Niet alleen Nederland kent een Biblebelt, ook in andere Europese landen bevinden zich gebieden met opvallend veel behoudende christenen. Deze streken zijn niet altijd goed met elkaar te vergelijken, zegt historicus prof. dr. Fred van Lieburg, maar „ze worstelen wel vaak met dezelfde vragen”.
De Amsterdamse hoogleraar religiegeschiedenis gaf van 2016 tot 2019 leiding aan het netwerk ”European Bible Belts”, een internationaal project waarin wetenschappers Bijbelgordels in Nederland, Duitsland, Denemarken, Noorwegen, Zweden en Finland bestudeerden. Maar er zijn meer gebieden in Europa die het etiket Biblebelt zouden kunnen dragen, zoals North Antrim in Noord-Ierland, de Buiten-Hebriden in Schotland of de Cevennen in Frankrijk.
Er is best wel wat discussie over de vraag wat een Biblebelt precies is en wanneer een gebied zo genoemd kan worden, zegt Van Lieburg. Zelf definieert hij een Bijbelgordel als een groep die zich van de meerderheid van de bevolking onderscheidt door traditionele religieuze (protestantse) waarden en normen. „Het gaat om een orthodoxe, conservatieve variant binnen een bepaalde confessionele groep. Die is geconcentreerd in een bepaald gebied en zichtbaar in de publieke ruimte.”
SGP-stemmers
De Nederlandse Bijbelgordel is een strook die loopt van Zeeland naar de kop van Overijssel. Daar wonen in verhouding veel bevindelijk-gereformeerden en SGP-stemmers. „In het buitenland gaat het vaak om concentraties van behoudende luthersen of evangelicalen”, weet Van Lieburg. „Misschien moeten wij in Nederland ook wat breder naar onze Biblebelt gaan kijken, en bijvoorbeeld ook de CU-stemmers meerekenen. Dan zou de Biblebelt er anders uitzien.”
Maar er zijn ook overeenkomsten tussen de Europese Biblebelts. „Je komt vaak dezelfde onderwerpen tegen, zoals vaccinatie, een fundamentalistische Bijbelopvatting en een kritische houding tegenover de moderne wetenschap.”
Voor het toenmalige project ”European Bible Belts” bezocht Van Lieburg samen met dr. Maarten Wisse, nu rector van de Protestantse Theologische Universiteit, in 2017 een lutherse kerkdienst in de Noorse stad Kristiansand. „Het was net alsof we in de gereformeerde gemeente in Aagtekerke zaten, waar Wisse in zijn jeugd kerkte. Het gebouw, de sfeer, het orgel dat zachtjes speelde. Maar er waren ook typisch lutherse elementen: de manier waarop het heilig avondmaal werd gevierd, voorafgegaan door het boetesacrament.”
Frame
Een Biblebelt is volgens Van Lieburg eigenlijk een symbolisch begrip. Het gaat weliswaar om een bepaald gebied en een orthodoxe groep, maar vooral ook om een ”narratief”, een frame waarmee seculiere mensen deze groep duiden. „En vaak is dat negatief: „O, dit is een achtergebleven gebied waar streng-orthodoxe mensen wonen.” In Nederland gebeurde dat vanaf de jaren zestig, in Scandinavië sinds de jaren tachtig en in Duitsland is het begrip Biblebelt pas sinds 2014 gangbaar. Overigens gebruiken niet alleen de seculiere media dit narratief, ook christenen doen dat steeds vaker. Maar dan niet als scheldwoord, maar als korte typering. In Nederland heeft het Reformatorisch Dagblad daar zeker een rol in gespeeld.”
Afscheiding
Dat een gebied zich tot een Bijbelgordel ontwikkelt, heeft volgens de hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam te maken met een ingewikkeld samenspel van historische ontwikkelingen. „Die pakten in het ene gebied weer anders uit dan in het andere. Duidelijk is wel dat de nationale staten in de late achttiende en vroege negentiende eeuw probeerden om de oude confessionele richtingen in lijn met de Verlichting te brengen. Dat werd de dominante stroming in de staatskerken, die tegenwicht kreeg in min of meer opstandige opwekkingsbewegingen. In veel Europese landen, of die nu luthers of gereformeerd waren, ontstond een behoudend alternatief voor de staatskerken. In Nederland leidde de Afscheiding van 1834 tot groeps- en identiteitsvorming – en heel veel kerken. In de meeste andere landen kwamen er verenigingen binnen de kerk, voor inwendige zending bijvoorbeeld, omdat het daar veel moeilijker was om uit de staatskerk te stappen.
Al deze groepen kwamen op voor een oudere, oorspronkelijke variant van de traditie. Dat leidde tot verzet tegen nieuwe theologische opvattingen en liturgische vernieuwingen. In alle Biblebelts speelde bijvoorbeeld de vraag: welke Bijbelvertaling hanteren we? Die uit de tijd van de Reformatie? Of accepteren we nieuwe varianten? Europese Biblebelts hebben vaak met dezelfde soort vragen te maken.”
SERIE
Europese Biblebelts
Dit is het eerste deel van een serie over Biblebelts in Europa. In oktober deel 2.
