JA

Er zijn inderdaad geleerden die de genoemde geschiedenis (2 Kron. 33) ongeloofwaardig achten. Manasses bekering is wel „een puur verzinsel van de Kroniekenschrijver” genoemd. Een belangrijke reden daarvoor is dat het (veel eerder geschreven) boek Koningen erover zwijgt (2 Kon. 21). Maar er is meer.

Ten eerste past het verhaal erg goed binnen de boodschap van Kronieken. Dit boek legt inderdaad een zekere nadruk op persoonlijke verantwoordelijkheid: wie zondigt, zal daarvoor gestraft worden. Vanuit dit perspectief kan de schrijver moeite gehad hebben met de lange regeringsduur van de goddeloze Manasse (55 jaar). Om dit ‘probleem’ te ondervangen, zou hij dan het verhaal van Manasses straf en bekering bedacht hebben: Manasse werd gestraft voor zijn zonden, maar tegelijkertijd bood zijn bekering een verklaring voor de lange regeringsduur.

Ten tweede is het opmerkelijk dat er beschreven wordt –niet alleen in Koningen maar ook in Kronieken– dat Manasses zoon Amon de afgoden van zijn vader diende. In Koningen, dat zwijgt over Manasses bekering, past dit goed in de lijn van het verhaal. Maar in Kronieken vraagt de lezer zich af hoe dit in verband gezien kan worden met Manasses bekering. Volgens dat verhaal deed Manasse alle afgoden uit Jeruzalem weg.

Ten derde is de locatie van Manasses gevangenschap opmerkelijk: hij zou door de Assyriërs naar Babel gevoerd zijn. De Assyrische hoofdstad was echter Ninevé; je zou verwachten dat Manasse daarheen gebracht zou zijn. Is dit niet een extra aanwijzing dat het verhaal verzonnen is door een veel latere schrijver, die de historische omstandigheden van Manasses tijd niet meer zo helder had?

In de vierde plaats wordt Manasse enkele keren genoemd in documenten van de Assyriërs zelf. Daarin komt hij naar voren als een trouwe onderdaan van de Assyrische koning, en vinden we geen aanwijzingen dat de relatie ooit verstoord is geweest.

NEE

Het is dus niet zo vreemd dat er kritische vragen gesteld zijn bij het verhaal van Manasses straf en bekering. Maar daarmee is de conclusie dat het verhaal verzonnen is nog niet gerechtvaardigd. Een korte reactie op elk van de genoemde punten.

Ongetwijfeld heeft de Kroniekenschrijver dit verhaal in zijn werk opgenomen omdat het goed past bij de boodschap die hij wilde overbrengen. Maar dat betekent niet dat hij het zelf verzonnen heeft; eerder was het een bestaand verhaal dat zeer wel terug kan gaan op historische gebeurtenissen. De schrijver van het eerdere Koningenboek had waarschijnlijk zijn eigen redenen om het verhaal niet op te nemen.

Wat betreft de goddeloosheid van Amon: waarschijnlijk is Manasses reformatie zowel in omvang als qua impact beperkt geweest (vgl. 2 Kron. 23:15-16). Het was voor Amon dan relatief eenvoudig om terug te keren naar de afgodendienst van zijn vader, en zelfs om de door hem gemaakte afgodsbeelden weer in ere te herstellen.

Dat Manasse naar Babel gebracht werd, is moeilijk te plaatsen. Vaak is gewezen op een mogelijk verband met een conflict dat de Assyrische koning had met zijn broer, die regeerde over Babel. Uit buiten-Bijbelse bronnen weten we dat de Assyriërs die stad in 648 voor Christus hebben ingenomen. Het is denkbaar dat Manasse omstreeks dezelfde tijd naar Babel gebracht werd, mogelijk onder verdenking van samenspannen met de koning van Babel. Dit blijft speculatie, maar laat wel zien dat de locatie van Manasses gevangenschap geen onoverkomelijk bezwaar is tegen de historiciteit van het verhaal.

Ten slotte, dat Manasses gevangenschap en bekering in Assyrische documenten niet staat opgetekend, hoeft niet te verbazen. Uit de enkele keren dat Manasse wordt genoemd kan geen compleet beeld van zijn 55-jarige regering worden afgeleid. Bovendien bieden deze documenten wél een interessante parallel, uit dezelfde periode. Ze verhalen dat de Assyrische koning de opstandige farao Necho I naar Ninevé liet halen, maar dat hij hem daarna zijn troon in Egypte teruggaf. Iets soortgelijks kan gebeurd zijn met Manasse.

DUS

Het verhaal van Manasses straf en bekering is niet ongeloofwaardig. Historisch bewijs ervoor kan er niet geleverd worden, maar evenmin zijn er onoverkomelijke bezwaren om, op gezag van het Bijbelverhaal, de historiciteit ervan aan te nemen.