Nu kan veel christelijk spreken over ‘zonde’ en ‘schuld’ van ‘de mens’ die met God ‘verzoend’ moet worden, inderdaad vervelend abstracte vormen aannemen. Tegelijk gaat het in het nieuws dagelijks over schuld en zondebokken. Moet de kerk daarom maar wat minder spreken over zonde en schuld?

Mij lijkt dat precies de verkeerde reactie. Juist nu kan ik de boodschap dat ik uit mezelf bepaald niet deug, niet missen. Sterker nog, die helpt me om contact krijgen met de werkelijkheid, een gezond zelfbeeld te ontwikkelen en mijn blik te scherpen op een wereld die kapot gaat aan zelfontplooiing, wegkijken en zelffelicitatie. Een paar voorbeelden.

Het besef leeft breed dat de mensheid er een potje van maakt en dat we vroeg of laat de rekening krijgen gepresenteerd. De ecologische crisis dringt menig ondernemer ertoe duurzamer te willen produceren om niet schuldig te staan tegenover volgende generaties. En vanwege alle wereldwijde politieke onrust beweert de historicus Timothy Snyder –niet de minste– dat we in een nieuw soort jaren dertig zijn beland. Zo wereldvreemd is de gedachte blijkbaar niet dat we ‘gered’ moeten worden ‘van de komende toorn’.

Afgelopen zaterdag bespraken vrijwel alle kranten hoe het kan dat het gedoe rond de Teeven-deal maar liefst vier VVD-kopstukken de kop kostte. Het antwoord: als je fouten en leugentjes om bestwil niet ronduit toegeeft, vreet het kwaad door en loopt de rekening alleen maar op. Bovendien, zo is de waarneming, heeft het ministerie zich te veel laten leiden door de verwachting dat veiligheid maakbaar is. Een reële kijk op de hardnekkigheid van zonde en kwaad, ook in het eigen hart, had hier niet misstaan.

Eveneens veelbesproken waren de nominaties voor de Oscars, de belangrijkste filmprijzen van het jaar, die eind februari worden uitgereikt. In de categorie ‘beste film’ lijken Moonlight en La La Land de grootste kanshebbers. De eerste film vertelt hoe een zwarte jongen uit een criminele omgeving omgaat met zijn ontluikende homoseksualiteit en onderstreept zo dramatisch de superioriteit van het westerse non-discriminatiebeginsel. De tweede brengt een vrolijke ode aan de filmgeschiedenis. Met beide nominaties illustreert het links-liberale Hollywood schrijnend hoe wij mensen veelal omgaan met moeiten en kritiek. We zeggen opnieuw dat we gelijk hebben, zonder zelfkritisch in de spiegel te kijken. Of we gaan iets leuks doen.

Zonde en kwaad gaan aan geen deur voorbij. Ook gelovigen, hoe vroom ook, zijn geneigd fouten eerst bij de ander te zoeken. En weerspiegelen kerken in de eindeloze discussies over hun identiteit en de precieze afbakening daarvan, niet net zo goed de polarisatie in de samenleving?

Het is daarom tijd voor een lofzang op de ‘leer over de zonde’. Als ik niet langer de schijn hoef op te houden dat het bij mij wel meevalt, en dat het allemaal aan anderen ligt, is dat bevrijdend. Het hoort bij volwassen mens-zijn, dat ik besef dat ik verantwoordelijk ben voor mijn daden, en niet alleen slachtoffer van genen, opvoeding of omstandigheden.

Zo leren kijken doet zeer en kost tijd. Het besef schuldig te zijn, moet je gegeven worden. Maar het slechtste wat een kerk kan doen, is erover zwijgen.

Als we de zonde bij de naam noemen, opent dat ook de ogen. Er is wat aan te doen. God heeft er wat aan gedaan. Vergeving betekent niet dat het met mij wel meeviel, maar juist dat het met mij zo erg is dat er geen verbeteren aan is. Vergeving maakt een eind aan het dictaat van zelfverwerkelijking. Terwijl ik –door God vrijgesproken– toch rechtop door het leven mag gaan. Hoopvol, zonder gemakkelijke kritiek op anderen. En nieuwsgierig naar goedheid en nieuw leven die God nu al geven wil.

Koert van Bekkum is universitair docent Oude Testament. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.