Herman Paul pleit voor een nieuwe contextualisatie van het christelijk geloof in Nederland. De cultuur is zo veranderd –postmodernisme is het wachtwoord– dat gezocht moet worden naar een herijking van het geloof in relatie tot die culturele filosofie.Ik ben het, laat ik daarmee beginnen, van harte eens met Paul dat onze tijd –net als elke tijd– vraagt om contextualisatie van het christelijk geloof. Zelfs als theologen en kerken menen dat ze slechts de ”oude Bijbelse waarheid” verkondigen, gebeurt dit altijd op een manier die reageert op en die tot op zekere hoogte past bij hun context. De vraag is niet of we het Evangelie contextualiseren, maar in hoeverre we dat op een goede manier doen.

Paul zegt dat geloof en kerk gestalte moeten krijgen tegen de achtergrond van het postmodernisme, in de taal van onze eigen tijd. Ik ben het daar van harte mee eens, maar mijns inziens is de context van de kerk vandaag niet alleen de overheersende cultuur van onze tijd. De culturele context van de kerk zelf hoort daar ook bij. En een belangrijk deel van die context –Paul is het daar ongetwijfeld mee eens– is de wereldwijde kerk en de kerk van vroeger tijden. We maken als kerk vandaag immers deel uit van die gemeenschap van alle heiligen? En alleen met al die heiligen samen kunnen we de liefde van God peilen.

Individualisme

Contextualisatie van het Evangelie mag nooit zo plaatsvinden dat het leidt tot een breuk met de kerk der vaderen, of tot een breuk met de vaders van de kerk. Onze theologie mag de eenheid van de kerk niet schaden, ook al is dat missiologisch aantrekkelijk om postmoderne buitenkerkelijken te bereiken. Missiologie (de leer en de aanpak van zending) mag niet ten koste gaan van de ecclesiologie (ons denken over de kerk). Ik kan me het ongeduld voorstellen van mensen die vernieuwing in de kerk wensen, maar je mag toch nooit zo ongeduldig worden dat je voor nieuwe verdeeldheid zorgt.

Ik heb de indruk dat we hier, als kerken van de Reformatie, een probleem hebben. We lijken, in ieder geval in de praktijk, te doen of na de tijd van het Nieuwe Testament pas weer in de zestiende eeuw een echte kerk ontstond. Daarmee hebben we ons losgemaakt van de historische kerk.

Bovendien lijkt het individualisme in de genen van de Reformatie te zitten. Protestantse projecten van contextualisatie lopen in onze tijd, waarin individualisme zo krachtig de cultuur stempelt, extra kans om te stranden in meer verdeeldheid, meer kerkscheuring en minder Evangelie.

Contextualisatie betekent volgens Paul dat „ons verstaan van de Bijbel voortdurend in beweging blijft.” Ik geloof echter niet dat de Bijbel aan ons anno 2009 iets heel anders te zeggen heeft dan aan de oude kerk. Onze vragen zijn misschien anders, maar verandert dit de boodschap van Christus en de apostelen?

Wie de geschriften van de oude kerk leest, merkt hoe hetzelfde geloof en dezelfde kwesties daar resoneren. Vragen over zonde en verlossing en wie Jezus Christus is, zijn van alle tijden. Dat we soms voor een wat andere formulering kiezen is duidelijk, maar die mag wat mij betreft nooit een streep zetten door hoe de kerkvaders diezelfde kwesties aan de hand van de Bijbel begrepen.

Sola Scriptura

Gezonde contextualisatie is een trialogisch proces; er zijn drie gesprekspartners. Het gaat niet alleen om onze cultuur en de Bijbel, we moeten de kerk daar ook bij betrekken. En dan niet alleen onze eigen kerkgemeenschap, maar evengoed de kerk van het verleden en de wereldkerk. Dat is een meer traditionele en gemeenschappelijke vorm van theologiseren die de kerk samenhoudt en niet doet vallen voor elke nieuwe filosofische stroming.

Ik geloof in Sola Scriptura, maar de Schrift wordt niet goed begrepen door deze buiten de traditie van de Kerk te lezen. Paul zegt terecht dat de kerk „de gemeenschap is waarin ethische bezinning en morele vorming behoren plaats te vinden.” Contextualisatie is niet een kwestie van bevlogen eenlingen, maar een proces dat zich in de boezem van de kerk zelf hoort af te spelen.

Juist het begrip van de kerk staat in het postmodernistische geloven onder druk. Het begrip van individualiteit is zo heilig, dat het postmodernisme moeite lijkt te hebben met het concept van gemeenschap. De gelovigen in de Kerk van Christus zijn niet een verzameling knikkers in een knikkerzak; het zijn aan Christus en aan elkaar verbonden mensen die niet kunnen bestaan zonder elkaar.

Heel terecht noemt Paul de lakmoesproef voor een postmodern gereformeerde kerk of haar leden niet alleen trouw zijn en vertrouwen hebben, maar zich ook concreet durven toevertrouwen aan het lichaam waarvan Christus het Hoofd is. Maar dan moet het wel duidelijk gaan om de gemeenschap van de hele Kerk, en niet alleen het kerkverband of de lokale gemeenschap die toevallig geheel die van onze eigen keus is.

De auteur woont en werkt sinds 1988 in Egypte, waar hij priester is in de Anglicaanse Kerk.