Beste Bram, Het afscheid van de VU roept herinneringen op. Je colleges in Leiden waren een verademing. Midden in de kritische academische sfeer ging het opeens weer over God en over Christus bij een open Bijbel. Veel publicaties wortelen in die collegeseries. Ik hoor je praten als ik je boeken lees. Je stond daar als docent, met een beetje distantie. Toch bleef je altijd een pastor voor je studenten.

Ik denk ook aan je begeleiding van de promovendi. Je liet ons alle ruimte. Misschien zelfs wel eens met het gevoel dat er door de werkdruk te weinig van kwam. Maar je was er altijd als iemand vastliep. Dat typeert je. Je stimuleerde en inspireerde ons om door te gaan met het theologisch onderzoek en gaf ons vertrouwen dat er een begaanbare weg was.

In deze brief wil ik graag een paar dingen teruggeven, als blijk van waardering. Ik vind het belangrijk dat jouw stem gehoord wordt, al vind je dat zelf niet zo belangrijk. Het gaat om die andere stem, om de Waarheid.

Ik heb niet het idee dat iedereen je altijd goed verstaat. Soms haken mensen af vanwege je radicaliteit. Misschien is dat weerstand, vijandschap. Misschien is het ook gewoon moeilijk om te luisteren naar ”profetie”. Je kunt het gemakkelijk naast je neer leggen –daar heb je hem weer– of je kunt het relativeren, want er zit ook altijd een andere kant aan.

Bevinding

Je bevindelijk gereformeerde wortels stempelen je theologie. Ik heb zelfs het gevoel dat dit sterker wordt. De radicale gerichtheid op de toekomst van Jezus Christus en je nadruk op het vreemdelingschap roepen herkenning op. Deze wereld is slechts een voorspel op de eeuwigheid; hier beneden is het niet.

Toch huiver je ook voor de bevindelijkheid van de Nadere Reformatie en de Afscheiding. De focus op het innerlijk maakt het zo gemakkelijk subjectivistisch. Het eigen ik –dat een vijand van God blijft– komt centraal te staan. Je theologie is voluit bevindelijk, maar dan wel van een eigen soort. Het is de bevinding die alleen rust vindt in en leeft uit het Woord. Daar moet je het mee doen; radicaal christocentrisch. Vergeet jezelf maar. Het gaat om Hem. Ook dat is bevinding. Ik heb er veel aan gehad, juist omdat ik de zuigkracht van het bevindelijke ego herken. Misschien zit je uiteindelijk toch dicht bij de spiritualiteit van de Nadere Reformatie. De dierbare ”nieten” van Schortinghuis zijn bevrijdend.

Je hebt ons geleerd te luisteren naar de Schrift, te lezen wat er staat en het niet mooier te maken dan het is. In de rauwheid van Gods openbaring laat Hij oplichten wie Hij is. Alles wat ”mooi” is, is verdacht. Het Evangelie is het Evangelie van het kruis.

Dogmatiek is Bijbelse theologie in gemeenschap met de kerk der eeuwen. Bij het luisteren naar Schrift en traditie volg je de intuïtie van je hart liever dan de schema’s van het verstand. Het maakt je creatief, maar ook kwetsbaar.

Eenheid

Als ik je theologie in één woord moet typeren, komt onmiddellijk ”eenheid” bij mij op. Er schuilt een diep verzet in tegen onderscheidingen. De theologie past vaak de machtsgreep toe: verdeel en heers. Jouw passie is: de ene God, de ene Naam, de ene Kerk en de ene wereld. De weigering om de dingen uit elkaar te houden, roept wel vragen op. Voer je de spanning niet te hoog op?

Jezus is God en God is Jezus. Een andere God kennen we niet. Die lijn begint al bij je dissertatie over Filippensen 2. De Gekruisigde heeft een naam boven alle naam. Dat kan geen andere naam zijn dan de naam die in het Oude Testament met hoofdletters geschreven wordt. Dat staat tegenover de vrijzinnige opvatting dat de aardse Jezus later opgehemeld is tot Zoon van God. In de vroegste teksten van het Nieuwe Testament –Paulus citeert een oude hymne –wordt Jezus gelijkgesteld met de HEERE.

Die hoge christologie is tegelijk ook een heel lage. Want het is juist de Gekruisigde en Lijdende in Wie God tot ons komt. God moet diep in het vlees getrokken worden, want wat niet is aangenomen, is niet verlost. Door de radicale identificatie van Jezus met God lijkt echter het onderscheid tussen Vader en Zoon te vervagen. Is dat onderscheid toch niet nodig om te voorkomen dat de spanning te groot wordt? De Vader heeft Zijn Zoon gegeven, maar Hij is Zelf niet gekruisigd. Ik houd het erop dat je aan het onderscheid vasthoudt, maar gewoon niet wilt toegeven aan de druk van een Godsbeeld waarin voor lijden geen plaats is. Gelukkig is God geen onbewogen Beweger. De Vader is intens betrokken op het lijden van Zijn Zoon en van Zijn wereld.

Vreemdelingen

Die radicale christologie impliceert een radicale leer van de kerk. Wie de eenheid van het lichaam van Christus breekt, zondigt tegen de Heilige Geest. Kerkscheuring is de zonde van Jerobeam, die Israël zondigen deed. Liever vandaag dan morgen moeten de protestantse kerken opgaan in de ene katholieke kerk, met een bisschoppelijke structuur.

Katholiek is meer apostolisch katholiek dan rooms-katholiek. Hoewel, soms klinkt tussen de regels door ook het heimwee naar Rome.

Daar zou ik het toch nog wel eens over willen hebben. Heimwee naar Jeruzalem lijkt mij meer op zijn plaats. Ik heb bij de puriteinen geleerd dat er hoop is voor Israël als volk. Het lijkt mij dat Rome te weinig ruimte laat voor een eigen plek voor Israël. Jij hebt wel hart voor Gods volk. In ieder geval is het woord eenheid ook wezenlijk voor jouw visie op de kerk.

Die emotie is te bedrieglijk. De natuur zendt een dubbele boodschap uit. Die is mooi, maar ook wreed. Maar zijn vrolijkheid neem je niet over. Ja zeggen tegen de wereld is ja zeggen tegen het kruis.

Het is je te gemakkelijk om God en het kwaad door een historische zondeval te scheiden. De trits schepping, zondeval, verlossing heeft de gereformeerde theologie altijd geholpen om te voorkomen dat God en het kwaad te dicht bij elkaar komen. Maar die trits lost het raadsel niet op. Als ik het goed zie, is je moeite met de traditionele trits niet zozeer een gevolg van de aanvaarding van de evolutie. Het gaat je om de eenheid van God als Schepper en Verlosser. God heeft geen steriele handen. De Schepper kennen wij alleen aan het kruis.

Dan krijg je meteen het verwijt dat je God tot Auteur van de zonde maakt. Nu is het wel zo dat de leer van de radicale genade dat verwijt altijd oproept. Wie dat verwijt nooit krijgt, heeft het volle Evangelie niet verkondigd. Toch lijkt het soms alsof je een stap verder gaat. Het is niet de genadeleer die de suggestie oproept, maar de Godsleer. Weer zul je zeggen dat die niet te scheiden zijn.

Ik houd het erop dat je positie supralapsarisch is. Sommige gereformeerde theologen leerden niet dat Gods gevallen zondaren heeft uitverkoren, maar dat Hij mensen geschapen heeft met het oog op hun verkiezing en verlossing. De zonde en de val zijn dan vooral schakels in het heilsplan van God. De synode van Dordrecht had er moeite mee, omdat het tot misverstanden kan leiden. Misschien kun je ons helpen om die misverstanden uit de weg te ruimen.

Ten diepste is jouw visie op God en het kwaad voor jou het enige acceptabele antwoord op de vraag ”Waarom?” De soevereiniteit van God schept ruimte voor de gelovige klacht en voor de aanklacht. Als ik het goed zie, is je boekje over Job de sleuteltekst voor je theologie. Met al zijn vragen en verzet heeft Job ‘recht’ gesproken over God in tegenstelling tot zijn vrienden.

Als God niets met het kwaad te maken heeft, dan zijn we er pas echt aan overgeleverd. Tegen een zondaar die met Hem worstelt, is de Heilige niet opgewassen. Daarom is Job, zoals je titel uitdrukt, ”Rechtvaardiger dan God”. Hij neemt de schuld voor Zijn rekening door alles dubbel terug te geven. God Die in Christus de schuld overneemt; dat is het Evangelie. Hij is geworden wat Hij niet was. Hij is in Christus tot zonde gemaakt.

Ooit zei je – om uit te leggen dat alles genade is– dat wij onze eigen naam niet eens gekozen hebben. Je had in plaats van Abraham ook Job kunnen heten, of Jakob… worstelaar met God. Wat maakt het eigenlijk uit.

Eén Naam blijft.