gaat om de geloofsinhoud.

IJsberg

Geloofsleer is geen theorie. Dat ga je zien wanneer je nadenkt over identiteit. Identiteit wordt wel opgevat als een ijsberg. Het ijsbergmodel is van de Amerikaanse psycholoog David McClelland, en tal van anderen variëren ermee. Het topje van de ijsberg is zichtbaar: je gedrag, je vaardigheden en je kennis. Maar dat wat je identiteit bepaalt, bevindt zich onder water. Je normen, waarden en overtuigingen. Daaronder zit nog een diepere laag, die van je zelfbeeld. De diepste laag gaat over je motieven en je drijfveren. Iedereen begrijpt dat je niet alleen moet nadenken over gedrag, vaardigheden en kennis. Ook normen en waarden zijn belangrijker; en nog belangrijker zijn je zelfbeeld en je drijfveren.

Waar op de ijsberg bevinden zich de theologische hypes van afgelopen jaren? En waar heeft de dogmatiek haar plek? De hypes, al die ‘relevante’ thema’s, bevinden zich allemaal boven water. Zij raken het topje van de ijsberg. Hoe gaan we aan de slag als kerk, als christenen? In de dogmatiek gaat het niet zozeer om kennis (ook onderdeel van het topje van de ijsberg) en ten diepste ook niet over normen, waarden en overtuigingen. In de dogmatiek gaat het over je zelfbeeld en je drijfveren. En dan vooral hoe God ons zelfbeeld en onze drijfveren verandert: niet meer gedreven door zonde, maar door Zijn Geest, dankzij de dood en de opstanding van Jezus Christus.

Gezindheid

Binnen de gereformeerde traditie is ”verbond” hier een sturend thema. De verbondsleer raakt immers aan heel diepe vragen: Wie ben ik voor God? Hoe wil God met ons omgaan? Hoe ben ik met God en met mijn naaste verbonden? Hoe ben ik bedoeld door God, als mens geschapen om op God te lijken?

Tegenwoordig hebben we het dan vaak over een persoonlijke relatie met God, of over een netwerk van relaties. Wanneer je vanuit het thema ”verbond” naar zulke begrippen kijkt, valt opeens op hoe individualistisch deze begrippen vaak worden ingevuld. Zomaar denken we al te menselijk over God, over onze relatie met God, en over onze relaties met elkaar. Dan kijken, denken en leven we volgens de maatstaven van deze wereld. Niet vanuit de gezindheid van Christus.

Het zou me veel waard zijn wanneer we als christenen tot ons laten doordringen wat psychologen, coaches en organisatieadviseurs al jaren weten. Het is kortzichtig er alleen maar bij stil te staan ”hoe we aan de slag gaan”. Dat gaat alleen maar over het topje van de ijsberg. Het is tijd voor dogmatiek.

De auteur is universitair docent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen. Zie ook rd.nl/theologenblog