Prof. Smalbrugge: Kerk zelf schuldig aan crisis
AMSTERDAM – De kerk is zelf debet aan de huidige crisis in de samenleving. Dat stelde prof. dr. Matthias Smalbrugge, bijzonder hoogleraar Europese cultuur en christendom aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, vrijdag in het Oecumenisch Theologisch Café Mokum.
De bijeenkomst in Amsterdam werd georganiseerd door een groep jonge Amsterdamse theologen die een ontmoetingsplek wil bieden om academische theorie en de praktijk van het kerkelijk leven met elkaar te verbinden.
Prof. Smalbrugge trapte af met de vraag of de kerk iets over de crisis moet zeggen, of dat juist de crisis iets over kerk en theologie zegt. De Amsterdamse hoogleraar stak zijn lezing in bij het laatste door te stellen dat juist de huidige crisis laat zien dat de kerk een aantal fundamentele zaken uit het verleden is vergeten. Deze onderwerpen spelen een rol in de huidige crisis, die volgens prof. Smalbrugge niet alleen een economische maar ook een morele, sociale, psychische en relationele crisis is.
Het eerste vergeten onderwerp in kerk en theologie is volgens prof. Smalbrugge het rationalisme. „Er is geen theologie zonder ratio. Alle vroege geloofsbelijdenissen ontstonden niet in een narratieve Joodse cultuur, maar in een cultuur die beïnvloed was door het hellenisme. De kerkvader Tertullianus kan zich dan wel afvragen wat Athene met Jeruzalem te maken heeft, maar het feit dat hij zich dat systematisch afvraagt, is dankzij het Griekse denken.”
Volgens prof. Smalbrugge kwam in de loop van de kerkgeschiedenis de ratio steeds meer ten dienste te staan van de onderbouwing van de geloofsleer. Pas in de verlichting kreeg de rede weer een zelfstandige status, echter niet in de theologie maar in de filosofie. Hierdoor is de ratio volgens de hoogleraar te veel op zich zelf komen te staan, met alle schadelijke gevolgen van dien. „De ratio is tegenwoordig een dekmantel voor het irrationele geworden. Mensen zijn heel gevoelig voor wat redelijk is, maar dat kan na dertig jaar alweer iets heel anders inhouden. De kerk is hier schuldig aan.”
Ook op het gebied van de moraal gaat de kerk volgens prof. Smalbrugge niet vrijuit. „Het enige wat de kerk nu over de crisis zegt, is dat we voor de armen moeten zorgen en eerlijk moeten delen. Heeft de cultuur daar de kerk voor nodig? Ik dacht het niet.”
De inleider concludeerde dat de kerk niet van buitenaf moet preken over de oorzaken van de crisis. De kerk moet zich afvragen wat vergeten begrippen zoals rationaliteit en moraal betekenen en hoe die moeten functioneren. „De huidige crisis is in feite een geseculariseerde vorm van de christelijke religie.”
