De Britse minister voor Noord-Ierse Zaken, Shaun Woodward, meldde vorige week dat de Britse en Ierse regeringen erover denken het mandaat voor de ontwapeningscommissie niet meer te verlengen. De werkgroep van de Canadese generaal De Chastelain (zie kader) zou in februari 2009 weer de jaarlijkse verlenging nodig hebben. Maar na elf jaar is het welletjes, moet Woodward hebben gedacht. „De trein staat op vertrekken.”Het opheffen van de ontwapeningscommissie houdt meer in dan het schrappen van een zware kostenpost (de commissie heeft 9 miljoen pond gekost, 11 miljoen euro). Met het vertrek van De Chastelain vervalt ook de amnestie voor de gewapende protestantse paramilitairen. Ze kunnen dan worden vervolgd als gewone criminelen. Maar amnestie voor politieke terroristen was juist een kernpunt in alle vredesakkoorden.

Immuun
Diverse waarnemers opperden al dat de Britse regering de paramilitairen onder druk zet. De geschiedenis van het vredesproces van Noord-Ierland zit vol met „deadlines” uit Londen. Maar na het verstrijken van de zoveelste „uiterste datum” hield de wereld nooit op te bestaan, dus is het de vraag hoeveel indruk het deze keer maakt.

„Juist deze groepen bleken in het verleden nooit gevoelig voor enige druk”, stelt dr. Neil Jarman, directeur van het Institute for Conflict Research (ICR) in Belfast. „Vooral de UDA bleek in het verleden altijd immuun tegen deze pressie van buitenaf. Beide groepen zijn niet verder gegaan dan het buiten gebruik stellen van de wapens.”

De laatste keer dat de Britse regering de protestantse bendes tot overgave wilde dwingen, was toen ze vorig jaar de subsidie stopzette van een reïntegratieprogramma voor paramalitairen. „Dat bewees dat de regering van plan was stappen te zetten. Maar het effect was gewoon nul. Men is volkomen resistent tegen dit beleid. Het zoeken van een effectieve sanctie moet de regering soms dol maken.”

Ook de toekomstige vervolging als misdadigers schrikt de gewapende protestanten niet af, denkt Jarman. „Sommigen van hen zijn daadwerkelijk actief in de misdaad. Maar zolang je je als UDA-lid niet bemoeit met drugs of zo, hebben afgelegen wapenvoorraden weinig gevolgen voor je.”

Schoonmaak
De reden dat de protestanten niet willen ontwapenen, is niet dat hun strijd met het katholieke hier geen rooms-katholieke Ierse Republikeinse Leger (IRA) nog doorgaat. Van beide kanten zijn de bendes ervan overtuigd dat geweld de problemen niet oplost. Bovendien is de IRA sinds 2005 zijn wapens kwijt.

De protestantse terroristen hebben de wapens veel meer nodig voor hun onderlinge strijd. Wijlen UDA-onderhandelaar Sammy Duddy vertelde vorig jaar april in deze krant dat hij De Chastelain steeds vertelde dat ze de wapens nodig hebben voor de interne schoonmaak in de organisatie. Duddy -die in oktober overleed- schatte toen dat het zeker nog „een paar maanden” zou duren voordat de voorraden zouden worden overgedragen, maar nog steeds is er geen kogel uitgeleverd.

Het probleem is dat de protestanten niets winnen bij daadwerkelijke ontwapening, zegt Jarman. „Met de IRA was dat anders. Zolang die de wapens hield, zou Sinn Fein nooit in de regering komen. Maar de UDA en UVF hebben die politieke aspiraties niet.”

Een andere reden voor de protestantse traagheid is dat de verschillende organisaties elkaar in de houdgreep hebben. „Zolang de UVF geen wapens overdraagt, zal ook de UDA het niet doen. Ze zijn al jaren banger voor elkaar dan voor katholieken.”

Capaciteit
Hoewel het gewapende conflict tussen protestanten en katholieken in Noord-Ierland eigenlijk voorbij is, denkt Jarman toch dat het beter is dat de ontwapening van alle partijen daadwerkelijk plaatsvindt. „Momenteel worden de wapens nauwelijks gebruikt. Maar zolang de organisaties beschikken over deze voorraden, hebben ze de capaciteit toe te slaan. De laatste keer dat dit gebeurde was in de zomer van 2005, toen er rond de Oranjemarsen conflicten uitbraken. Het feit dat deze wapens bestaan, zal het politieoptreden in bepaalde wijken zeker bemoeilijken.”

Paramilitairen

De paramilitaire organisaties in Noord-Ierland ontstonden eind jaren zestig en begin jaren zeventig toen het geweld van katholieke zijde sterker werd.

Aanvankelijk waren het gewapende ’vigilantes’ ter bescherming van de protestantse woonwijken. Van lieverlee zochten ze steeds meer de aanval.

De belangrijkste organisaties zijn de Ulster Volunteer Force (UVF, 1966) en Ulster Defence Association (UDA, 1971). De UVF is volgens schattingen van de universiteit van Ulster verantwoordelijk voor 426 doden. De overgrote meerderheid daarvan (350) betrof gewone burgers. Het totaal aantal slachtoffers tijdens het Noord-Ierse conflict (1969-2001) wordt geschat op 3524.

De UDA had tijdens zijn hoogtijdagen in de jaren zeventig 40.000 leden. Het was officieel een juridische organisatie. Maar ondergronds was de UDA actief in geweld. Het aantal doden door de UDA wordt geschat op 112, waaronder 78 (voornamelijk rooms-katholieke) burgers.

Zowel UDA als UVF had wapens uit Israël en Zuid-Afrika. De verschillende protestantse bendes waren ook gedurig met elkaar in conflict. Veel van de doden vielen dus door ’bevriend’ vuur.

De laatste jaren zijn beide organisaties vooral actief in gemeenschapswerk en houden ze zich aan de bestanden.

Ontwapening

Jarenlang was de ontwapening van gewelddadige groepen een kernpunt tijdens gesprekken over vrede in Noord-Ierland. In 1998 schreven de opstellers van het Goede Vrijdagakkoord nog dat de ontwapening „binnen twee jaar” een feit moest zijn. Waarschijnlijk wisten ze toen al dat dit te optimistisch was. Maar nu we 10 jaar verder zijn, weten we het zeker.

Al in 1997 had de Britse samen met de Ierse regering een onafhankelijke commissie voor de ontwapening ingesteld. De Canadese generaal John de Chastelain heeft daarin nog steeds de leiding. De commissie heeft inmiddels 9 miljoen pond gekost (11 miljoen euro). Gemiddeld per dag is dat zo’n 2000 pond (2500 euro).

De terroristen van katholieke zijde hebben uiteindelijk als eerste de wapens overhandigd. In september 2005 was De Chastelain erbij toen het Ierse Republikeinse Leger (IRA) een grote partij wapens overhandigde om te worden vernietigd.

In de partij zaten onder meer honderden geweren en ontstekers, enkele tonnen semtex en tientallen zware machinegeweren. De militair zag dat sommige wapens wel „erg oud” waren. Tegenover de media zei hij ervan uit te gaan dat dit „het totale IRA-arsenaal vertegenwoordigde”. In de jaren zeventig en tachtig kreeg de IRA veel wapens van onder meer de Libische leider Gaddafi.

Aan de kant van de protestantse paramilitaire beweging heeft tot nu toe alleen de Loyalist Volunteer Force (LVF) in 1998 een klein partijtje wapens overgegeven. Sindsdien is er met de Brits gezinde terreurgroepen alleen maar gepraat.