Goede theologie heeft wat te zeggen over de grote problemen van deze wereld. Neem de milieu-rondzendbrief van paus Franciscus. Een kwartiertje rustig bladeren in ”Laudato Si” volstaat voor het trekken van een heldere conclusie: hierin is een hoop wijsheid samengebald. De inhoud samengevat in vijf zinnen:

(1) Zelfs de meest voorzichtige cijfers en data maken glashelder dat wij mensen de wereld uitbuiten en tot een vuilnisbelt maken.

(2) Hierbij zitten ”de noodkreet van de aarde” en ”de schreeuw van de armen” onlosmakelijk aan elkaar vast.

(3) De oorzaak daarvan ligt maar niet in een of ander kapitalistisch of consumentistisch systeem, maar in onszelf: we kijken vooral hoe we van de aarde en onze kwetsbare medeschepselen kunnen profiteren.

(4) Iedereen, of je nu in een rijke westerse stad woont of in een favela, kan er een begin mee maken daar wat aan te doen.

(5) Maar met een morele oppepper verandert onze omgang met de schepping niet. Er is iets veel fundamentelers nodig: bekering tot God en onze medeschepselen.

Nu is het geen kunst een paar gereformeerde kanttekeningen bij de nieuwste encycliek te plaatsen. De paus zegt dingen over Maria en de eucharistie die menige wenkbrauw kan doen fronsen. Ook ligt na de tekening van de rampscenario’s de nadruk zo op Gods liefdevolle betrokkenheid bij zijn de schepping dat het laatste oordeel ondersneeuwt. Maar de indringende boodschap laat zich daarmee niet opzijschuiven. Daarvoor bevat de brief veel te veel Bijbel en klassieke theologie en is het gebruik van wetenschappelijke kennis te zeer ingekaderd in diep christelijke noties.

Je hoeft ook geen christen te zijn om te zien dat de boodschap raakt aan talloze kwesties: niet alleen aan het klimaat, milieu en natuurbeheer, maar ook aan ethische discussies rond begin en einde van het leven, de arbeidsmarkt, en aan de ouderen- en gehandicaptenzorg. Durf je naar al het zwakke op deze wereld te kijken als iets dat waarde in zich draagt die het verdient ontdekt en verdedigd te worden? Dat is een diep religieuze vraag naar de aard van de schepping, naar de mens als beeld van God en uiteindelijk naar de Schepper zelf. Maar wel een met enorme praktische consequenties.

Geen wonder dat de encycliek wereldwijd voorpaginanieuws was, bijvoorbeeld voor de seculiere Franse krant Libération. De invloed ervan laat nog wel even gelden, ook in de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Niet voor niets riep de rechtse televisiezender Fox News de paus uit tot de gevaarlijkste man op aarde.

In Nederland bleef de aandacht –afgezien van stukken in Elsevier en de Groene Amsterdammer– beperkt tot de kerk- en milieuhoek van enkele kranten. Dat in de Nacht van de Theologie twee rooms-katholieken in de prijzen vielen, was een leuk bijeffect. Maar verder … weinig tot niets. Fred van Iersel, hoogleraar in Tilburg en voormalig hoofdaalmoezenier bij Justitie, verwoordde het treffend: er heerste een oorverdovende stilte bij RTL en de NOS. Alsof men zich totaal niet voorbereidt op de VN-klimaatconferentie in Parijs van komend najaar.

Verbazen doet het allang niet meer, die Nederlandse blinde vlek voor religie. Maar het blijft ontzettend bekrompen. Al is dat ook wel wat klagerig geformuleerd. Eerst maar eens het goede voorbeeld geven, en zelf wél over de heg durven kijken. Bijvoorbeeld door een blik te slaan in de encycliek.

Koert van Bekkum is universitair Docent Oude Testament / Assistant Professor of Old Testament.