Drie conferenties in november kiezen voor deze benadering. Ze willen nieuw licht werpen op de bronnen zelf. Ongemerkt benaderen we de Bijbel vaak vanuit een latere, christelijke ontwikkeling. Maar die christelijke ontwikkeling was er nog niet. Daarom is het nodig terug te gaan naar de originele, Joodse context waarin de Bijbel ontstond, om de bronnen beter te verstaan en om vanuit die bronnen de latere interpretaties te kunnen begrijpen.

Volgende week organiseert de Protestantste Kerk een tweedaagse conferentie met als thema: ”Geloof, wet en verlossing bij Jezus en Paulus: de Reformatie-thematiek en de christelijk-joodse verhouding”. Twee theologen uit de Verenigde Staten komen aan het woord. Prof. Gabriele Bocachini wil een nieuw perspectief geven op Jezus vanuit Joodse bronnen van voor het Nieuwe Testament. Hij ziet de boodschap van Jezus als een antwoord op vragen die in die tijd leefden, waarbij hij met name luistert naar de apocriefe Henoch-traditie. Hoe verschillend men over de uitkomsten hiervan kan denken, de denkbeweging is wel precies die van de Reformatie: probeer het Nieuwe Testament te verstaan los van de latere traditie.

Prof. Pamela Eisenbaum heeft een vergelijkbare benadering van Paulus. Zij doceert als Joodse geleerde aan een christelijke universiteit en onderstreept dat je Paulus alleen kan begrijpen als je ziet dat hij geen christen was. ‘Christendom’ bestond nog niet, Paulus was en bleef Jood. Nog te vaak wordt Paulus vanuit de christelijke traditie gelezen, ook door wie ‘back to the basics’ willen gaan, stelt zij.

De Vrije Universiteit te Amsterdam belegt direct aansluitend een academisch symposium met dezelfde gerenommeerde sprekers. Dit gaat helemaal over Paulus: ”The Jewish Paul and Christianity”. Ook hier wordt niet gekeken naar Paulus als bron voor de kerk, maar zet men een stap verder: vanuit de – uiteraard Joodse – bronnen uit de tijd voor Paulus wordt gepoogd een andere blik op het werk van de apostel te krijgen. De laatste tientallen jaren wordt nadrukkelijk de Joodse context van het Nieuwe Testament betrokken in de uitleg ervan. Juist in de Verenigde Staten is zo een vruchtbare uitwisseling tussen Joodse en christelijke exegeten over deze thema’s ontstaan. Mooi om daar in Nederland kennis mee te maken.

Een vergelijkbare beweging om vanuit de bronnen naar de latere traditie te kijken komt aan de orde in een conferentie op 23 november in Ede van het Centrum voor Israël-studies met als thema: ”Messiaanse stemmen over de Joodse feesten: een uitdaging voor de kerk”. Onlangs vierde Israël het Loofhuttenfeest. Het is een helder gebod in de Bijbel dat Gods volk zich zeven dagen zal verheugen en in loofhutten zal wonen. Wat is de reden om dat niet meer zo te doen in de kerk? En hoe zit het met de andere feesten? Heeft de manier waarop Messiaanse Joden deze feesten nog steeds vieren de kerk wellicht iets te zeggen?

De Messiaans Joodse docent dr. Richard Harvey heeft veel onderzoek gedaan naar de geschiedenis en gebruiken in tal van Messiaanse gemeenschappen in Europa. Hij komt voor de conferentie uit Londen naar Ede. Zijn benadering staat voor een vergelijkbare perspectiefwisseling: vanuit de ‘basics’ opnieuw kijken naar de eigen traditie. Dit onderstreept het belang van de Messiaans-Joodse stemmen. Deze stemmen staan op een bepaalde manier dichter bij de bron, en kunnen ook christenen in Nederland helpen de beweging vanuit de bron op een nieuwe manier te maken. Een concreet voorbeeld hiervan is de manier waarop groepen Joden die Jezus volgen vormgeven aan een Messiaans-Joodse huisgodsdienst. Enerzijds is er dan verbondenheid met de kerk, anderzijds krijgen de Bijbelse feesten bij hen een gestalte, waar niet-Joodse christenen door geïnspireerd kunnen raken, ook als ze die feesten zelf niet vieren. Dat kan alleen maar verrijkend zijn.

Dr. Michael Mulder is universitair docent Nieuwe Testament en Judaïca aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.