De 62-jarige Carson, afkomstig uit evangelicale kringen, heeft een uiterst vruchtbare pen; het ene boek is nog niet uit of het andere wordt aangekondigd. Assistent Mark Rogers schermt hem zorgvuldig van de buitenwereld af. Alleen mensen met dringende vragen krijgen direct toegang tot de hoogleraar, die bekendstaat om zijn grote denkkracht. „Dr. Carson stemt in met een vraaggesprek mits het niet te veel van zijn kostbare tijd in beslag neemt”, laat Rogers weten.Carson werkt als hoogleraar Nieuwe Testament aan de Trinity Evangelical Divinity School in Deerfeld, een plaats in de Amerikaanse staat Illinois. Hij is veelgevraagd spreker op conferenties van christenen over de gehele wereld. Van zijn hand verschenen onder andere commentaren op Mattheüs en Johannes. Ook liet hij publicaties het licht zien waarin hij ontwikkelingen in de westerse samenleving analyseert.

De nieuwste uitgave van Carson is ”Christ and Culture Revisited” (uitg. Apollos, Nottingham), geënt op een klassieker uit de jaren vijftig, ”Christ and Culture”, van de befaamde theoloog Richard Niebuhr (zie kader). Het boek wordt beschouwd als een van de belangrijkste instrumenten voor de bestudering van de verhouding tussen christendom en cultuur. Ook Carson zegt groot respect te hebben voor Niebuhrs werk. Maar niet zonder meer.

U waarschuwt ervoor Niebuhrs boek canonieke waarde toe te kennen. Waarom?

„Dat houdt verband met de manier waarop Niebuhr omgaat met de Bijbel. Hij doet alsof zijn vijfvoudige typologie te funderen is in het Woord, alsof de Bijbel een collectie van afzonderlijke studies is waaruit christenen zelf, al naar gelang hun context, mogen kiezen wat van hun gading is. De Bijbelboeken vormen een eenheid en vragen om een integrale theologie. Wij moeten de hele raad Gods toepassen op onze eigen situatie.”

Maar u kunt toch niet ontkennen dat Niebuhrs typologie in de praktijk van alledag is terug te vinden? Er zijn christenen die het isolement zoeken, er zijn er die een tegengestelde beweging maken.

„Nooit zal ik mijn ogen sluiten voor de waarde van Niebuhrs werk: het geeft inzicht in de manier waarop christenen omgaan met de cultuur waarin zij leven. Dat is precies de reden waarom zijn boek zo invloedrijk is geweest.

Niebuhr legt uit hoe christenen in de wereld staan. Maar daarmee is nog niet de vraag beantwoord wat de Bijbel zelf zegt. Wie Niebuhr leest, krijgt de indruk dat het Woord niet eenduidig spreekt. Zo zou Paulus’ brief aan de Galaten illustratief zijn voor het type ”Christus tegenover de cultuur”, terwijl het Evangelie van Johannes volgens hem een goed voorbeeld is van ”Christus als hervormer van de cultuur”.

Zeker, christenen onderkennen de diversiteit aan stijlen en genres in de Bijbel, maar zij houden wel vast aan de canoniciteit van het Woord. Moeten we christenen in Zuid-Sudan zeggen dat zij op een andere manier met cultuur dienen om te gaan dan christenen in Washington? Dat zij mogen kiezen uit een van de modellen die de Bijbel aanreikt? Of hebben christenen behoefte aan een visie die recht doet aan het geheel van de Schrift en tegelijk rekening houdt met de diversiteit van culturen?”

Onder christenen wereldwijd is er een enorme verscheidenheid: de levensstijl van mensen in Afrika verschilt dag en nacht met die van mensen in Irak. Hoe gaat u met die diversiteit om?

„Vanwege mijn werk heb ik tal van landen bezocht. Ondanks de grote onderlinge cultuurverschillen trof ik overal oprechte christenen aan die belijden dat Jezus Heere is, die de Bijbel liefhebben, ernaar leven, die geloven dat Christus is gestorven voor zondaren, onze straf heeft betaald door onze dood te sterven, die leren dat Christus op de derde dag is opgestaan voor onze rechtvaardigmaking en die uitzien naar de wederkomst van Christus - allemaal zaken die door Paulus worden omschreven als de eerste beginselen van het geloof.

Het is van het grootste belang dat we in de omgang met christenen ons richten op de centrale en niet-onderhandelbare geloofszaken in plaats van op meningsverschillen over grensgevallen. Laten we niet doen alsof wij in een positie verkeren waarin we van iedereen kunnen zeggen of hij binnen of buiten het Koninkrijk van God leeft. Wel kunnen wij nagaan of de kernzaken van het geloof in iemands leven functioneren. Dat is niet het geval als iemand belijdt dat Jezus de Christus is en tegelijk Zijn Woord verdraait, Zijn opstanding ontkent en Zijn plaatsvervangend lijden in twijfel trekt, of leeft op een manier waarbij het onderscheid met de wereld vervaagt.”

ls gevolg van de globalisering komen christenen vaker dan in het verleden in contact met geloofsgenoten uit compleet andere culturen. Hoe moeten zij met al die verschillen omgaan? De een houdt koste wat het kost aan zijn eigen traditie vast, de ander stelt zich juist graag open voor vernieuwingen.

„Globalisering is een prachtige aanleiding voor ons allemaal om goed te luisteren naar wat de Schrift tot ons zegt in onderscheid van wat onze tradities ons voorhouden. Ik heb jarenlang allerlei christelijke denkers uit zeer uiteenlopende culturen bijeengebracht voor diverse wetenschappelijke projecten. We lazen elkaars werk, we wisselden onderling onze kritiek. Wat mij elke keer verbaasde en bemoedigde, was de mate van eensgezindheid over de vraag wat de Schrift ons te zeggen had. Er was sprake van geduld, eerlijke bereidheid om te luisteren en te onderwijzen én eenparige onderworpenheid aan de autoriteit van de Schrift.”

De moderne, westerse cultuur laat zich volgens u karakteriseren door onder meer secularisatie, democratie en vrijheid. Hoe moeten christenen omgaan met het libertijns erfgoed?

„De kern van de zaak is dat de westerse cultuur zaken zoals democratie en vrijheid als een onaantastbaar goed beschouwt. Wie durft nog een kwaad woord te spreken over de democratie? Winston Churchill zei: „Democratie is de slechtste regeringsvorm, met uitzondering van alle andere die we hebben geprobeerd.” Zeker, een democratie biedt onder voorwaarden goede mogelijkheden om een volk te leiden.

Maar het is belachelijk te denken dat besluiten van een meerderheid van stemmers automatisch goed en rechtvaardig zijn. Stemmers maken hun keuzes op grond van allerlei argumenten en overwegingen. Als 100 miljoen zondaren een stem uitbrengen, hebben we van doen met 100 miljoen zondaren. De opinie van de meerderheid is niet noodzakelijkerwijs feilloos.”

Vindt u dat christenen kunnen functioneren in een democratie die alle ruimte biedt aan opvattingen die volledig haaks op de Bijbel staan? De gehele schepping behoort immers aan de Schepper toe?

„Uw vraag raakt in de kern de nogal verbazingwekkende uitspraken die Paulus doet over de verhouding tussen kerk en staat, vooral in Romeinen 13. Terwijl Paulus die woorden schrijft, is hij ervan doordrongen dat Jezus Heere is, aan Wie alles onderworpen is. Al zouden de Romeinse keizers corrupt en wreed zijn, die realiteit brengt Paulus’ geloof in de soevereiniteit van Christus geen moment in gevaar.

Christenen worden geacht de wetten van de overheid te gehoorzamen. Maar als deze wetten vragen om iets wat indruist tegen de autoriteit van Christus, zullen christenen bereid zijn de vervolging van de staat te dragen ter wille van de trouw aan de Heere Jezus. De situaties waarin gelovigen op dit punt spanning zullen ervaren, zijn talrijk. Ik ben er zeker van: die spanning blijft tot de wederkomst van de Meester.”

Hoe radicaal moeten christenen zich tegenover de geseculariseerde samenleving opstellen?

„Als zij de verschillen tussen henzelf en hun omgeving minimaliseren zodat niemand meer kan waarnemen wat kenmerkend is voor het christelijke geloof en leven en wat niet, dan maken zij het zichzelf onmogelijk van het Evangelie te getuigen. Er zijn ook christenen die zich op een nogal eigenaardige manier van de wereld onderscheiden: zij verkiezen hun tradities boven de Bijbel. Voor hen is evangelisatie evenmin mogelijk.

Ik zie op dit punt eveneens een zekere spanning: tussen een helder, christelijk leven dat aantrekkelijk is vanwege zijn integriteit en vrolijkheid én een gepassioneerd streven naar het tijdelijk en eeuwig heil van anderen.”

Wanneer is isolement voor christenen geboden?

„Christenen moeten zich bewaren voor de zonde. Maar dat mag niet leiden tot een terugtrekkende beweging die evangelisatie onmogelijk maakt. Dan zouden we ontrouw zijn aan Christus’ gebod om mensen tot Zijn discipelen te maken. De beste verdediging van het Bijbelse erfgoed is naar mijn overtuiging: evangeliseren onder mannen en vrouwen, waar ook ter wereld.”

Niebuhr over christenen en de wereld om hen heen
Helmut Richard Niebuhr (1894-1962) wordt beschouwd als een van de grootste Amerikaanse theologen van de twintigste eeuw, zij het dat hij in zijn leven veel minder bekendheid genoot dan zijn broer, Reinhold Niebuhr. Het oeuvre van Reinhold Niebuhr geldt als belangrijke bron van inspiratie voor de Amerikaanse president Obama.

In 1951 schreef Richard Niebuhr een invloedrijk boek over de verhouding tussen christendom en cultuur, ”Christ and Culture”. Hij onderscheidt daarin vijf typen christenen. De Amerikaanse nieuwtestamenticus Don Carson publiceerde vorig jaar een boek waarin hij het werk van Niebuhr kritisch analyseert en een weg wijst om als christen te leven in de wereld zonder er helemaal in op te gaan.

1. Tegenover de cultuur

De eeuwen door zijn er altijd christenen geweest die zich radicaal van de wereld om hen heen afwenden. De cultuur buiten de kerk is verdorven, wie zich er meer dan noodzakelijk in ophoudt, wordt met zonden besmet. Voorbeelden in de geschiedenis zijn de anabaptisten en de mennonieten. Zij herinneren mensen aan een onvoorwaardelijke navolging van Jezus. Toch is hun denken inadequaat, aldus Niebuhr, omdat elk mens door zijn tijd is gestempeld.

2. In de cultuur

Liberale protestanten voelen zich helemaal thuis in de cultuur waarvan zij deel uitmaken: de cultuur toont volgens hen evenzeer het werk van God als het onderwijs dat Jezus Zijn discipelen gaf. Wie goed kijkt, ontdekt er tal van goddelijke lichtpunten. Gerechtigheid is niet exclusief aan christenen voorbehouden. Friedrich Schleiermacher (1768-1834) is een theoloog die ronduit optimistisch over de cultuur spreekt.

3. Boven de cultuur

Genade doet de bestaande cultuur niet teniet, maar tilt die naar een hoger plan. Thomas van Aquino geldt als belangrijk vertegenwoordiger van het derde type dat Niebuhr ontwikkelt. De moraal van filosofen wijst ons op kardinale deugden: voorzichtigheid, behoedzaamheid, gerechtigheid en gematigdheid. Maar de Bijbel kan die doordesemen met goddelijke waarden: liefde, hoop en geloof. Volgens Niebuhr houdt dit model te weinig rekening met de zonde die de cultuur doortrekt.

4. In conflict met de cultuur

Christenen die in conflict met de cultuur leven, zijn er zeker van dat Gods oordeel rust op wat zondige mensen tot stand brengen. Toch kunnen zij zich niet aan de zondige cultuur onttrekken, zij weten zich er van Godswege in geplaatst. Genade maakt dat wij niet het klooster in vluchten, maar dat we zorg gaan dragen voor de naasten. Overheden zijn er om verdervende krachten tegen te gaan. Volgens Niebuhr past deze houding bij een man als Luther.

5. Cultuurvernieuwend

Christenen die door Niebuhr tot het vijfde model worden gerekend, nemen zonde en corruptie in de cultuur ernstig, maar zijn niet zo pessimistisch over de mogelijkheden tot vernieuwing als die van het vierde type. Genade verheft een cultuur niet, maar kan haar wel reformeren. De cultuur moet worden gekerstend, zodat mensen niet het geschapene, maar de Schepper lief krijgen. Niebuhr rekent Calvijn tot dit type christenen.