Met kinderen op bezoek bij Luther in Wittenberg
Als je kinderen iets wilt laten zien van de manier waarop God in de geschiedenis werkt, ben je in Wittenberg op de goede plek.
De Oost-Duitse plaats noemt zich niet zonder reden ”Lutherstadt Wittenberg”. Het was in Wittenberg dat Luther helder zicht kreeg op Gods genade in Jezus Christus. De zonde en onvrede in ons hart raken we niet kwijt door een aflaat te kopen of steeds opnieuw ons best doen. Christus is genoeg. Een mooiere boodschap om onze kinderen mee te geven is er niet.
Daarover hadden we het thuis natuurlijk al gehad. Met de oudsten (10 en 8 jaar) lazen we verhalen over Luther. We lazen uit Luthers ”Brevier” en oefenden Lutherliederen. Niet dat ze alles begrepen, maar bij een preek over de Galatenbrief bleken ze toch ineens de gedachten van Luther te herkennen.
Toch wel bijzonder om dan in zijn huis te zijn, een echte aflaat en geldkist te zien en rond te lopen in de kerken waar hij preekte. Hier begon het allemaal. Wat zouden wij voor boodschap horen als er geen Reformatie was geweest?
Gasten
Het huis van Luther overweldigt. Het blijkt het klooster te zijn geweest waar hij eerst monnik was. Hier deed hij zijn ontdekking over het verschil tussen Wet en Evangelie. Het klooster is na Luther heel wat keren verbouwd, maar laat toch iets zien van de omvang van zijn huishouden. Onze eettafel past heel wat keren in zijn eetzaal.
Wie aten daar allemaal? Luthers kinderen niet. Die aten in de keuken bij het personeel. Alleen de oudsten mochten erbij zijn, mits ze hun mond hielden. Aan tafel zaten vaak gasten, uit veel verschillende landen. En bovendien had Luther zo’n tien tot twintig studenten in huis. Dagelijks at Luther met zo’n 35 tot 50 mensen. Als hij het teken ervoor gaf, mocht iemand hem een vraag stellen. Zo werden er heel wat zinvolle gesprekken gevoerd, allemaal in het Latijn.
In een van de kamers staat nog iets van de oude inrichting. De muren zijn van beschilderd hout. De torenachtige kachel die in Duitsland nog lang in gebruik bleef, doet voor ons bijzonder aan. De wormstekige tafel en banken laten zien dat er heel wat kinderen aanschoven. Naast Luthers eigen kinderen woonden er wat neefjes en nichtjes en nam de familie een aantal weeskinderen op. De gastvrijheid van het kloosterleven zat zowel in de genen van de vroegere monnik en non als in de cultuur van die tijd.
Hoe kreeg Katharina het voor elkaar om zo’n huishouden te runnen? Het antwoord is te vinden in de kelder van het oude klooster, die pas een paar jaar geleden is opgegraven. We wagen ons in het nauwe, mergelachtige gewelf. Het stof op onze kleren kloppen we later wel weer af. Achter glas staan geboetseerde figuren in de tuin te werken, te vissen, voor de dieren te zorgen, water te putten en eten te koken. Volwassenen, kinderen en studenten werken samen op. Geen wonder dat de dag begon als de zon opkwam. Tsja, en dan het toilet. Toch wel interessant dat Luther daar echt op zat.
Klein mannetje
In Melanchthons huis keert die gastvrijheid weer terug. Daar is evenmin sprake van een gesloten kerngezin. En ook daar waren de kinderen al jong volwassen. Anna Melanchthon trouwt al voor haar vijftiende met een van de inwonende studenten. Als ze overlijdt bij de geboorte van haar zesde kind is ze 24 jaar oud. Binnenkort moeten wij ook eens om gaan zien naar een geschikte kandidaat voor onze oudste, krijgen we te horen. Die geeft echter met een scheve blik te kennen daar nog niet aan toe te zijn.
Melanchthon blijkt maar een klein mannetje geweest te zijn. Een kind van tien past zijn toga goed. Leuk om daarin rond te lopen. In het Melanchthonhuis valt voor de kinderen veel te beleven. Met een oude sleutel openen ze allerlei kunstzinnig vormgegeven kasten, waarbij Magdalena Melanchthon hun het een en ander over hun vader vertelt.
De moderne helft van het Melanchthonhuis laat niets ouds zien, maar qua beleving steken de kinderen er veel op. Al liggend op een paar ‘bedden’ beelden ze zich in hoe ze als inwonend student om vijf uur opstaan. Om zes uur moeten ze op de universiteit zijn voor hun colleges. Om elf uur komen ze weer ‘thuis’, om onder leiding van Melanchthon te studeren.
Poëziealbum
Daarna doen ze een spelletje. Wie het beste gedicht in antiek Grieks weet te schrijven, krijgt de kroon. De andere studenten moeten daarna een lofdicht voor de dichterskoning schrijven. Als de studenten niet met Grieks bezig zijn, spreken ze Latijn. Ze komen namelijk uit nogal wat verschillende landen.
Melanchthon blijkt begonnen te zijn met poëziealbums. Hij daagde zijn studenten uit om de mooiste gedichten voor hun professoren te maken. In het Grieks of het Latijn. Later gaan de studenten dat ook voor elkaar doen. In de exemplaren die we in het oude gedeelte van het Melanchthonhuis zien liggen, staan ook Bijbelteksten in het Duits. Geen gemakzucht, want de studenten vertaalden die teksten zelf uit het Grieks. In Melanchthons huis ging het natuurlijk over het vertalen van de Bijbel in de volkstaal.
Het is wonderlijk hoe de hoogbegaafde professor Grieks en de eveneens breed ontwikkelde Maarten Luther elkaar ontmoetten op de universiteit en samenwerkten aan het vertalen van de Bijbel en hoe ze daarmee veel van hun studenten inspireerden. Wat ons betreft is dat de belangrijkste boodschap van het Melanchthonhuis.
En hoe zat het met de kinderen van de hervormers? Werden zij ook geïnspireerd door hun vaders? Tsja, als zoon van een hoogbegaafde professor kun je misschien goed leren. Maar het wordt moeilijk als de mensen van je gaan verwachten dat ook jij op je veertiende naar de universiteit kunt. De jonge Filippus heeft wel wat geleden onder dat verwachtingspatroon.
Evenals de jonge Martin Luther. Mogelijk zou dat een goede handwerksman zijn geweest. Maar als zoon van een professor was dat voor hem geen optie.
Drukkerij
Alleen Lucas Cranach de Jongere was het evenbeeld van zijn vader. Zijn vader was een invloedrijke vriend van Luther. Zonder Cranach waren de 95 stellingen niet gedrukt en had Luther zijn vrouw mogelijk niet gekregen. Cranach was behalve apotheker en drukker een beroemde schilder, de eerste die reformatorische elementen verwerkte in zijn schilderkunst.
Voor Cranachs altaarstuk in de Stadskerk zouden we eigenlijk meer tijd moeten hebben. Het is net een puzzel en er zit veel leerzaams in. Wat doet dat altaar eigenlijk nog in een kerk van Luther? Luther blijkt belangrijke veranderingen aangebracht te hebben in de kerkdienst, maar toch anders te zijn dan Calvijn.
De drukkerij in de werkplaats van Cranach spreekt tot de verbeelding. De gids is de eerste rondleider die werkelijk het niveau van de kinderen pakt. Met zijn lach en gebaren weet hij de taalbarrière moeiteloos te overbruggen. En wat is het heerlijk om eindeloos drukblokken te mogen inkten en soms zelf de pers te bedienen.
De rondrit met het treintje van de Altstadtbahn is een goede gelegenheid om onze benen even wat rust te gunnen. Verder biedt die voor ons weinig nieuws op Luthergebied. Maar voor de jongste van bijna twee is de ‘trein’ de grootste belevenis van die dag. Dat ook hij veel te danken heeft aan Gods bijzondere werk in de Reformatie dringt nog niet tot hem door.
Dit is het tweede deel in een serie van drie over een Lutherreis met het gezin.
