Europese Biblebelts op een rij: „Contacten lopen niet strikt langs theologische lijnen”
Reformatorische christenen die in de Nederlandse Biblebelt wonen, hoeven zich niet uitzonderlijk te voelen. Zeker acht andere Europese landen kennen ook gebieden met opvallend veel behoudende kerkleden.
In de stad Jönköping, het ”Jeruzalem van Zweden ”, trekken sommige kerken elke zondag honderden bezoekers per dienst. En in het 7000 inwoners tellende Stornoway, het hart van de Schotse Biblebelt, zijn zeker 16 christelijke geloofsgemeenschappen en kun je ook doordeweeks kiezen uit vele gebedsdiensten. Tegelijk moeten christelijke scholen in bijvoorbeeld Finland , Noord-Ierland en Schotland grote moeite doen zichzelf te bedruipen.
Al deze christenen staan voor de vraag hoe ze zich verhouden tot hun seculiere omgeving: hoe houden we vast aan de zondagsrust, aan een Bijbelse visie op huwelijk, gender en seksualiteit, en op welke politieke partij stemmen we? Op zulke vragen klinken verschillende antwoorden, en ook de problemen in de Europese Biblebelts lopen uiteen. In Finland is massale kerkgang geen vanzelfsprekendheid meer; de echtscheidingscijfers lopen op. In Frankrijk is zelfs een „geestelijke oorlog” gaande, constateerde de voormalige ziekenhuispredikant Charles Nicolas uit Alès, de hoofdstad van de Cevennen. Sinds het land in maart het recht op abortus in de grondwet verankerde , draagt hij als teken van rouw een zwarte stropdas.
Goed met elkaar
„Met veel interesse” las prof. dr. Fred van Lieburg de artikelen over de Europese Biblebelts die de afgelopen maanden in het Reformatorisch Dagblad stonden. De hoogleraar religiegeschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam gaf van 2016 tot 2019 leiding aan het netwerk ”European Bible Belts”, een internationaal project waarin wetenschappers Bijbelgordels in Nederland, Duitsland, Denemarken, Noorwegen, Zweden en Finland bestudeerden. Maar er bleken nog meer gebieden in Europa te zijn die het etiket Biblebelt zouden kunnen dragen: North Antrim in Noord-Ierland, de Buiten-Hebriden in Schotland en de Cevennen in Frankrijk.
Van Lieburg definieert een Bijbelgordel als een zichtbare groep mensen in een bepaald gebied die zich van de meerderheid van de bevolking onderscheidt door traditionele religieuze (protestantse) waarden en normen. Het gaat dan meestal om kleine gemeenschappen, die elkaar vinden in hun kritiek op de „liberale” staatskerk en, breder nog, de seculiere maatschappij om hen heen. „De mentaliteit is vaak: we zijn een kleine groep, leven op onszelf en hebben het goed met elkaar”, zegt Van Lieburg. „En hoe groter het gevoel is een minderheid te zijn, hoe meer de ontwikkelingen in de samenleving geestelijk en apocalyptisch geduid worden. Dan is het wel de vraag: Zijn we er alleen voor onszelf of ook voor de grote wereld die in nood is?”
Maar niet alle christenen die in een Biblebelt wonen, trekken zich terug. Sommigen blijven bewust lid van een volkskerk, zegt Van Lieburg. Zoals de mensen die betrokken zijn bij de Indre Mission (Inwendige Zending), een van de opwekkingsbewegingen binnen de Lutherse Kerk in Denemarken . Die wil een tegenbeweging vormen binnen de vrijzinnig geworden Volkskerk, waar volgens haar het Woord niet meer centraal staat.
Räsänen
In de Nederlandse Bijbelgordel −een strook die loopt van Zeeland naar de kop van Overijssel− wonen in verhouding veel bevindelijk-gereformeerden en SGP-stemmers, „vrij strak afgebakend langs kerkelijke lijnen”. In het buitenland gaat het juist vaak om concentraties van behoudende luthersen of evangelicalen, die volgens Van Lieburg „minder kerkelijk geprofileerd” zijn. „Dat wij in Nederland eigen kerken en scholen hebben, is wat dat betreft vrij uniek.”
Contacten tussen behoudende christenen in Nederland en het buitenland ziet hij toenemen. „De Finse politica Päivi Räsänen, die in haar land onder vuur ligt vanwege haar visie op homoseksualiteit, was vorige maand uitgenodigd om in Gouda te spreken. Hier zie je dat er nieuwe gevoelens van verbondenheid ontstaan met groepen die we voorheen helemaal niet in het vizier hadden. Ook kerkelijk: de Gereformeerde Gemeenten stuurden een delegatie ambtsdragers naar een Zweedse kerk met de Belijdenis van Westminster als grondslag.”
Dat komt volgens de Amsterdamse hoogleraar deels door de secularisatie, een begrip dat „natuurlijk heel erg tussen onze oren zit”. Er ontstaat wederzijdse herkenning met mensen die dezelfde waarden en normen hanteren. „Die contacten lopen niet zozeer strikt langs theologische lijnen, maar meer langs culturele lijnen.”
„Contacten met christenen in het buitenland lopen niet zozeer strikt langs theologische lijnen” - Prof. dr. Fred van Lieburg, hoogleraar religiegeschiedenis
Ook op het gebied van politiek en onderwijs ziet Van Lieburg de samenwerking toenemen. Zo leggen reformatorische scholen contacten met christelijke scholen in het buitenland. In het zogeheten Brussels Beraad zijn ze elkaar tot steun. Kwetsbare privéscholen in Schotland, zoals in Edinburgh, Inverness en Stornoway, krijgen hulp vanuit Nederland.
Metafoor
Van Lieburg is voorzichtig in het gebruik van de term Biblebelt om daarmee een bepaald gebied of orthodoxe groep christenen aan te duiden. Het gaat volgens hem vooral om een ”narratief”, een frame waarmee seculiere mensen anderen duiden. „Een metafoor dus. Ik denk niet dat de regio’s en christenen in de verschillende Europese landen echt een gemeenschappelijke identiteit hebben. Met zo’n serie in de krant, en ook bij ons netwerk European Bible Belts en de Nederlandse variant daarvan, het Dutch Bible Belt Network , creëren we in zekere zin weer een mythe.”
En dat lijkt te kloppen. De meeste christenen die in een Biblebelt wonen, zijn zich daar niet zo van bewust. Of ze spreken niet graag over een Bijbelgordel. „Nee, zo zouden we het eiland Lewis nooit noemen”, zegt de Schotse predikant James Maciver. „Bij een Biblebelt denken we aan fundamentalistische christenen in het zuiden van de Verenigde Staten.”
Tegelijk scheppen sommige media, zoals in Duitsland , graag het beeld dat gebieden met naar verhouding veel orthodoxe christenen wat „achterlijk” zijn. Ook Maciver kan daarover meepraten: toen in 2018 de eerste moskee op het eiland in de Buiten-Hebriden werd geopend, stonden meteen tal van omroepen en kranten op de stoep van de Free Church of Scotland. „Ik denk dat ze op zoek waren naar een verhaal over de grote geslotenheid van de presbyteriaanse kerken”, zegt de predikant uit Stornoway. „Ze dachten dat we wel bij de gemeente bezwaar zouden maken tegen de vergunning. Maar nee, ik begon met te zeggen dat we de leer van de islam volledig verwerpen, maar dat we staan voor de vrijheid van godsdienst, de vrijheid van geweten en de vrijheid van meningsuiting. Daar waren ze erg verbaasd over.”
„Seculiere media dachten dat we wel bij de gemeente bezwaar zouden maken tegen de vergunning voor een moskee” - James Maciver, predikant uit Stornoway in Schotland
Hebben de Europese Biblebelts toekomst? Van Lieburg: „Het is natuurlijk niet hun doel om Biblebelt te zijn of te blijven. Sommige groepen zullen deels integreren in de samenleving en deels in andere allianties opgaan. Er kunnen onverwachte wendingen komen, zoals bij de Amerikaanse evangelicale beweging die in de ban van het trumpisme raakt. Christenen in een Biblebelt moeten goed weten wat hun en hun kinderen in deze eeuw te doen staat.”
