De historische Martinuskerk in ’s Gravenmoer, die wordt omringd door monumentale bomen, is een hervormd bedehuis. Hier werd vier jaar geleden de bijeenkomst ter gelegenheid van 400 jaar protestantisme in de Langstraat gehouden. Verder telt het dorp een christelijke gereformeerde en een gereformeerde kerk.

Sprang-Capelle heeft twee hervormde gemeenten met een Gereformeerde Bondssignatuur, een hersteld hervormde gemeente, een gereformeerde kerk, een gereformeerde gemeente en een gereformeerde gemeente in Nederland, terwijl de hersteld hervormde gemeente van Loon op Zand hoofdzakelijk kerkgangers uit deze langgerekte kern trekt.

De Zuidhollandsedijk, nu een lange weg ten zuiden van Sprang-Capelle, heeft alles met deze protestantse enclave te maken. Het gebied ten noorden van de voormalige dijk hoorde vroeger bij Holland, het gebied ten zuiden ervan bij Brabant. In het noordelijke gedeelte heeft de Reformatie krachtig wortel geschoten; in Brabant, dat pas later bij de Verenigde Nederlanden kwam, niet. De noordelijke dorpen bleven protestants, ook toen ze in de negentiende eeuw bij Noord-Brabant ingedeeld werden.

Makkelijk is het niet, zegt ds. W. M. van der Linden, hersteld hervormd predikant te Sprang-Capelle. „Er is reden tot zorg, onder meer over het behoud van de identiteit van het christelijk onderwijs. Menses zijn daar verontrust over en voor verschillende ouders is het reden geweest hun kinderen naar de reformatorische school in Werkendam te sturen. Verder trekken er al langere tijd jonge gezinnen weg, onder andere naar Werkendam, omdat daar de voorzieningen voor de eigen identiteit beter zijn. Als dat in de toekomst doorzet, is dat uiteindelijk nadelig voor de kerkelijke gemeenten.”

Afgelopen winter schreef de predikant een artikel in het landelijke Kerkblad van de Hersteld Hervormde Kerk onder de kop ”Biblebelt en Brabant”. „Denk ook eens aan Brabant”, schreef hij, waarbij hij jongeren vroeg bij de keuze voor een woonplaats niet automatisch te kiezen voor een plaats in de biblebelt.

In het artikel schreef hij dat de Brabantse enclave kleine kracht heeft. Gevaren van te veel naar binnen gericht zijn, maar ook van te veel aanpassen aan de wereld vormen een bedreiging. De predikant riep mensen op naar Brabant te komen om het reformatorische karakter van het dorp te versterken.

Dat is niet zijn enige boodschap, legt hij uit. „De geestelijke nood in de rooms-katholieke steden en dorpen om ons heen –Kaatsheuvel, Dongen, Drunen en Udenhout– is groot.” Ds. Van der Linden hoopt dat de kerken in Sprang-Capelle de handen ineen zullen slaan om een project op te zetten voor evangelisatie in de omringende plaatsen en dat er mensen van elders komen helpen.

Er zijn aanknopingspunten om hen te bereiken, zegt hij. „Het is jammer dat de Rooms-Katholieke Kerk de mensen zo weinig bijgebracht heeft en dat er zulke affaires gespeeld hebben, waardoor mensen zijn afgehaakt. Toch is bij velen van hen een Godsbesef gebleven. Ook is het tegenwoordig eenvoudiger om toegang tot rooms-katholieken te krijgen dan het weleens geweest is. Zo heb ik contact met een wat oudere pastoor uit Kaatsheuvel met wie ik de ”Institutie” van Calvijn lees.”

De predikant geeft aan dat er wel iets gebeurt. „Een aantal jongelui uit andere hersteld hervormde gemeenten evangeliseert elke zaterdag in Oosterhout. Een groep mensen uit die plaats bezoekt ’s zondags de hersteld hervormde gemeente van Sprang-Capelle. Maar er zou veel meer kunnen gebeuren.”

Kerkgebouw hhg te Sprang-Capelle

De hersteld hervormde gemeente (hhg) te ’s-Grevelduin-Vrijhoeve-Capelle (Sprang-Capelle) telt 430 leden. De kerk en de pastorie, die aan elkaar gebouwd zijn, waren tien jaar geleden nog een boerderij en een schuur, in de volksmond de preischuur genoemd. De gemeente heeft de boerderij met bijgebouwen voor 500.000 euro aangekocht. Met de verbouwingskosten erbij kwam het totaalbedrag op 800.000 euro. Het kerkgebouw is in januari 2008 geopend.

De kerkzaal oogt sober, met 300 stoelen die van de hersteld hervormde gemeente van Wijk afkomstig zijn. De klassieke kansel, die uit de Lambertuskerk uit Raamsdonk komt, kostte helemaal niets. Toen men hem niet meer kon gebruiken, belandde hij op de schroothoop in Geertruidenberg, waar een gemeentelid hem vond.