Habemus Papam: zo werkt het conclaaf
In Vaticaanstad komen woensdag 133 stemgerechtigde kardinalen van de Rooms-Katholieke Kerk (RKK) in conclaaf bijeen om een nieuwe paus te kiezen. Hoe gaat dat in zijn werk?
Wat is een conclaaf?
Een conclaaf is de plaats waar kardinalen van de RKK bijeenkomen om een nieuwe paus te kiezen. Het woord conclaaf is afkomstig uit het Latijn: ”cum clave” betekent met de sleutel, en dat verwijst naar de besprekingen die achter slot en grendel plaatsvinden.
Waar wordt het conclaaf gehouden?
De verkiezing van een nieuwe paus vindt plaats in de Sixtijnse Kapel in Vaticaanstad. Die is vooral bekend door de plafondschilderingen van Michelangelo, die onder meer de schepping van Adam en Eva en tal van Bijbelse taferelen uitbeeldde.
Wie mogen de nieuwe paus kiezen?
Aan de verkiezing van een nieuwe paus mogen alle kardinalen meedoen die nog geen tachtig jaar oud zijn. In totaal 135 van de 252 kardinalen hebben die leeftijd nog niet bereikt. Dit keer zullen twee van de kiesgerechtigde kardinalen niet deelnemen, omdat ze om gezondheidsredenen niet naar Rome kunnen afreizen. In 1975 is het maximum aantal deelnemers aan het conclaaf vastgesteld op 120. Dat aantal zal vermoedelijk met 13 kardinalen worden overschreden. De nieuwe paus hoeft zelf geen kardinaal te zijn, al is dat sinds de veertiende eeuw wel altijd zo geweest.
Kardinaal Angelo Becciu werd in 2023 door het Vaticaan veroordeeld vanwege fraude en verduistering en mag dus niet meedoen. Aanvankelijk zei hij zich daar wél voor te willen inzetten, maar deze week besloot hij toch ervan af te zien.
Wat gaan de kardinalen achter die gesloten deuren doen?
Het met eeuwenoude ceremonies omgeven conclaaf begint met de Latijnse woorden ”extra omnes”: iedereen naar buiten. Met deze woorden wordt iedereen, behalve de kardinalen, gemaand de Sixtijnse Kapel te verlaten, zodat het conclaaf om een nieuwe paus te kiezen van start kan gaan. Dan leggen de kardinalen een voor een hun hand op een Evangelieboek en beloven zij met een eed de regels voor het conclaaf strikt te zullen navolgen. Een van de regels is dat ze nooit zullen spreken over de gebeurtenissen tijdens het conclaaf. Excommunicatie is het gevolg van het breken van de zwijgplicht.
De kiezende kardinalen hebben geen beschikking over televisie, radio, kranten en telefoons
De kardinalen, die overnachten in een speciaal voor het conclaaf gebouwd gastenverblijf, hebben geen beschikking over televisie, radio en kranten. Ook sociale media en mobiele telefoons zijn uit den boze. De veiligheidsdienst van het Vaticaan zal voorafgaand aan het conclaaf de Sixtijnse Kapel controleren op verborgen microfoons of andere afluisterapparatuur. Onder een dubbele vloer worden stoorzenders geïnstalleerd die in staat zijn mobiele telefoons en andere apparatuur te detecteren – ook als de apparatuur verborgen is in de rode mantels van de kardinalen of onder de tafellakens.
Hoe verloopt de stemming?
De kardinalen beginnen de verkiezing met een mis ter ere van de Heilige Geest. Daarna begint de stemming. Bij elke stemronde krijgt een kardinaal een briefje waarop hij de naam van zijn kandidaat schrijft. De stembriefjes worden vervolgens opgevouwen en in een miskelk opgeborgen, in afwachting van het tellen van de stemmen. Als er na één ronde nog geen kandidaat met een tweederdemeerderheid is verkozen, volgen er zo nodig meerdere stemmingen per dag.
Als er na 34 stemmingen nog geen tweederdemeerderheid is bereikt, wordt er een ballotageronde gehouden tussen de twee kardinalen met de meeste stemmen. In de praktijk is de kans dat dit gebeurt nauwelijks aanwezig.
Als er witte rook uit de schoorsteen kringelt, is de nieuwe paus een feit
Als de stemmen zijn geteld, worden de stembriefjes met naald en draad aan elkaar gehecht. Ze worden vervolgens in een ijzeren kachel gegooid. De schoorsteen van de kachel leidt de rook vervolgens naar buiten, waar op het Sint-Pietersplein duizenden rooms-katholieken reikhalzend uitkijken naar het rooksignaal. Als er zwarte rook uit de schoorsteen van de kapel kringelt, is er nog geen paus gekozen. Kringelt er echter witte rook uit de schoorsteen, dan is het zover: de nieuwe paus is een feit.
De rooksignalen hebben overigens niet altijd het gewenste resultaat. In 1958 wilde het strootje waarmee de stembriefjes werden aangestoken, niet goed branden. Het gevolg was dat er witte rook opsteeg terwijl het zwarte rook had moeten zijn. In 2005 wilde het Vaticaan dit probleem verhelpen door chemicaliën te gebruiken om de rook de juiste kleur mee te geven. Dit had maar ten dele succes. Waar echter blind op gevaren kan worden, is het oor. Als de klokken van de Sint-Pietersbasiliek luiden, is er een nieuwe paus gekozen.
Hoelang duurt zo’n conclaaf?
In vroeger tijden duurde het conclaaf weken, maanden of zelfs jaren. Een conclaaf in de dertiende eeuw duurde zo lang dat een van de belangrijkste kandidaten voor het pausschap kwam te overlijden. Het langste conclaaf van de vorige eeuw had plaats in 1922. Toen werd pas na veertien stemrondes en vijf dagen paus Pius XI gekozen. Franciscus werd na twee dagen en vijf rondes verkozen tot paus.
Het is onwaarschijnlijk dat het conclaaf langer zal duren dan enkele dagen, omdat er meerdere keer per dag gestemd wordt. Als uiteindelijk de nieuwe paus wordt gekozen, schallen over het Sint-Pietersplein de woorden habemus Papam: we hebben een paus.
