Waar visie ontbreekt, komt het volk om. Dit aan het Bijbelboek Spreuken ontleende spreekwoord is veelzeggend. Toch kom ik in het onderwijs en in de zorgsector maar weinig mensen tegen die enthousiast reageren als het over de visie van de school of instelling gaat. Sterker nog, veel leraren en zorgverleners kennen de visie van hun organisatie nauwelijks. Laat staan dat die leidend is voor de dagelijkse praktijk.

Een visie is volgens Van Dale synoniem aan ergens kijk op of een mening over hebben. Zeker voor organisaties met een ideëel oogmerk is dat onmisbaar. Het is daarom ook even onbegrijpelijk als onwenselijk als de visie van de organisatie niet leeft onder de medewerkers. Graag doe ik een handreiking om de visie in organisaties betekenisvol(ler) te maken.

Vliegtuig

De waan van de dag zorgt er bij veel scholen en zorginstellingen voor dat de langetermijnvisie van de organisatie weinig leeft. Visie heeft alles te maken met de koers die een organisatie volgt. Het is het antwoord op de vraag: Waarheen gaan wij?

Organisaties die –om een beeld uit de luchtvaart te gebruiken– hun handen vol hebben aan het ”niet neerstorten” komen niet of onvoldoende toe aan de vraag naar welk punt in de verte ze eigenlijk vliegen. De taken en zorgen van alledag staan het nadenken over de toekomst in de weg. De tijd gaat op aan zaken die belangrijk en urgent zijn, terwijl er nauwelijks tijd wordt besteed aan zaken die niet urgent, maar wel belangrijk zijn. Zeker in de zorgsector, waar de veranderingen over elkaar heen buitelen en instellingen alles moeten doen om het vliegtuig in de lucht te houden, is de kans groot dat mensen kort-zichtig worden en zich niet kunnen ontworstelen aan de luchtzakken van het hier en nu. Ook in het onderwijs kunnen ze hiervan meepraten.

Landingsgestel

Een tweede reden waardoor de visie vaak niet leeft, is dat veel leraren en zorgverleners het gevoel hebben dat de visie van hun organisatie weinig te maken heeft met de dagelijkse werkelijkheid. Niet zelden is die omschreven in prachtig proza met veel abstracte en algemene uitspraken die bij elke organisatie passen, of juist bij geen enkele. Dat ontlokt bij veel leraren en zorgverleners de klacht dat het zweverig is en weinig te maken heeft met de realiteit van elke dag. Daar zie ik inderdaad een serieus probleem. Een visie heeft een ‘landingsgestel’ nodig. Wil de visie betekenis krijgen voor de mensen die elke dag bezig zijn met onderwijs en zorg, dan moet de koers de praktijk gaan raken. Dat betekent dat een visie praktisch en concreet moet worden gemaakt. Tastbaar voor alle medewerkers.

Wielen

In de praktijk ervaar ik dat kernwaarden zich uitstekend lenen voor het concretiseren van de visie van een organisatie. Zij vormen een waarde(n)vol landingsgestel en kunnen ervoor zorgen dat wat zweeft, gaat landen! Die landing begint met het in gesprek gaan over het dagelijkse werk, bijvoorbeeld aan de hand van foto’s of beelden die zijn gemaakt. In het gesprek over de praktijk kunnen onderliggende kernwaarden worden opgespoord. Als mensen zich eenmaal bewust zijn van deze kernwaarden kunnen die vervolgens helpen om het werk bewuster en vanuit diepere motieven te doen.

Hiervoor is het wel nodig dat de kernwaarden ‘wielen’ krijgen. Stel dat een school of zorginstelling als kernwaarde verantwoordelijkheid heeft gekozen. De vraag is dan: Wat betekent deze kernwaarde nu concreet in de klas of aan het bed, in ons team en ten opzichte van de mensen met wie we te maken hebben? Wat hoor, zie en proef ik aan verantwoordelijkheid als ik de teamleden voor de klas, aan het bed of in contacten met collega’s, ouders of familie bezig zie? Dat kan heel concreet gemaakt worden in gedrag en acties. Verantwoordelijkheid krijgt dan bijvoorbeeld betekenis door het feit dat leerlingen gezien en aangesproken worden als verantwoordelijk voor hun gedrag, leerproces en -resultaten. Dat heeft natuurlijk consequenties voor de praktijk en in verband daarmee voor de houding van de leraar! Aan het bed krijgt een dergelijke waarde betekenis in de interactie met de zorgvrager en heeft het niet alleen consequenties voor de rol die de zorgvrager speelt in het zorgproces, maar ook voor de houding van de zorgverlener. De zorgverlener zal de zorgvrager bijvoorbeeld meer aanspreken op de eigen verantwoordelijkheid in het proces van herstel.

Als een school of zorginstelling de kernwaarden handen en voeten geeft door middel van concrete praktijken, vormen ze niet alleen een belangrijk kader, maar wordt dat kader ook ingekleurd. Het is altijd raadzaam om kernwaarden zichtbaar op te hangen op verschillende plekken in de school of zorginstelling en ze op allerlei andere manieren blijvend onder de aandacht te brengen. Maar als kernwaarden door de mensen vertaald zijn in concreet gedrag en concrete acties zal het daar niet bij blijven: de kernwaarden zullen dan vooral geleefd en beleefd worden!

De auteur is senior managementadviseur bij Driestar managementadvies.