In zijn essay geeft Lans Bovenberg een diagnose van de Nederlandse economie. Zijn diagnose en de aangedragen oplossingen zijn echter niet correct. Zo stelt hij dat de rekenrente een grote rol speelt bij de onzekerheid over de pensioenen. Die onzekerheid maakt hij met zijn verhaal alleen maar groter. Want als zijn ‘oplossing’ zou worden uitgevoerd, blijft er onzekerheid over de rekenrente bestaan. Dat leidt weer tot extra onzekerheid bij ouderen (of hun pensioen nu gekort wordt of niet) en bij jongeren (of er nog genoeg overblijft voor hun pensioen).

De discussie over de rekenrente gaat mijns inziens bovendien voorbij aan de echte reden voor de onzekerheid over pensioenen, namelijk dat daarvoor in het verleden –door de ouderen van nu– te weinig is betaald. Daarvoor zijn meerdere redenen aan te geven, zoals het feit dat mensen na hun pensionering gemiddeld langer leven dan verwacht, of het beleid van de kabinetten-Lubbers en -Kok.

Woningmarkt

Wat betreft de woningmarkt stelt Bovenberg dat het aanpakken van de hypotheekrenteaftrek een van de belangrijkste oorzaken is van de daling van de huizenprijzen. Dat ben ik niet met hem eens. Belangrijker is namelijk het gegeven dat bestaande koopwoningen simpelweg te duur waren in vergelijking met huurwoningen of nieuwbouw. De prijsstijging van bestaande koopwoningen kon plaatsvinden omdat mensen ervan uitgingen dat huizenprijzen alleen maar zouden stijgen. Bovendien waren banken bereid meer (te veel) geld uit te lenen aan mensen die een huis wilden kopen.

Dit brengt me bij de bankensector. De laatste jaren hebben we gezien, zo stelt Bovenberg terecht, dat bankiers te veel risico’s hebben genomen. Dit leidde ertoe dat in verschillende landen overheden daarom banken hebben moeten redden. De terechte reactie daarop was –en daarmee verschil ik van mening met Bovenberg– om bankiers te verplichten meer kapitaal in reserve te houden, iets wat bankieren minder risicovol maakt. Deze verhoging van de kapitaalreserves is een gevolg van het feit dat bankiers in het verleden te veel geld hebben uitgeleend.

De samenvatting van mijn diagnose is: er is in het verleden te weinig gespaard voor een goed pensioen, er is te veel (uit)geleend door de banken en te veel uitgegeven aan woningen. Dit heeft geleid tot wat economen een financiële crisis noemen.

Medicijn

Als je het al niet eens bent over de diagnose, dan is het geen verrassing dat je het ook niet eens bent over het medicijn.

Een verandering van de rekenrente leidt tot meer onzekerheid bij jongeren. Er is dus zeker geen sprake van een ”win-winsituatie”, zoals Bovenberg stelt. We dienen eerlijk te zijn over de oorzaak: er is in het verleden te weinig gespaard. Daar kunnen we een aantal dingen aan doen.

Allereerst door pensioenen te korten. Dat is al gebeurd met de pensioenen van jongeren door latere pensionering en de invoer van een middenloon- in plaats van een eindloonpensioen.

Verder moeten we meer gaan sparen. Dat gebeurt door de pensioenpremies te verhogen en door het eerder en langer laten betalen van pensioenpremie.

Beide maatregelen worden nu ingevoerd. Maatregel 1 (korten van pensioenen) treft jongeren en ouderen. De tweede maatregel treft alleen de jongeren. Per saldo leveren jongeren kortom meer in dan ouderen. Van een win-winsituatie is dus helemaal geen sprake.

Een ander idee van Bovenberg is om gezinnen de mogelijkheid te geven een deel van hun pensioenrechten over te dragen aan de bank om zo hun hypotheekschuld te verminderen. Ook dit is een slecht plan omdat veel pensioenfondsen al tekorten hebben en het ertoe kan leiden dat mensen later op hun pensioen gekort gaan worden. Ook dit voorstel creëert bepaald geen win-winsituatie.

Bovenberg stelt terecht dat gezonde banken van cruciaal belang zijn voor de Nederlandse economie. Hij gaat echter geheel voorbij aan het gevaar van wat economen ”moral hazard” noemen. Dit komt erop neer dat mensen (politici zijn ook mensen) hun gedrag veranderen als anderen de consequenties dragen.

Een voorbeeld: de Griekse regering geeft valse informatie door aan de Europese Unie, ontslaat te weinig ambtenaren, vervolgt geen mensen die belasting ontduiken et cetera. Dit doet ze omdat ze verwachten uiteindelijk toch wel geld te krijgen van andere Europese landen.

Hetzelfde gaat gebeuren met een bankenunie. De Griekse zijn zal haar banken dan onvoldoende controleren, die banken komen daardoor in de problemen en worden vervolgens gered door de bankenunie. De rekening van de reddingsoperatie komt niet terecht bij de Griekse staat (zoals in de huidige situatie).

Ben ik te wantrouwig? Het is in ieder geval in lijn met datgene wat er is gebeurd met de Griekse staatsfinanciën in de afgelopen tien jaar. Kortom, ook dit is geen win-winsituatie.

Eerlijkheid

Er is in het verleden te weinig gespaard, te veel (uit)geleend en te veel uitgegeven. Het medicijn dat nodig is om de economie weer op de rit te krijgen, is heel eenvoudig: meer sparen, minder (uit)lenen en minder uitgeven. Economen noemen dit ”deleveraging” van de economie. Wij hebben jarenlang op te grote voet geleefd.

Wennen aan minder luxe, want dat is het uiteindelijk, is pijnlijk. Bovendien duurt een deleveraging van de economie lang, zo leren financiële crises uit het verleden.

We kunnen daarom hoe dan ook maar beter eerlijk zijn. Willen we uit de problemen komen, dan dienen we te snijden in eigen vlees. Dat is overigens niet zo verwonderlijk omdat de problemen immers grotendeels het gevolg van zijn van onze eigen keuzes die ik hierboven beschreven heb.

De auteur is universitair docent economie aan de universiteit van Bonn.