Helder is dat er aan de ene kant christenen zijn die pleiten voor een welkome houding richting vluchtelingen en die waarschuwen tegen de PVV. Aan de andere kant zijn pleiten onder andere Willem Maarten Dekker en Henk-Jan Prosman voor veel meer begrip voor PVV-stemmers. Ook Van den Brink vraagt in Trouw aandacht voor de zorgen van de christenen onder hen.

Minder helder is hoe de petitie van Verheij, waar Van den Brink zich tegen keert, in dit spanningsveld staat. Grotendeels wordt dat veroorzaakt doordat de petitie spreekt namens de christelijke cultuur.

Het was beter geweest te spreken namens het christelijk geloof. Zo leest Stefan Paas de petitie ook (al staat dat niet in de tekst van de petitie). Tijs van den Brink verbindt christelijke cultuur met veel meer, met christelijke politiek, met christelijke mensen, met, tja, wat er allemaal meekomt in cultuur. En dan krijg je een misverstand van jewelste.

Dit misverstand valt te verhelderen met het onderscheid dat Augustinus in boek 19 van ”De stad van God” maakt tussen de hemelse vrede en de aardse vrede.

De hemelse vrede is de vrede van de stad van God. In deze vrede valt alles op z’n plek: God, mensen, maar ook verstand, wil en gevoel. Deze hemelse vrede is op aarde slechts in beginsel aanwezig. Ze schept een gemeenschap van vreemdelingen, waarin verschil in levenswijzen of kleding niet tellen, en waarin de hemelse vrede nu al werkelijkheid wordt in vergeving van zonden en vertroosting in de ellende. Instellingen gericht op het bewaren van de aardse vrede tellen voor haar niet.

Daarnaast is er de aardse vrede, van de aardse stad Babylon. De mensen die horen bij de hemelse vrede maken van deze aardse vrede gebruik. Zij zoeken eenstemmigheid met andere mensen, en richten de aardse vrede zoveel mogelijk op de hemelse vrede.

Hemelse vrede

Sinds Augustinus hebben christelijke heersers in Europa op allerlei manieren geprobeerd de aardse vrede zo vorm te geven dat deze gericht was op de hemelse vrede. Veel instituties in onze maatschappij en de waarden hebben we te danken aan deze inspanningen. Denk aan barmhartigheid, maar ook aan waarheid, rechtvaardigheid, integriteit en betrouwbaarheid. Ook dat is christelijke cultuur.

Christelijke cultuur omvat beide: de hemelse vrede en de doorwerking ervan in de aardse vrede. Het is daarom jammer dat Verheijs petitie geschreven is als de stem van de christelijke cultuur. Hij had zich beter kunnen profileren als de stem van de hemelse vrede van de stad van God. Dan had Augustinus zijn petitie graag ondertekend, vermoed ik.

Tijs van den Brink treedt op als de pleitbezorger van de aardse vrede. En daar is reden toe. Het mag dan in allerlei opzichten heel goed gaan met Nederland, tegelijk is de bestaansonzekerheid in Nederland groter geworden. Mede geïnspireerd door neoliberale economen en via moeilijk te controleren machtsmechanismen is er Nederland afgelopen decennia het nodige veranderd, en niet ten goede.

Doorwerking

Wat zegt de petitie over de aardse vrede? Door consequent te spreken over een christelijke cultuur ontstaat hier onhelderheid. Wil Verheij inderdaad meer zeggen dan over de hemelse vrede alleen? In elk geval wordt de vraag opgeroepen. Hoe kan de hemelse vrede doorwerken in de aardse vrede, nu door secularisatie, individualisering en neoliberalisme de christelijke cultuur onder druk staat? Dat is een buitengewoon ingewikkelde vraag. Christenen zoeken hier verschillende oplossingen, ook als ze wel overeenstemmen over de hemelse vrede.

Volgens de petitie staan christenen die zich inzetten voor het beloofde koninkrijk vooral voor barmhartigheid en gastvrijheid. Maar er is meer dan dat. Rechtvaardigheid en het verlangen van burgers gezien te worden tellen ook mee. Als het gaat om het gestalte geven aan de hemelse vrede hoeven we van Wilders of Baudet niet veel te verwachten. Gelukkig is er een lange christelijke traditie van politieke denkers, onder wie Augustinus, Calvijn en Bonhoeffer, die meer oog hebben voor de weerbarstige dilemma’s waarvoor christenen staan. Vanuit de laatste werkelijkheid van de hemelse vrede kunnen zij helpen in de tussentijd vrede te zoeken voor de aardse stad.

Hans Burger is universitair docent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit blog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.