Toen Geert Jan van Dijk voor het eerst een Umojatrainer zijn verhaal hoorde vertellen, raakte hij meteen enthousiast. Inmiddels is hij vanuit ontwikkelingsorganisatie Tear projectleider Umoja Nederland. „We hebben gekeken hoe we dit programma in onze context kunnen gebruiken. Het is mooi dat we daarbij van Afrikaanse kerken kunnen leren.”

In de Umojabenadering brengt een kerk die bewogen is met haar omgeving in beeld waaraan bijvoorbeeld het eigen dorp behoefte heeft. „Dat kan in de Afrikaanse situatie de aanleg van een weg of elektriciteit zijn. Vervolgens kijkt de kerk hoe ze die samen met de dorpsbewoners kan realiseren. Mensen moeten zich verantwoordelijk voelen voor hun eigen ontwikkeling en die van hun buurt. Dat is beter dan hen afhankelijk te maken van hulpgoederen.”

Het Umojaprogramma begint met bezinning op tal van Bijbelgedeelten. Van Dijk noemt als voorbeeld de wonderbare spijziging uit Markus 6. „De Heere Jezus zegt tegen de discipelen: Gaan jullie de mensen voeden. Maar hoe moet dat dan? Jezus zegt: Kijk eens wat je hebt. Dan komen ze bij Hem met vijf broden en twee vissen. Jezus zegent dat, zodat de discipelen duizenden mensen eten kunnen geven.”

Van Dijk trekt de lijn door naar vandaag: „Ieder mens heeft iets, hoe klein ook. De vraag is: Wat zijn jouw vijf broden en twee vissen? Breng die bij Jezus en Hij zal het zegenen. Een weduwe in Uganda die bedelde om aan geld te komen, ging door dit gedeelte nadenken over de vraag wat zij had. Ze zag op straat overal papier liggen en ging dat gebruiken om papieren kralen te maken. Daarvan produceerde ze uiteindelijk kettingen die ze nu verkoopt, waardoor ze in haar levensonderhoud kan voorzien.”

Drie uur Bijbelstudie

In Nederland voerden kerken in Houten, Rotterdam en Arnhem de afgelopen jaren een pilot met het Umojaprogramma uit. Diverse andere kerken zijn er inmiddels ook mee begonnen of starten binnenkort.

Waarin verschilt de aanpak in Nederland van die in Afrika?

Van Dijk: „Afrikanen gaan bijvoorbeeld op een andere manier met tijd om. In Afrika kijken mensen er niet raar van op als een Bijbelstudie drie uur duurt. Met de volle agenda’s die we hier hebben, is dat al snel een probleem. Het plaatst ons voor de vraag: Zijn we bereid hiervoor tijd en ruimte vrij te maken? Als je aan een Umojatraject begint met het idee: dit komt er, naast alle andere activiteiten, nog eens bovenop, dan is het niet vruchtbaar.

Een ander verschil is dat we in Nederland zending en diaconaat nogal eens als gescheiden onderwerpen zien. In de Afrikaanse context horen deze twee vanzelfsprekender bij elkaar. Dat zijn verschillen om over na te denken.”

Hoe ziet een Umojatraject er concreet uit?

„Het is een traject van twee jaar, dat begint met een avond voor de kerkenraad. Daarna ontstaat er een kerngroep in de gemeente die het programma aan de hand van 25 thema’s verder uitwerkt via onder meer kringen en Bijbelstudiegroepen. Umoja Nederland faciliteert en ondersteunt dat. Er is geregeld contact met de kerngroep en er hebben tussentijdse evaluaties plaats.

Na een fase waarin Bijbelse bezinning centraal staat, gaat de kerk verbinding zoeken met haar omgeving. Ze onderzoekt waar behoefte aan is en wat ze daarin kan betekenen. Het is belangrijk het gesprek aan te gaan met instanties en organisaties die in de buurt actief zijn en te zien of je samen met hen kunt optrekken. Je moet niet te snel met een eigen project beginnen, al zal dat soms ook kunnen. Stichting Present kan vanuit haar ervaring kerken helpen om de stap van bezinning naar de praktijk te zetten.”

Op welke manier geven kerken daar zoal vorm aan?

„Dat is heel verschillend, afhankelijk van de context en kerkelijke traditie. Een pioniersplek in een achterstandswijk in Arnhem is anders dan een vrijgemaakt-gereformeerde kerk in een Vinex-wijk in Houten. Elke kerk moet zelf op zoek gaan naar mogelijkheden.

In Utrecht heeft een Bijbelstudiekring van de Nieuwe Kerk aansluiting gezocht bij het project Buurtkamer. Daar konden mensen één keer in de maand komen eten. Er waren niet meer vrijwilligers om dit vaker te doen. Door de inzet van leden van de kring uit de kerk is er nu elke twee weken een maaltijd. Een mooi voorbeeld van aansluiten bij wat er al gebeurt.

De hervormde gemeente in Lexmond stelde vast dat er veel jonge ouders in het dorp wonen. Een aantal gemeenteleden is een opvoedcafé gestart, waar deze mensen een kop koffie kunnen drinken en van elkaars ervaringen kunnen leren.”

Hoe wordt de combinatie van evangelisatie en diaconaat in het Umojaprogramma zichtbaar?

„Bij Umoja gaat het over het herstel van relaties. Denk aan de gebroken relatie tussen God en mens, tussen mensen onderling en tussen mens en schepping. Door dit programma werkt een kerk aan herstel op één of meer van die terreinen. Woord en daad gaan daarbij samen op. Als mensen elkaar ontmoeten en iets voor elkaar betekenen, ontstaat er ruimte voor een gesprek over elkaars drijfveren. In die ruimte komt jouw geloof in God vroeg of laat ter sprake.”

Tear stelt op haar website: „Het gaat iets opleveren wat je niet wilt missen.” Is dat een automatisme?

„Dat is zeker geen automatisme. We zijn ongelooflijk afhankelijk van de zegen van God. Umoja is geen mensenwerk. Wij brengen onze vijf broden en twee vissen. Als de Heer dat zegent, geloof ik dat er vruchten komen. Hoe dat er precies uit zal zien, is aan Hem.”

Van betekenis zijn voor de buurt

Umoja betekent in het Swahili saamhorigheid. Onder die naam begonnen Afrikaanse kerken ruim vijftien jaar geleden een programma om van betekenis te zijn voor hun omgeving. De organisaties Tear en Present spitsten deze toe op de Nederlandse situatie. Drie kerken rondden een pilot af, terwijl diverse andere inmiddels ook met het programma zijn gestart. Op 14 februari heeft bij de christelijke gereformeerde zendingsgemeente Hoop voor Noord in Amsterdam de officiële introductie van Umoja Nederland plaats.