Een perspectief dat feitelijk niet klopt. Kinderen met wipneusjes, grote, wijduitstaande ogen en monden die soms niet meer voorstellen dan een stip. Ze karakteriseren het werk van Fiep Westendorp. Kunsthistorica Smid, die vanaf 1983 met Westendorp bevriend was, zegt dat Westendorp daarmee ook zichzelf en haar kijk op het leven tekende. „Een vrouw van weinig woorden die altijd om zich heen keek en op die manier ontelbare beelden en details verzamelde. Bovendien zag ze in ieder mens een overvloed aan humor.”

Het kantoor waar Fiep Amsterdam bv is gehuisvest, is een ode aan de illustrator. Zelfs de tafel draagt het logo met poes Pom. Het voormalige bankgebouw bezit kluizen waarin originele tekeningen warm en veilig zijn opgeborgen.

De uitdrukking ”Een beeld zegt meer dan duizend woorden” is bij uitstek op Fiep Westendorp van toepassing. „Ze wist die beelden met kleur en humor tot de essentie terug te brengen. Dat maakt haar werk tijdloos. Daarbij liet ze zich inspireren door grote kunstenaars zoals Henri Matisse en Käthe Kollwitz, bijvoorbeeld in de manier waarop zij de ogen met de blosjes eronder tekende. Haar lievelingstekening, een oude visser in het riet, beeldt dezelfde larmoyante treurigheid uit die het werk van Kollwitz karakteriseert.” Smid, die duizenden tekeningen van Westendorp door haar handen liet gaan, blijft onder de indruk. „Telkens stuit je op nieuwe details.”

Onder de titel ”Fiep in vogelvlucht” is eind oktober in Museum De Buitenplaats in Eelde een tentoonstelling van start gegaan, die wegens succes al een maand is verlengd. Tegelijk is daar het gelijknamige boek over Westendorp gepresenteerd, waarvoor Smid de teksten schreef.

De originelen laten niet alleen de zorgvuldigheid en het oog voor detail zien, maar ook de lichtvoetigheid waarmee Westendorp de lijnen tekende. „Fiep nam zichzelf serieus. Ze gebruikte liever dekwit om te corrigeren of plakte een stuk papier bij haar tekening aan dan dat ze haar werk verscheurde”, zegt Smid. En dat maakt ”Fiep in vogelvlucht” bijzonder, want de conservator koos ervoor de tekeningen te laten zien zoals ze naar de drukker gingen, inclusief Westendorps correcties en de onderliggende schetslijnen. „In de tijd dat illustraties in kleur verschenen, had je een lithograaf nodig die de correcties weer moest wegwerken en niet schroomde om in een originele tekening verbeteringen aan te brengen om de gedrukte versie optimaal te krijgen. Juist door die correcties van Fiep zelf zie je de liefde en het geduld dat ze opbracht om een tekening tot een goed einde te brengen.”

Smid leerde Fiep Westendorp kennen toen ze tekeningen bij haar leende voor een tentoonstelling over het werk van Annie M. G. Schmidt. „Fiep bleek bij mij om de hoek te wonen en we kwamen elkaar vervolgens tegen in buurtwinkels. Op enig moment verdween de visboer. Toen bood ik aan de vis voortaan uit de stad mee te brengen.” Het resulteerde in een vriendschap die tot aan Westendorps dood zou duren.

Smid kreeg in de stichting Fiep Amsterdam bv het beheer over de tekeningen. Als conservator heeft ze daarvoor niet alleen de kennis, door haar vriendschap met Westendorp gebeurt dit met grote liefde. „Fiep nam haar werk dat ze bijvoorbeeld voor Het Parool maakte altijd weer mee naar huis. Daarmee liet ze een onvergetelijke collectie van 8000 tekeningen achter, die ze in dozen onder haar bed en in plastic zakken in de badkamerkastjes had opgeborgen.”

Intussen zijn er 6000 gecatalogiseerd en een groot aantal ervan is gerestaureerd, zoals de tekeningen van ”Pluk van de Petteflet”. „Ze werkte met plakkaatverf, en daar ontstonden barstjes in. Gelukkig krijg ik nog steeds origineel werk binnen. Alleen de tekeningen van Prélientje zijn onvindbaar. Ik hoop zo dat die nog eens boven water komen.”

Een database van de tekeningen laat een digitale schat zien van wat er in het archief zit. „Ik zoek op trefwoord en je kunt het zo gek niet verzinnen of ze heeft het getekend. Trompetten, pauwen, fornuizen, boeken, boten. En overal zie je die liefde van haar om vogeltjes te tekenen. Vaak maakte een vogeltje de compositie af. Vogels gaven haar daarnaast een gevoel van vrijheid, zei ze altijd.”

De stichting ontwikkelt met deze schat aan beelden nieuwe producten, zoals twee recent verschenen boekjes: ”ABC met Fiep” en ”123 met Fiep” en het magazine ”Fieperdepiep!” vol doe-, kijk- en leesplezier. Verder steunt de Fiep Westendorp Foundation, onderdeel van Fiep Amsterdam bv, elke twee jaar jonge illustratoren met de uitreiking van drie beurzen. Ook bijzonder hoogleraar illustratie aan de UvA Saskia de Bodt dankt haar benoeming aan het fonds.

Toen CPNB-directeur Henk Kraima in 1997 besloot dat het „een logisch vervolg zou zijn om na 25 jaar prijzen voor boeken, een prijs in te stellen voor het gehele werk van een illustrator”, was dat mede omdat met schaamte moest worden vastgesteld dat illustratrice Fiep Westendorp al die jaren over het hoofd was gezien. Vervolgens lijkt het erop dat ze geen woorden genoeg wisten te bedenken om dat goed te maken. In ”Vijfentwintig jaar gouden penselen & het oeuvrepenseel voor Fiep Westendorp”, uitgave van het CPNB in 1997, klinkt het: „Fiep Fiep Hoera!” en „omdat wij dit mooie, eenmalige, extra, Jubileumpenseel, Superpenseel, Ere-Penseel, dit Oeuvrepenseel maar aan één iemand in Nederland willen uitreiken.” En ze gaven het toe: „Het is dan ook buitengewoon merkwaardig dat Annie altijd met prijzen overladen is, en Fiep nog nooit eerder bekroond werd. Wat zou de reden zijn: toeval, pech, de tijdgeest die tegenzat? Zelf zit ze er beslist niet mee, want van kinderen krijgt ze genoeg erkenning. Sterker nog: op een prijs zat ze nooit te wachten, zegt ze.”

Smid: „Dat is maar gedeeltelijk waar. Annie was een goede vriendin en ze vulden elkaar feilloos aan. Dat Annie aandacht kreeg, vond Fiep prima. Als persoon bleef ze graag buiten beeld, maar ze genoot van aandacht voor haar werk. Ze was bescheiden, maar zeer ambitieus en zelfbewust als het haar werk betrof. En ze hield voet bij stuk als ze achter een tekening stond. Zo heeft ze geweigerd een negerjongetje te verwijderen van een tekening voor de Holland-Amerika Lijn.”

Wat ze het leukst vond, was het enthousiasme van kinderen voor haar werk, zegt Smid. „Er hebben zich voor de tentoonstelling 25.000 kinderen opgegeven. Daar zou ze van genoten hebben.”

De tentoonstelling ”Fiep in vogelvlucht” in Museum De Buitenplaats in Eelde is tot en met 2 januari 2011 te bezoeken. museumdebuitenplaats.nl.

Fiep in vogelvlucht, Gioia Smid; uitg. Querido en Fiep, Amsterdam, 2010; ISBN 978 90 451 1163 6; 145 blz.; € 22,95.