Er wordt veel verwacht van leerkrachten in het basisonderwijs. Soms lijkt het of de school alle kwalen van de maatschappij mag compenseren. Dat is natuurlijk onmogelijk, en overvraagt ook het onderwijs. Maar het is een feit dat het basisonderwijs voor enorme uitdagingen staat.

Hoe kan de brede persoonlijke vorming van leerlingen optimaal worden vormgeven? Hoe kun je als leerkracht de ontwikkeling stimuleren op al die verschillende domeinen van bijvoorbeeld taal en rekenen, beweging en creativiteit, burgerschap, levensbeschouwing en godsdienst? Hoe ga je om met hoogbegaafde kinderen? Hoe gaan we binnen het concept ”passend onderwijs” om met zorgleerlingen die buiten de boot dreigen te vallen? En welke specifieke kennis en vaardigheden zijn er nodig, willen we dat maatwerk ook echt realiseren?

Hoe ga ik als leerkracht om met culturele, levensbeschouwelijke en godsdienstige diversiteit in mijn groep? Hoe organiseer en stimuleer ik zelfstandig en taakgericht werken, maar ook vormen van coöperatief leren, mede ter stimulering van de ontwikkeling van socialiteit en solidariteit? Hoe pak ik ordeproblemen aan?

Nieuwe media

Het mag duidelijk zijn dat het werk van leerkrachten complex is, en moet inspelen op een veelheid aan maatschappelijke ontwikkelingen. Het basisonderwijs anno 2016 heeft dus uitstekende leerkrachten nodig, die goed opgeleid en met veel ambitie aan het werk willen. Daarvoor is een flinke dosis doorzettingsvermogen nodig, evenals de vaardigheid om te reflecteren op zichzelf als persoon en op de eigen onderwijspraktijk en die van andere professionals.

Op deze manier kunnen leerkrachten van binnenuit een bijdrage leveren aan de noodzakelijke verbetering en vernieuwing van de onderwijspraktijk op basis van theorie, reflectie, onderzoek, en praktijkervaring. Dit in nauwe samenwerking met de collega’s waarmee ze een team vormen onder leiding van de directeur. Zulke leerkrachten wachten niet af welke missives er nu weer uit Den Haag komen, maar gaan proactief aan de slag met het vormgeven van de brede identiteit van de school.

De jonge generatie die nu aantreedt, heeft ook leren omgaan met de nieuwe media, inclusief de sociale media. Die kennis en ervaring kunnen ze didactisch benutten door allerlei nieuw ontwikkelde hulpmiddelen in te zetten. Maar die kennis en ervaring is ook pedagogisch bruikbaar, door bij leerlingen al vanaf jonge leeftijd moreel mediabewustzijn te helpen ontwikkelen. Een dergelijke mediaopvoeding is hard nodig als we zien hoe er in de media sprake is van ongebreidelde oprispingen, niet onderbouwde opinies en zelfs ordinaire scheldpartijen.

Gezond ontbijt

De basisschool speelt een cruciale rol in de vorming van leerlingen. Deze vorming ligt meestal in het verlengde van de gezinsopvoeding, en is dus complementair en verrijkend. Niet zelden is de vorming op school echter ook compenserend voor wat er in het primaire opvoedingsmilieu ontbreekt of misgaat. Dan gaat het bijvoor-
beeld om zoiets basaals als het hebben genoten van een gezond ontbijt.

De pedagogische houding van de leerkracht is dus van groot belang en vraagt om professionaliteit. Goede leerkrachten kunnen alle kinderen in hun groep optimaal begeleiden in hun vorming, om het even of die leerlingen na groep 8 nu naar het vmbo of het vwo gaan.

Zulke leerkrachten willen de uniekheid van elk kind eerbiedigen en dienstbaar zijn aan diens vorming als persoon. Omdat zij –om het met de in 1951 overleden grote Nederlandse pedagoog P. A. Kohnstamm te zeggen– beseffen dat het gaat om een persoonlijkheid-in-wording, geschapen naar Gods beeld en gelijkenis; elk kind, elke leerling is een goddelijke schepping. In het gelaat van elk kind licht God op. In de ontmoetingsrelatie van leerling en leerkracht gaat het om hun beider menswording als een levenslang proces waarvoor de Schepper hun de mogelijkheden geeft.

Diversiteit

De meeste openbare basisscholen en christelijke basisscholen met een open toelatingsbeleid lijken anno 2016 veel op elkaar als we kijken naar de levensbeschouwelijke en godsdienstige herkomst van de leerlingen. Ook op de christelijke scholen is de levensbeschouwelijke en godsdienstige verscheidenheid onder leerkrachten een feit. We leven in een postseculiere tijd, met een breed spectrum aan zingevingen en betekenisduidingen. Mensen maken vaak individuele keuzes, ook als het gaat om hun spirituele weg.

Of leerkrachten nu werken op een christelijke of op een openbare school, ik hoop dat zij als professional en als persoon Kohnstamm zullen volgen. Want in deze postseculiere tijd horen godsdienst en levensbeschouwing of zingeving thuis in het hart van de pedagogische relatie. Dat vraagt om een actieve en doordacht vormgeving, gericht op de ontwikkeling en vorming van de persoonlijkheid-in-wording van de leerlingen. En dit ten bate van de leerlingen en van de samenleving.

De auteur is emeritus hoogleraar algemene pedagogiek en godsdienstpedagogiek aan de Vrije Universiteit. Dit artikel is gebaseerd op een voordracht die hij vorige week hield bij een diploma-uitreiking op de Christelijke Hogeschool Ede aan dertig nieuwe leerkrachten basisonderwijs.