Hij nam een dag de tijd om het vorige week vrijdag verschenen onderzoek van oud-minister Deetman naar seksueel misbruik van minderjarigen door rooms-katholieke geestelijken grondig door te nemen. Echt verbaasd over de omvang van het kwaad –tussen de 10.000 en de 20.000 slachtoffers– was hij niet, na alles wat al bekend was geworden. Het was voor de Tilburgse hoogleraar wél „schokkend” om te bedenken dat een op tien Nederlanders van veertig jaar en ouder als kind is misbruikt.

„De vraag is nu wat we met deze cijfers moeten”, mijmert prof. Borgman in zijn woonkamer in Utrecht, ooit de plek waar de paters van een naoorlogs stadsklooster koffiedronken. „Ik hoop natuurlijk op een goede afwikkeling van de kwestie en op blijvende hulp voor de slachtoffers. Maar we zijn nu ook toe aan het nadenken over de dieper liggende vragen. Het zou jammer zijn als de luiken van de kerk nu zouden dichtgaan.”

Aartsbisschop Wim Eijk ging vrijdag diep door het stof. De kerk bood haar excuses aan, stelde een hoorcommissie in en regelde al eerder slachtofferhulp en financiële compensatie. Wat kan ze nog meer doen?

„De Rooms-Katholieke Kerk heeft op allerlei manieren ongelukkig gereageerd op het nieuws over seksueel misbruik van minderjarigen. De bisschoppen wekken voortdurend de indruk dat ze er eigenlijk niets van willen weten. Schuld bekennen is wel goed, maar niet voldoende. Inhoudelijk heeft Eijk alles wel goed gezegd, maar het beeld dat de kerk het misbruik alleen onder druk toegeeft, blijft bestaan. Laat zíén dat je echt naar slachtoffers wilt luisteren. Waarom kwam er de afgelopen periode geen bisschop op het idee om elke week een slachtoffer te bezoeken?”

U pleitte voor een ritueel gebaar van boete en verlangen naar vergeving. Het is er niet van gekomen.

„Daar is het nu eigenlijk ook te laat voor. Iemand stelde voor een monument op te richten, met daarop de namen van alle slachtoffers van seksueel misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk. Dat kan een goed idee zijn. Als dat er 10.000 tot 20.000 zijn, heeft nog lang niet iedereen gesproken en kunnen er nog heel wat namen bij. Het is toch een beetje vreemd dat een kerk die gespecialiseerd is in rituelen, dit niet kan bedenken? Als de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt niet tot een gebaar komen, oké, maar de Rooms-Katholieke Kerk...”

Volgens prof. Borgman dient het belang van de slachtoffers voorop te staan. „Dat betekent niet dat je alles moet doen wat zij willen. Als je slachtoffers vraagt of er genoeg voor hen is gedaan, dan zeggen ze natuurlijk nee. Maar laat de Rooms-Katholieke Kerk eens iets voor hen doen wat niemand verwacht. De commissie-Deetman werd aanvankelijk met veel argwaan bekeken, maar heeft het ook volgens de slachtoffers heel goed gedaan.”

In het boek ”Grensoverschrijdingen geduid” adviseert u de Rooms-Katholieke Kerk het kwaad in haar midden onder ogen te zien. Waarom is dat nodig?

„Als de kerk haar eigen zonden niet inziet, moet ze die haast wel eerst ontkennen en dan bagatelliseren. Vervolgens zegt ze dat het kwaad vanbuiten komt. Dat patroon zie je in de manier waarop de Rooms-Katholieke Kerk op het seksueel misbruik reageerde. Wil ze kunnen omgaan met de daders in haar midden, dan moet ze zich eerst bekeren. Nodig is de erkenning dat er niet alleen zonde is in de kerk, maar ook dat de kerk zélf zondigt. Er zullen altijd daders en slachtoffers binnen de kerk zijn. Daarom is er een dieper liggende discussie nodig over de vraag hoe de kerk zichzelf ziet en wat haar missie is.”

Volgens prof. Borgman gaat de Rooms-Katholieke Kerk er te veel van uit dat ze het heil moet bewaren. „Dan is alles wat vanbuiten komt een gevaar, ook een journalist die de vinger legt bij misbruik in een internaat. De gevallen van seksueel misbruik laten zien hoe gevaarlijk het is de deuren dicht te houden en alle kritiek als een aanval te zien.”

De kerk moet het kwaad in zichzelf werkelijk onder ogen zien, de eigen rol in dat kwaad onder­kennen. Alleen dan kan ze er afstand van nemen, denkt prof. Borgman. „Dat doet pijn en kost moeite, maar juist die pijn en moeite zijn een gestalte van de verlossing van het kwaad.”

U vindt de gevallen van seksueel misbruik die aan het licht zijn gekomen „reden tot dankbaarheid.” Dat zal de Rooms-Katholieke Kerk u niet nazeggen.

„Het zou veel erger zijn als we nu nog niets over dit misbruik zouden weten, want dan was er geen bekering mogelijk. Jezus Christus, Die zich volgens het Evangelie identificeert met de lotgevallen van kinderen, spreekt langs deze weg de kerk aan.

Natuurlijk had het seksueel misbruik niet mogen gebeuren. Het mag niet meer voorkomen, niet in de kerk en niet buiten de kerk. Het kwaad heeft als kwaad geen recht van bestaan. Maar dat het misbruik nu als kwaad aan het licht komt, is een aanwijzing dat Gods heerschappij nog altijd aan het aanbreken is te midden van onze gebroken geschiedenis. Het goede is nog altijd bezig het kwade te overwinnen.”

Borgman

Erik Borgman (1957) studeerde theologie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en promoveerde daar in 1990 op het proefschrift ”Sporen van de bevrijdende God. Universitaire theologie in aansluiting op Latijns-Amerikaanse bevrijdings­theologie, zwarte theologie en feministische theologie”.

Prof. Borgman was onder meer hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen en directeur van het interdisciplinaire Heyendaal Instituut voor theologie, wetenschappen en cultuur van deze universiteit. Sinds 2007 is hij hoogleraar theo­logie van de religie, in het bijzonder het christendom, aan Tilburg University.

Prof. Borgman is getrouwd en heeft twee dochters.

Lees meer over het rapport van de commissie-Deetman over seksueel misbruik in ons dossier.