De debuutroman van Els Florijn, ”Laatste nacht” (2003), had de diepgaande vervreemding tussen man en vrouw, vader en zoon tot onderwerp. ”Schaduw van de wolf”, haar nieuwe roman, deelt met ”Laatste nacht” het gegeven dat er een bijna onoverbrugbare vreemdheid tussen de romanpersonages bestaat, dat vertrouwdheid en intimiteit vrijwel altijd op inbeelding en zinsbedrog berusten. Els Florijn (1982) aarzelt niet om de illusie weg te nemen waarmee wij het weerbarstige leven zo gretig verfraaien en verduren. Zij stelt de werkelijkheid zoals zij die beleeft bloot aan het scherpe licht van twijfel en argwaan.

”Schaduw van de wolf” is een roman over een leven dat beheerst wordt door angst en kwetsbaarheid en dat tezelfdertijd woorden tracht te vinden die de angst net een stapje voor blijven. Hoeveel voetangels en klemmen de levensweg in deze roman moge bevatten, er is hierin ook een rusteloos zoeken naar vastigheid en doel aanwezig.

We volgen Nina, studente Engels in Utrecht, vanaf de dag dat ze in haar studentenkamer is getrokken tot en met een episode in Italië waarin Nina geestelijk en lichamelijk sterker op de proef wordt gesteld dan ooit. Als lezers ervaren wij de gebeurtenissen door de ogen en via de gedachten en herinneringen van Nina. Er is geen ontkomen aan. De vluchtweg naar geruststellend commentaar is afgesneden.

Angstdromen
Nina’s angst heeft drie penwortels. Zij is bang om in de steek te worden gelaten. Ze is ook bang voor de onvoorspelbaarheid en de destructieve kracht van de seksualiteit. Nauw verbonden met de eerste twee angsten is Nina bang om als klein individu verloren te gaan in het immense heelal.

De eerste angst is het gevolg van de totale afwezigheid van haar Italiaanse verwekker -die er nog voor de geboorte van de tweeling Nina en Simon vandoor ging- en bovendien van de halve afwezigheid van haar moeder Jetta.

De tweede angst vindt haar oorzaak in de begerige ogen van mannen die Nina willen bezitten. Maar om alle misverstanden te voorkomen: Els Florijn gaat in haar roman uitermate discreet en fijnzinnig om met het onderwerp erotiek en seksualiteit.

De derde angst is het resultaat van een bizarre opvoeding die geen enkele voeding heeft gegeven aan het gevoel van religieuze geborgenheid in dit leven en in deze wereld.

De wolf is in deze roman de vleesgeworden bron van de angst. De vertelster wisselt Nina’s dagelijkse belevenissen af met korte hoofdstukken waarin het sprookje over Roodkapje een beklemmende eenheid aangaat met de meest gruwelijke angstdromen.

Nina gebruikt al haar krachten om haar broze psychische evenwicht te bewaren. Omdat haar moeder Jetta ’s nachts vaak met haar minnaars op stap was, is ze net als haar broer Simon nauwelijks in haar ontwikkeling begeleid en heeft ze moeite om anderen tot haar leven toe te laten.

Het deel van haar lichaam waarop ze gefixeerd is, is het grote litteken op haar wang als gevolg van een poging tot aanranding door een minnaar van Jetta. Nina is door deze gebeurtenis zodanig psychisch verminkt geraakt dat ze haar lichaam als het ware onzijdig heeft gemaakt en het wezenlijke, het vrouwelijke, volkomen negeert.

Ontsnapping
De grootste bedreiging in Nina’s leven is echter niet haar vrees om uit de cocon van haar autonome bestaan te moeten treden en te moeten reageren op de gevoelens van haar bovenbuurman Mart. De heftigste bedreiging is de angst die haar elke nacht opnieuw teistert met beelden waarin zij naar de beschutting van grootmoeders huisje verlangt en gedoemd is om de wolf in de ogen te kijken. Tegen deze demonische kracht is ze bijna weerloos.

Maar gelukkig is Nina aan het demonische niet totaal overgeleverd. Populaire liedteksten spelen door haar hoofd en zijn een soort bezweringsformules om de schaduwen naar hun hoeken te jagen.

Van vitaal belang voor Nina is het vinden van een ruimte en een tijd die niet belaagd worden door de vernietigende taal van de wolf. Die ruimte vindt zij soms in het water bij het zwemmen. In het water is Nina één met haar lichaam. Tijdens de nacht wordt de ruimte opnieuw opgeëist door de krachten die haar kapot willen maken. De angstdromen heffen de heilzaamheid van de tijd op omdat ze haar influisteren dat er geen ontsnapping mogelijk is aan de greep van de machten der duisternis. Die machten leven buiten en in haarzelf. De wolf is eveneens zowel buiten als binnen.

Nina moet een kracht zien te ontdekken die machtiger is dan alle demonie. Om te overleven, om de wanhoop te boven te komen, moet zij het vertrouwen in die macht weten te verkrijgen die de drager van aller leven en van alle heil in het leven is.

Aan het slot van de roman gloort er hoop en lijkt Nina de enorme barrière achter zich te hebben gelaten, maar daarmee eindigt de roman allerminst met een vrolijke noot. Het vertrouwen is weliswaar in Nina’s leven gekomen. We kunnen echter alleen maar vaag vermoeden hoe het verder met haar zal gaan.

Ogen
De roman ”Schaduw van de wolf” heeft mij zeer aangegrepen. De kwetsuren die Nina heeft opgelopen, worden voelbaar in de afwisseling van dag en nacht, beheersbare orde en nachtelijke angsten. De roman is hecht gebouwd door de mooie vervlechting van gevoelens, woorden en dingen. Het water, de ogen, het lichaam, de dromen, zij reiken over de plaatsen waar zij in de roman voorkomen heen naar andere passages.

De ogen -om die als voorbeeld te nemen- zijn de ogen van de wolf die in het donker kunnen zien. Het zijn ook de ogen van de mensen die Nina verraden. Daarnaast doet het zien van de wereld pijn aan haar ogen. Dit alles vormt een totaal van betekenissen dat de lezer nauw betrekt bij de dramatische gebeurtenissen in Nina’s leven.

Het sterkst vind ik deze roman bij de weergave van observaties en verwoordingen daarvan door Nina als kind. Mij raakten daarnaast de veelvuldig voorkomende scherpe formuleringen, zoals: „In de tijd dat je ademhaalt, kun je sterven”, of „Het kijken naar hem doet bijna pijn, zo goed is het.” De vragen die Nina aan haar moeder stelt, ontroeren door hun directheid en oorspronkelijkheid. Treurig stemmen daarna de ontwijkende, afwijzende antwoorden en stiltes.

Vertrouwen
Jammer vind ik wel dat de lezer op sommige plaatsen van de roman erg veel moet raden. De akkers die door de fantasie van de lezer moeten worden ingezaaid, zijn soms te groot. Over Jetta horen we absoluut te weinig. Is zij niet meer geweest dan een gedwongen moeder die het zich niet liet ontnemen om stevig aan de rol te zijn?

Simon, de tweelingbroer, blijft eveneens een groot vraagteken. Zijn gedrag richting Nina, afwijzend en op het schurkachtige af, is niet te rijmen met zijn tederheid na het overlijden van Jetta. Ook Simons samenzwering met hun twee Italiaanse neven komt uit de lucht vallen. Waarom gedraagt dit snode drietal zich zo ploerterig?

Bezwaren heb ik ook tegen bepaalde dialogen, die te houterig zijn om geloofwaardig over te komen.

De Italiaanse oma Maria daarentegen is een sterke en aantrekkelijk persoon in deze roman. Zij vormt een eenheid met haar geloof in God en bezit een warme uitstraling, zonder dat ze prekerig en naar Nina toe aanmatigend wordt. Door haar hoort Nina dat haar vader waarschijnlijk als gevolg van een ongeval in de bergen is omgekomen. Dankzij oma Maria komt Nina tot het besef van een welwillende God Die de schepping en ook haar als jonge vrouw draagt. Door oma Maria neemt Nina afstand van de gedachte dat een duivels noodlot de mens tot een onontkoombare ondergang leidt.

In het voorlaatste hoofdstuk, het meest aangrijpende en spannende van de roman, vindt de ontwikkeling haar climax. Wat gaat er winnen in het leven van Nina, de angst of het vertrouwen? Ik hoop vurig dat het kasplantje vertrouwen zal groeien. Het allerlaatste hoofdstuk met alleen maar de zin „toen kwam de jager” werkte op mij als een anticlimax. Formeel is de zin een afronding van roman (en sprookje). Voor mij is hij meerduidig en overbodig.

Els Florijn heeft een roman geschreven die ik niet graag had gemist. Ik heb ”Schaduw van de wolf” met intense betrokkenheid bij het leven van Nina gelezen. Het was een onthutsende en verrijkende levenservaring.

Hopelijk gaat Els Florijn door met het schrijven van romans. Mijn vrijpostige voorspelling luidt: Hoe meer wereld (buiten Nederland) zij ontdekt, des te beter zullen haar boeken over de echte problemen van het leven worden.