Nederland telt tachtig knooppunten, zeker 3000 op- en afritten en vele tienduizenden wegwijzers. Automobilisten raken soms in verwarring door de grote hoeveelheid informatie op de blauwe borden langs snelwegen. De wildgroei in het aantal aanduidingen dreigt alleen maar toe te nemen.Pretparken, grote bedrijven en gemeenten vragen steeds vaker om vermelding van hun activiteiten op de bewegwijzering. De weggebruiker ziet daarom vaak ”door de borden het bos niet meer”. Te veel borden met te veel informatie leidt automobilisten af.

Vernieuwing is niet overbodig, aldus Rijkswaterstaat. De organisatie, verantwoordelijk voor de veiligheid op de weg, gooit daarom het roer om. Het doel van de bewegwijzering, automobilisten op een heldere en overzichtelijke manier naar hun bestemming loodsen, moet weer beter uit de verf komen.

Aftakking
De opvallendste verandering is de vormgeving. De bekende pijlen op de blauwe borden boven de snelweg wijzen de komende jaren niet meer naar beneden, maar draaien 180 graden en wijzen voortaan omhoog. De richtingpijl op de bekende ”Uit”-borden bij een afslag wijzen niet meer naar rechtsboven, naar horizontaal naar rechts.

Een pijltje naar beneden of naar boven maakt een wereld van verschil, stelt Lindy Molenkamp, projectmanager filevermindering van Rijkswaterstaat. „De pijl naar beneden geeft aan waar je nu bent, de pijl naar boven geeft aan waar je naartoe gaat. Automobilisten zijn daarmee in staat te anticiperen op wat komen gaat.”

De blauwe borden in Nederland krijgen daarmee een Duits gezicht. „Niet alleen Duits”, reageert Molenkamp. „Ook Zweden maakt al langer gebruik van gebogen pijlen en pijlen met een aftakking. Bovendien sluiten de nieuwe pijlen aan op de pictogrammen van de tomtom op het dashboard van de auto.

Nederland krijgt binnenkort twee nieuwe symbolen voorgeschoteld. Rijkswaterstaat kondigt verkeersknooppunten voortaan aan met een speciaal ontwikkeld knooppuntsymbool. De tekst ”afrit” maakt plaats voor het internationaal gebruikte afritsymbool. De kleine bordjes met afritnummer -”afrit 7”- die de afgelopen jaren massaal onder andere bovenop de grote zijn gesleuteld, verdwijnen.

Rijkswaterstaat kijkt ook kritisch naar de inhoud van de informatie op de borden. Daarbij maken de ontwerpers onderscheid tussen belangrijke en minder belangrijke informatie. Een automobilist die niet op zoek is naar een pretpark, bedrijventerrein of natuurgebied moet dit ook niet op zijn blauwe bord aantreffen. De wegbeheerder plaatst deze gegevens voortaan alleen nog op aparte serviceborden.

Logica
In de totaal nieuwe benadering kiest Rijkswaterstaat voor logica. Automobilisten of vrachtwagenchauffeurs die vanuit Twente naar Rotterdam rijden, moeten in de huidige situatie bij Almelo eerst de richting Amsterdam kiezen en vervolgens bij Amersfoort de richting Utrecht aanhouden. Pas bij Utrecht, dik 100 kilometer verderop, krijgt hij Rotterdam op zijn bordje. Dit vereist goede kennis van de kaart van Nederland.

Deze zogenaamde ”lijnbenadering” met opeenvolgende bestemmingen vervangt Rijkswaterstaat binnenkort door een ”netwerkbenadering”. De huidige wegwijzers worden daarbij overal in het land aangevuld met nieuwe plaatsnamen: Amsterdam en Rotterdam als mainports, Utrecht, Eindhoven, Arnhem en Nijmegen als logische knooppunten. Omdat het Nederlandse wegennet onderdeel is van het Europese wegennet, krijgen logische knooppunten uit Duitsland en België eveneens een plek op de blauwe borden.

Ook de locaties van de verschillende soorten borden, de voorwegwijzers, de besliswegwijzers en de uitvoegers, op de snelweg veranderen. Hierbij maken de ontwerpers onderscheid tussen de momenten op weg naar een afslag, waarbij sneller duidelijk moet worden hoe ver de automobilist zich van deze afrit bevindt. De voorwegwijzers bevatten twee gebogen pijlen. Op de besliswegwijzer, op het punt waarop echt een keus moet worden gemaakt, zijn de pijlen voortaan strak en dwingend.

Deze benadering moet ertoe leiden dat automobilisten in een vroegtijdig stadium kunnen kiezen. „Het voorkomen van wevende auto’s is erg belangrijk”, meldt Molenkamp. „Iemand die naar links en rechts schiet, neemt twee rijstroken tegelijk in beslag. Dat komt de doorstroming niet ten goede.”

Spoedklus
Op de nieuwe aanpak is een kleine twee jaar gestudeerd. Rijkswaterstaat heeft de nieuwe bewegwijzering getest in een proefopstelling tussen Duiven en knooppunt Velperbroek bij Arnhem. De gemiddelde rijsnelheid bleek met 10 kilometer per uur toe te nemen, de file was een halfuur eerder opgelost, terwijl de weggebruiker beter geïnformeerd was - waardoor een veiliger verkeersgedrag ontstaat.

De resultaten lijken te mooi om waar te zijn. Rijkswaterstaat heeft de proef verschillende keren geëvalueerd, reageert Molenkamp. De uitkomsten zijn volgens haar ook niet onlogisch. „In de nieuwe aanpak is al vroeg zichtbaar als een afslag uit twee rijstroken bestaat. Daarmee blijven automobilisten niet langer met z’n allen in de file voor die ene rijstrook staan, maar maken gebruik van beide banen.”

De resultaten zijn niet zonder meer op alle verkeersknooppunten in Nederland van toepassing. De wegbeheerder denkt dat de winst door de nieuwe benadering op „tientallen” plekken is te verzilveren. Twintig knooppunten worden met spoed aangepakt, waaronder Holendrecht, Prins Clausplein, Kleinpolderplein, Valburg, Grijsoord, Gorinchem, Azelo. „Daar is grote maatschappelijke winst te behalen.”

De kosten van de veranderingen vallen mee. Met de spoedklus van twintig knooppunten is in totaal 2 miljoen euro gemoeid. De wegbeheerder vervangt de andere borden -met een levensduur van zo’n vijftien jaar- tijdens het reguliere onderhoud. Daarmee maakt het laatste oude bord pas in 2023 plaats voor een nieuwe. Tijdens de vervangingsperiode blijven de oude en nieuwe situatie naast elkaar bestaan. Rijkswaterstaat plakt eventuele extra plaatsnamen af tot op de volledige route de nieuwe borden beschikbaar zijn.

Zolang de oude én nieuwe borden naast elkaar blijven staan, wordt de bewegwijzering er vooralsnog niet eenduidiger op. Toch leidt deze situatie niet tot verwarring, verwacht Molenkamp. „Het effect van de veranderingen speelt zich vooral af in het onderbewustzijn van de automobilist. Weggebruikers signaleren de nieuwe pijlen en borden niet bewust, maar blijken er in de praktijk wel op te reageren.”

Geen wonderen
De verkeersspecialisten van onderzoeksinstituut TNO in Soesterberg zijn niet ongelukkig met de nieuwe plannen, zegt onderzoeker verkeersgedrag Marieke Martens. „De huidige bebording met uiteenlopende soorten pijlen is onoverzichtelijk. TNO pleit voor eenduidigheid. Mooi dat dit nu wordt gelijkgetrokken.”

Het voortbestaan van de nieuwe bewegwijzering naast de oude ziet Martens niet als een groot probleem. „Het is een noodzakelijk kwaad. Natuurlijk is het mooier om alles direct te vervangen. Maar dat lukt gewoon niet altijd.” Weggebruikers zijn volgens haar vertrouwd met de bestaande situatie. „Als ze daarbij de positieve effecten van de nieuwe bewegwijzering meepikken, is dat mooi meegenomen. De nieuwe vormgeving sluit op een natuurlijke manier aan op de informatiebehoefte van weggebruikers.”

Een pijltje omhoog of omlaag maakt daarbij wel degelijk verschil. „Een pijl naar beneden suggereert toch dat de weg rechtdoor gaat. Terwijl de weg in werkelijkheid soms afslaat.” Ze waarschuwt de resultaten van de proef in Velperbroek niet te kopiëren voor de rest van Nederland. „Verwacht niet op alle plekken wonderen.”