Waar die reformatie moest beginnen, wist de Amsterdamse predikant ook. „O, dat alle Christelijke huisvaders en huismoeders zulke ijverige reformators in deze laatste boze dagen bevonden zouden mogen worden! En dat dit gezegende werk van de reformatie van de afzonderlijke gezinnen haar begin zou mogen krijgen! Hoe gelukkig en gezegend zouden onze huizen en al de huisgenoten zijn! Wat zou er niet binnenkort een kracht der godzaligheid door het gehele land en Gods duurgekochte Kerk doorbreken!”

Petrus Wittewrongel, in 1609 geboren in Middelburg, deed op 23 juli 1638 intrede in Amsterdam, de grootste gemeente van het land. Daarvoor diende hij Renesse en Noordwelle (1633) en Zierikzee (1636).

Drieëntwintig jaar zou hij in de hoofdstad staan. Zondag aan zondag bediende hij het Woord in de vele gereformeerde kerken die Amsterdam telde: de Oude Kerk, de Nieuwe, de Westerkerk, de Zuiderkerk. Op 7 december 1662 overleed hij.

Christelijke huishouding

Bekendheid verwierf Wittewrongel met name door het monumentale boek –zijn enige– waarvan in 1655 de eerste druk verscheen, de ”Oeconomia Christiana”, oftewel ”Christelijke huishouding”. Wat hem daarmee voor ogen stond, blijkt wel uit de ondertitel: „bevoorderinge van de oeffeninge der ware Godtsaligheydt in de bysondere Huys-ghesinnen.”

Ruim zes jaar geleden besloot de Landelijke Stichting ter bevordering van de Staatkundig Gereformeerde Beginselen de ”Christelijke huishouding” opnieuw uit te geven, in hedendaags Nederlands. Want: „dit zo lezenswaardige werk van circa 2900 pagina’s was alleen in de zogenaamde oude druk verkrijgbaar, wat voor velen een hoge drempel vormde om het te lezen.” Dr. J. A. Bunt uit Rhenen voerde de omvangrijke klus uit, daarbij geholpen door neerlandicus R. Mulder. Onlangs verscheen het laatste deel van deze vijfdelige heruitgave.

Beducht

Dat zijn geschrift mogelijk wat ál te omvangrijk was geworden, leek ds. Wittewrongel zelf ook te beseffen. In hoofdstuk 98, te vinden in deel 5, merkt hij bijna verontschuldigend op dat zijn ”Oeconomia Christiana of Christelijke huishouding” „anders intussen al behoorlijk is uitgegroeid.” Toch volgen er dan nog ruim 200 bladzijden. Niet zonder reden – „de huidige eeuw is zo verdorven dat de gruwelen en zonden nog elke dag onder ons toenemen en de goddeloosheid heeft zodanig de overhand genomen dat wij gewichtige redenen hebben om ons zorgen te maken. Wij mogen wel ten zeerste beducht zijn dat God de Heere, als wij in het vervullen van de mate van onze goddeloosheid blijven voortgaan, Zijn zegen van onze huisgezinnen, van het land en de stad waarin wij leven, zeer spoedig zou kunnen wegnemen en ons allengskens voor het verderf zou kunnen voorbereiden.”

Nadere Reformatie

De ”Christelijke huishouding” is allereerst een reformatietraktaat, aldus prof. dr. W. J. op ’t Hof in zijn inleiding op het eerste deel van de heruitgave. Volgens de kerkhistoricus bestaat er „geen enkele twijfel” over het „nadere reformatorschap” van Petrus Wittewrongel. Hij wijst in dat verband onder meer op het feit dat de Amsterdamse predikant bewust in de „reformatiesporen” van Willem Teellinck wilde treden en nauwe contacten onderhield met de nadere reformatoren Udemans, Leupenius en Belcampius. „De coöperatie tussen hem en Leupenius en Belcampius effectueerde zich in een puritaniseringsoffensief van de Amsterdamse kerkenraad, dat zijn hoogtepunt vond in 1661, toen zowel de derde druk van ”Oecumenia Christiana” als de eerste druk van ”Hora novissima” van Belcampius het licht zagen.”

Aardse dingen

Ook in het vijfde deel van zijn ”Christelijke huishouding” gaat Wittewrongel weer op tal van thema’s in: het lezen van de Heilige Schrift, de christelijke gesprekken, het zingen van de psalmen, het openlijk belijden van de ware religie, het gebruik van de sacramenten, roomse feesten, kaartspel, dansen, brasserij en dronkenschap, versieren en oppronken, toneel. Steeds opnieuw wijst de predikant erop dat „de gedaante dezer wereld voorbij” gaat. „Wij hebben een te grote liefde voor de wereld”, waarschuwt hij; „wij bedenken niets anders dan aardse dingen.”

Voortdurend roept hij zijn lezers daarom ertoe op te breken met de zonde, zich te bekeren, de Schrift weer te gaan lezen, de „bijzondere godsdienstige oefeningen” weer waar te nemen, heilig te leven. Wie weet, God mocht Zich wenden. Wittewrongel: „Alles is zonder deze reformatie tevergeefs. Er is geen ander middel om Gods toorn van ons af te wenden en Zijn zegen te behouden dan dat elk hoofd voor hoofd de plaag van zijn eigen hart tracht te ontdekken en hetgeen daar ontregeld is te verbeteren. En wel inzonderheid dat alle Christelijke huisvaders en huismoeders zich ermee bezighouden hoe zij zo spoedig mogelijk de zonden van hun huisgezinnen zullen wegnemen.”

Zing de psalmen

„Wij moeten de tijd van ons leven, omdat die kort is, goed trachten uit te kopen en niet zo hangen aan de wereld dat wij geen tijd zouden kunnen vinden om het voedsel voor onze ziel, dat liefelijke manna, door het gestadig lezen van de Heilige Schrift alle dagen te gaan zoeken en voor ons en onze huisgenoten te verzamelen.” (Wittewrongel, in deel vijf)

Lees de Bijbel

„Hieronymus vergelijkt het Woord van God bij een goed voorziene apothekerswinkel en het Boek der Psalmen bij de troostvolste hartversterkingen die daarin te vinden zijn. Een ander zegt dat de Bijbel gelijk is aan een volkomen lichaam van een mens, waar niets aan ontbreekt, en het Boek der Psalmen als het hart, de zetel en het centrum van alle zoete aandoeningen. Wie zou dan nog bedenkingen kunnen opvatten om zich van het zingen van de psalmen af te laten brengen?” (Wittewrongel, in deel vijf)

Boekgegevens

Christelijke huishouding, deel 5; ds. Petrus Wittewrongel; uitg. Landelijke Stichting ter bevordering van de Staatkundig Gereformeerde Beginselen, Wijk en Aalburg, 2017; ISBN 978 90 77530 11 5; 5 delen van ca. 600 blz.; € 199,00 voor de complete serie (delen zijn niet los te koop). Te bestellen via 06-22626140/0416-693844 of inhetspoor@kliksafe.nl. Niet verkrijgbaar bij de boekhandel.

Lees ook in Digibron

Waardevolle lessen voor de opvoeding - recensie door drs. C. J. Meeuse (Reformatorisch Dagblad, 26 augustus 2016)

Ds. P. Wittewrongel en zijn werk - door prof. dr. W. J. op ‘t Hof (In het Spoor, 01-10-2013)

Reformatie begint bij huisgezin (Reformatorisch Dagblad, 11 juni 2013)

Petrus Wittewrongel’s Oeconomia Christiana’ : Bezinning/Achtergrond - door drs. F. L. Groenendijk (De Reformatorische School, 01-06-1980)