In zo’n plaatje komt veel bij elkaar: het fanatieke gevecht voor het doel in de verte, de emancipatie van ”type-juffrouwen”, de hete hoofden en harde nekken, maar ook de oerbeelden van man en vrouw. De tekening zou lang niet zo sterk zijn geweest zonder de enorme boezem gecombineerd met de bevelende blik: de vrouw die zich meet met de man. Herkenbaar en tegelijk vreemd, want oude patronen worden omgekeerd en gerelativeerd, en dat roept door de manier waarop deze vrouw wordt neergezet bij veel toeschouwers een glimlach op.

Toch kan niet iedereen dergelijke spotprenten waarderen. Zeker in de geschiedenis van de gereformeerde gezindte zijn legio voorbeelden van tekenaars en schrijvers die in botsing kwamen met een publiek dat geen ruimte kende voor een andere realiteit dan de nuchter en zonder fantasie waarneembare.

Alle pogingen tot een cartoon in deze krant gingen onvermijdelijk vergezeld van verontwaardigde reacties. Werd een vrouw als Rita Verdonk qua lichaamsomvang ietwat overdreven afgebeeld, of kreeg een man als Dries van Agt een extra grote neus –en dat hoort toch bij het genre– dan vond men dat tekenaars niet mochten spotten met lichamelijke gebreken. Waagde iemand zich aan een grapje over kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders, dan kon hij rekenen op reacties die erop neerkwamen dat hij er beter aan deed om achting te hebben voor deze eerbiedwaardige lieden.

Kortom, spot, ironie, overdrijving en understatement zijn stijlmiddelen waar niet iedere bevindelijk gereformeerde even goed aad mee weet – ondanks een groot gevoel voor humor bij sommigen. Bijgaand plaatje van Aletta Jacobs is redelijk ‘veilig’, omdat het al bijna een eeuw oud is en omdat het niet over een protestantse held gaat. Maar zelfs bij historische spotprenten is het voor menigeen beter als er geen ds. Kersten of ds. Zandt op staat. Geen dominees in het algemeen, trouwens, en ook geen kerkelijke toestanden.

Daar zit vast nog een restje van de argwaan die de gereformeerde vaderen koesterden tegen ironie. Zij achtten spot weliswaar alleszins geoorloofd als het erom ging een dwaalleer te bestrijden of andere misstanden aan de kaak te stellen, maar niet als het over de eigen gereformeerde opvattingen en overtuigingen ging.

Het moeilijke is dan wél dat –tegelijk met die zuivere gereformeerde leer in het algemeen– ook de allerminst onfeilbare eigen inzichten, het eigen gedrag en de eigen gebreken buiten schot blijven. Juist mensen die geen ironie op dat vlak kunnen verdragen, hebben het vaak het hardste nodig. Humor relativeert immers de eigen belangrijkheid, maakt dat je als het ware van een afstandje naar jezelf kunt kijken en soms ook om jezelf kunt lachen.

Dat betekent niet: de dingen niet ernstig nemen. Zoals Godfried Bomans schreef: „Humor is het vermogen de dingen betrekkelijk te zien. Die relativering is echter niet mogelijk zonder een vaste maatstaf, waarmee de gebeurtenissen gemeten worden. Een geestig mens –ik bedoel niet de lolbroek, maar de werkelijk met humor begaafde– is daarom in wezen altijd ernstig. De glimlach, die hij bij u te voorschijn roept, komt voort uit het verrassende feit, dat hij plotseling het ellemaatje van de actualiteit tegen een blijvende achtergrond legt. Het ding schrompelt ineen tot zijn ware grootte. Het is er nog wel, maar 
’t heeft zijn absoluutheid verloren.”

Dat maakt precies duidelijk waar het om gaat: absolute normen en waarheden niet relativeren, maar wél –als persoon en als groep– je eigen bescheiden maat kennen in verhouding tot dat absolute, en daar af en toe om glimlachen. Dat getuigt van meer wijsheid dan alleen durven lachen om verre feministen uit een lang voorbije tijd.

Reageren? beeldenstorm@refdag.nl