Drieduizend doden in Jenin, zegt de student in wiens auto we meerijden. Drieduizend! Hoe hij dat weet, vraag ik. Dat is de schatting die ik hoorde op de Arabische radio, zegt hij. Die avond open ik mijn mail uit Nederland: er is een mailtje van een kennis van een kennis die in Israël werkt, en die verontwaardigd bericht dat al die Arabische cijfers niet kloppen, en dat er volgens schatting van het Israëlische leger hoogstens tachtig doden zijn. Wie moet je nu geloven? Ik vraag het aan dr. Lytton Musselman, gasthoogleraar aan de Amerikaanse Universiteit van Beiroet en jarenlang woonachtig in het gebied. Zijn antwoord is stellig: niemand, natuurlijk. Ik heb zoveel onzin gehoord, zegt hij. Van beide kanten. Of zeg het maar klip en klaar: leugens. Ik wil alleen nog maar iets geloven als het door neutrale waarnemers wordt bevestigd.

Inderdaad, als je hier bent en niet helemaal doof wilt blijven, moet je leugens aanhoren, of die ontstellende versimpelingen: alle Palestijnen zijn Arabieren, en Yasser Arafat is hun leider; alle Arabieren zijn moslims, en ze worden vertegenwoordigd door Saddam Hoessein en Osama bin Laden. Alle Arabieren en zeker alle Palestijnen zijn terroristen. Samen zijn ze met z’n honderden miljoenen uit op de vernietiging van Jeruzalem, Israël en het christelijke westen. Terwijl er in feite een vreselijk gecompliceerd knoopwerk van vijandschappen en vriendschappen bestaat tussen Arabische staten, clans en families.

Eigen stam
Toen Israël weer op het wereldtoneel verscheen als een politieke realiteit, waren veel christenen onder de indruk. Misschien is God toch niet zo dood als we dachten - de uitspraak is van de theoloog Paul Van Buren. Maar nu is Israël lang niet meer zo onomstreden als we dachten, althans hoopten.

Dr. Bernhard Reitsma, een Nederlandse theoloog die in Beiroet werkt voor de Near East School of Theology, heeft dat ook moeten ontdekken. De dingen bleken heel wat ingewikkelder te zijn dan ik vroeger te horen had gekregen, toen ik alleen in Israël was geweest, en nog nooit in de omringende landen, zegt hij. Israël is goed, de rest is fout, en de meeste Palestijnen zijn diep in hun hart terroristen. Mijn ervaring is dat het vriendelijke mensen zijn, die in een volkomen uitzichtloze en wanhopige situatie verkeren. Dat lijkt nauwelijks in Nederland door te dringen. Bijna niemand weet meer iets van de slachtpartijen in de vluchtelingenkampen van Sabra en Shatila (1982), waarbij Israël de Libanese falangisten ongehinderd liet begaan. En wie het nog weet, neigt ernaar het te vergoelijken. Hetzelfde geldt voor de brute en arrogante manier waarop het Israëlische leger zowel in Libanon als in de bezette gebieden te werk is gegaan. In de jaren dat hij met zijn gezin in Libanon woont, heeft Reitsma gehoord, gezien en gevoeld welk beeld de Libanezen hebben van Israël sinds de invasie onder leiding van Sharon in de jaren 1982-1985, toen het leger van Israël tot Beiroet doordrong. Arrogant, meedogenloos. Ja, op jacht naar terroristen - maar zelfs dan is toch niet álles geoorloofd? Onschuldige burgers werden bij duizenden gedood, zonder militaire noodzaak. Hoe kun je aan de Palestijnen en Libanezen de Bijbel uitleggen, als dat Boek blijkt te gaan over de God van Israël?

Natuurlijk heeft Israël het recht zich te verdedigen, zegt Reitsma, maar waar houdt dat op? In het Midden-Oosten is alles complex. Het is een politieke en religieuze wirwar. En dat niemand in deze wirwar schone handen kan houden, dat besef ik terdege. En tegelijk zeg ik: De Vader van Jezus Christus, Die Zichzelf gaf omdat Hij de wereld wilde redden, mogen we toch niet zó voor onze politieke en religieuze karren spannen dat Hij een God als andere goden wordt, Die, om Zijn eigen stam te beschermen, andere volken uitroeit? Het beroep op de God van Israël mag toch nooit een legitimatie worden voor onrecht en het met voeten treden van internationale regels? Mijn zorg is dat het ene leven meer waard lijkt te zijn dan het andere en dat we onze zinnen en support gaan zetten op het ene aardse koninkrijk ten koste van het andere. Terwijl Jezus toch nadrukkelijk heeft gezegd dat Zijn Koninkrijk niet van deze wereld is en dat we moeten bidden voor degenen die ons vervolgen. Dat geldt naar alle kanten.

Vergeten volk
Op de laatste topconferentie van Arabische staten, eind maart gehouden in Beiroet, werd een oplossing voor het Midden-Oosten gepresenteerd. Compleet. Dat wil zeggen: aan alles was gedacht, behalve aan het Palestijnse volk. Voor hen moest in Israël maar een regeling getroffen worden. Dr. Lytton Musselman, gasthoogleraar biologie aan de Amerikaanse Universiteit Beiroet, vertelt dat zijn Libanese studenten eens bij hem kwamen met de vraag of hij wilde meewerken aan een staking ten behoeve van de Palestijnen (waarvan er honderdduizenden in vluchtelingenkampen in Libanon verblijven). De hoogleraar stelde zijn studenten een vriendelijke wedervraag: Als jullie ze hier in Libanon nu eens allemaal een werkvergunning geven? Ai, dat was niet de bedoeling. Musselman: Als christen bid ik voor twee volken tegelijk, voor Israël én voor de Palestijnen. En wat fout is, is fout, wie het ook doet. Leugen is leugen, wie het ook uitspreekt. Terrorisme is terrorisme, of de Palestijnen het nu doen of de Israëliërs. Musselman woonde zelf in Ramallah in de tijd van de eerste intifada. Dat was een strijd van hoop. De tweede intifada is er een van wanhoop, zegt hij ervan. Hij heeft veel vrienden onder de Palestijnen op de Westoever en op andere plaatsen. Je moet je ook eens indenken hoe een Palestijn zich voelt. De nederzettingen hebben onbeperkt water, zelfs voor hun luxe zwembad, maar het water in de Palestijnse dorpen en steden wordt gerantsoeneerd. De kolonisten hebben prachtige doorgangswegen, maar de Palestijnen kunnen bijna nergens komen. Ze zijn tweederangs burgers, tweederangs mensen. Reitsma voegt eraan toe: Vergeet niet dat eer ontzettend belangrijk is voor Arabieren. En dat is juist wat Israël constant doet: de Palestijnen hun waardigheid ontnemen.

Hezbollah
De student medicijnen is aanvankelijk erg zwijgzaam, maar dat wordt anders als we samen zonder toehoorders ergens in de Bekaa-vallei praten. Dit is het gebied van de Hezbollah, de door Iran gesteunde organisatie die vrijwel het hele zuiden onder controle heeft. De verwoestende aanvalskracht van de Hezbollah mag niet onderschat worden. Toch moet het beeld bijgesteld worden dat wij daarover in het Westen hebben. In het door de Hezbollah beheerste gebied kunnen de mensen weer rustig naar de winkels gaan, naar de bank, het reisbureau, de kapper. Er zijn scholen, er is sociaal werk dat door de Hezbollah wordt georganiseerd.

Of hij nog hoop heeft, vraag ik de student. Hij schudt het hoofd. Hopeloos? Ja, hopeloos. Zou hij een zelfmoordaanslag willen plegen? Hij aarzelt. Dan, heel stellig: ja. Ik kan het niet laten, ik moet hem vragen of de Islam nog meer te bieden heeft dan dat. Is er genade: als je het helemaal hebt verknoeid, is er dan barmhartigheid bij Allah? Nee, zegt hij, ik geloof van niet. Ik denk het niet. Ik weet het eigenlijk niet. Even later, in de auto, zegt hij dat het misschien wel goed zou zijn eens met een islamtheoloog te praten die het misschien wel weet. Ik wou dat ik het hem kon uitleggen. Sharon heeft er kennelijk geen idee van wat genade is.

Gods volk
Als Israël kostbaar is in Gods oog, moet het ook kostbaar zijn voor ons. Maar hebben we wel goed nagedacht? Israël mag dan Gods volk zijn, maar zijn deze leiders ook Gods leiders? Zijn deze methoden ook Gods methoden? Kun je wel beloften van God claimen zonder bekering tot God? Mogen wij dat, mag Israël dat? Als we het Israël van God willen liefhebben, mogen we dan wel een ongoddelijk Israël steunen? Is dat allemaal niet te makkelijk, iets dat met graagte aanvaard wordt door de politieke leiders van Likud en de Arbeiderspartij, maar daarom nog niet goed is?

Ik praat erover met dr. Musselman en zijn vrouw, met dr. Reitsma, met de Anglicaanse geestelijke die de internationale kerk leidt, en zijn vrouw. We weten het niet. Er zijn, dat ligt voor de hand, ook nog best wat theologische noten te kraken. Dat doen we, drinken er nog een kop koffie bij, komen er niet uit, kijken op ons horloge, en weten het niet meer. We kijken elkaar aan, en we weten het wel: we eindigen met gebed. Voor beide volkeren. Voor een hopeloze zaak, een uitzichtloze situatie, een knoop die alleen God zal kunnen ontwarren.

Eens komt de grote harmonie. En ik neem me heilig voor om intussen geen valse noten in mijn eigen bescheiden partijtje te laten horen. Genade en waarheid, dat moet de toonzetting zijn.

De auteur is uitgever en publicist.