De magere economische groei van de afgelopen jaren in combinatie met de vergrijzing van Nederland geeft al jaren een enorme druk op de rijksuitgaven. Daarnaast vloeien er netto miljarden naar de Europese Unie. Ondertussen verwelkomen we kansarme migranten uit arme gebieden en blijft de verzorging die de overheid de burgers biedt onverminderd groot. Iedereen voelt op zijn Nederlandse klompen aan dat de verzorgingsstaat zijn langste tijd heeft gehad. Het is tijd voor een nieuw begrip: het naastennetwerk.

Kraamhulp

Kraamhulp bestaat niet in Amerika. Toen afgelopen januari ons derde kind in New Jersey werd geboren, wisten we dat we zorg moesten regelen voor de kraamweek. Gelukkig zag mijn moeder kans om drie weken naar Amerika te komen. Ook vonden we iedere avond rond etenstijd een diner bij onze voordeur. De maaltijd was bereid door een lid van de kerk waarbij we aangesloten zijn. In enkele gevallen kwamen de gemeenteleden ook gelijk op kraambezoek. Op deze manier werden hulp en warmte gecombineerd.

Het is de verwachting dat dit ook de toekomst van Nederland gaat worden. De overheidsuitgaven waren rond 1850 ongeveer 10 procent van onze bruto binnenlands product (bbp). Direct na de oorlog steeg dit percentage tot 30 procent, om tijdelijk te exploderen naar 60 procent van het bbp in 1983: de overheid regelde alles voor iedereen. In 2015 gaven we samen 250 miljard euro uit, een verviervoudiging van het procentuele piekjaar 1983 (omgerekend 62 miljard euro). De belastingdruk is hierdoor enorm. Denk aan toptarieven van boven de 50 procent op inkomen, exorbitante accijnzen op brandstof en discutabele belastingen zoals overdrachtsbelasting en erfbelasting.

Coöperatie

Publieke solidariteit op ieder terrein van het leven is nobel, maar onbetaalbaar, zoals we nu al zien in de ouderenzorg. Veel van de diensten die de overheid nu nog levert, zullen naar de achtergrond gaan verdwijnen en plaats moeten maken voor particuliere initiatieven die op lokale schaal zullen gaan plaatsvinden. Dit kan in het verband van de familie, of moderner en breder: de community. Nabijheid en betrokkenheid op elkaar zijn cruciaal, vandaar het begrip naastennetwerk.

Een goed voorbeeld is bijvoorbeeld de buurtwinkel in de Limburgse plaats Sterksel, die door vrijwilligers in coöperatieve vorm wordt gerund. Op deze manier blijft het dorp leefbaar. Buurtbewoners brengen boodschappen naar ouderen en maken ondertussen even een praatje.

Hand in hand met deze ingrijpende nationale transitie zullen er grote belastingverlagingen moeten plaatsvinden om de activiteiten op lokale schaal te kunnen financieren. Zonder tussenkomst van een ambtelijke laag en dus ook zonder bemoeizucht van de staat.

Schoonmaken

Door het gebrek aan belastinginkomsten zal de overheid zich gaan terugtrekken uit de domeinen waar de overheid geen waarde kan toevoegen. Het is namelijk maar zeer de vraag of overheidsingrijpen altijd tot een verbetering heeft geleid. Er is schaalvergroting ontstaan met bijbehorende managementlagen, inspecties en controlemechanismen.

We moeten terug naar de maatschappelijke vrijheid om er als burgers voor elkaar te zijn en elkaar op de eigen manier te helpen. De moslimvrouw wil liever niet door een mannelijke thuishulp worden geholpen: nu is dat een probleem doordat het via overheidsbanen loopt, in de voorgestelde wereld zorgt de moslimvrouw voor haar eigen zorgvangnet.

De automatische reflex dat de overheid alles moet regelen voor iedereen is een typische verzorgingsstaatgedachte. Het toppunt hiervan is dat er professioneel wordt gekookt en schoongemaakt voor vluchtelingen in asielzoekerscentra. Wat is er mis met het zelf koken en schoonhouden van de opvanglocatie?

Het uitgangspunt van de toekomst moet zijn dat de overheid alleen doet wat niet door individuen of in klein groepsverband kan worden gedaan. Dit geldt ook voor het opvangen van ontslag, het leveren van zorg en het geven van onderwijs. Hierdoor ontstaat de noodzaak tot het hebben van een privaat vangnet, waarvan een familie het perfecte voorbeeld is. Word je ontslagen als je op leeftijd bent, dan prijs je je gelukkig als je kinderen hebt die voor je kunnen zorgen. Net zo goed als ouders voor hun kinderen hebben gezorgd tijdens hun jonge jaren. En als er geen sprake is van een gezin, dan zijn buren of goede vrienden essentieel. Zo wordt het leven cyclisch zonder bemoeienis van de staat.

Re-urbanisatie

Door de besparing op overheidsuitgaven zullen steden minder leefbaar worden dan dorpen, waar de lokale verbanden, positieve controle en het zorgen voor elkaar van nature groter zijn. Een van de demografische gevolgen die hierdoor mogelijk gaat ontstaan is re-urbanisatie: mensen verhuizen weer naar dorpen.

De afgelopen decennia zijn er in de steden onevenredig veel overheidsuitgaven gedaan. Nederlanders die niet in de steden woonden, hebben op deze manier de steden gesubsidieerd. De verzorgingsstaat is dus eigenlijk verworden tot een vorm van modern stadsfeodalisme.

Na de middeleeuwen maakte het feodalisme plaats voor de renaissance. De bevolking was de elite en de hoge belastingen beu. Dit zijn twee duidelijke overeenkomsten met onze tijd. En hoewel er in delen van de maatschappij onrust kan ontstaan wanneer overheidsdiensten gaan verdwijnen, zullen dit slechts tijdelijke effecten zijn. In schrijnende gevallen zullen kerken en filantropen hun hulp aan de naaste moeten intensiveren. Op deze manier innoveert de verzorgingsstaat tot naastennetwerk, waarbij dure kilheid wordt vervangen door warme hulp.

De auteur woont in de VS, waar hij werkt voor een Nederlandse multinational.