Het is deze zaterdagavond in februari een gezellige drukte in de grote evangelisch-lutherse kerk in Thalheim. De bijeenkomst is bedoeld om alle vrijwilligers die het achterliggende jaar iets voor de kerk deden, te bedanken. Er zijn lekkere broodjes, er is bier en er is cabaret. Er wordt gebeden en gezongen. En wat opvalt: onder de circa 150 aanwezigen zijn naast ouderen ook veel jongeren en kinderen.

Zo vreemd is het daarom niet, zegt Simone Lehmann, een van de organisatoren, dat het Erzgebergte bekendstaat als een soort Biblebelt. „In vergelijking met andere delen van Duitsland is de betrokkenheid van mensen op de kerk hier nog groot.”

Piëtistisch

Tegelijk nuanceert Lehmann het beeld dat soms oprijst in Duitse media alsof „het vrome Saksen”, en dan vooral het zuidelijke deel van deze deelstaat, levensbeschouwelijk een wat achterlijk en zelfs sektarisch gebied zou zijn. „Men zegt dat veel kerken en kerkgenootschappen hier iets piëtistisch hebben. Dat klopt. Maar het verschilt erg of je naar de grotere steden kijkt of naar de dorpen. In onze gemeente is homoseksualiteit in elk geval best geaccepteerd. Hoe meer je naar het zuiden en naar het oosten gaat, hoe conservatiever de mensen zijn.”

Die waarneming bevestigt Frieder Seidel, een 65-jarige oud-ondernemer. „Helaas vormen belijdende en actieve christenen ook in dit deel van Duitsland een minderheid van de bevolking. Maar als je het vergelijkt met de rest van het land, dan vind je in het zuiden van Saksen verhoudingsgewijs veel behoudende, Bijbelgetrouwe christenen.”

Als iemand het kan weten, dan Seidel. Geboren en getogen in deze streek, was hij jarenlang actief in de CDU, de politieke partij van Angela Merkel. Zelf behorend tot een zogeheten Brüdergemeinde (Vergadering van Gelovigen), heeft hij goed zicht op de religiositeit in het Vogtland en het Erzgebergte. „Hier heeft elk dorp wel een of twee kerken: een die behoort tot de Evangelisch-Lutherse Kerk van Saksen (EKS), de zogeheten Landeskirche, én vaak een of meerdere afgescheiden kerken, de zogeheten Freikirchen. In dat laatste geval kan het gaan om baptisten, methodisten, hernhutters of om gemeenten van de Vergadering van Gelovigen.”

Qua gewoonten en geschiedenis mogen zulke gemeenten dan van elkaar verschillen, „de overeenkomst is vaak hun behoudende inslag, hun serieus nemen van de Bijbel en een zekere piëtistische inslag. Al wordt dat bij de EKS steeds minder”, zegt Seidel.

Hoe je het conservatisme van Zuid-Saksen, de regio die al eeuwenlang het grensgebied vormt met Tsjechië, waardeert, kan flink verschillen. Zo hield dr. Katharina Neef, religiewetenschapper aan de Universiteit Leipzig, in 2019 op een seminar over religieuze hotspots een inleiding over het Erzgebergte. Zij vond het opvallend dat in de EKS minder vrouwen in leidende functies aanwezig zijn dan elders in de Evangelisch-Lutherse Kerk van Duitsland. Neef zag daarin „een aanwijzing voor een tamelijk conservatief genderkader”.

Prolifemarsen

De wetenschapper deed nog enkele observaties. In deze regio vinden relatief veel prolifemarsen plaats. Het stadje Thalheim kent een monument voor het ongeboren leven. En de steun voor AfD, een radicaal-rechtse politieke partij, is in dit gebied opvallend groot.

Neef wees de aanwezigen destijds ook op een open brief die een voorganger uit Markersbach, hartje Erzgebergte, in 2012 publiceerde. Daarin riep hij de synode van de EKS op om de ambten in de kerk niet open te stellen voor homoseksuelen. Meer dan honderd kerken, vooral in het zuiden van Saksen, ondertekenden de brief. Het bracht Neef tot de conclusie dat we in deze streek te maken hebben met „een gemeenschapsstructuur die de theoloog en filosoof Ernst Troeltsch (1865-1923) sekteachtig noemde”.

Tegen diezelfde werkelijkheid kun je echter ook positiever aankijken. „In het zuiden van Saksen springen de mensen niet op elk paard dat voorbijrent”, zegt Benjamin Fitz. „Prima, toch? Hier vindt men het nog normaal dat een gezin bestaat uit een vader, een moeder en eventuele kinderen.”

Seksuele ethiek

Fitz is als beheerder in vaste dienst van het Christelijk Vormingscentrum Erzgebergte. Elk jaar biedt dit instituut, dat al in de jaren zestig werd opgericht, aan zo’n elf tot achttien studenten een dertig weken tellend vormingstraject aan. „Ze zijn dan vijftien weken intern, hier in ons centrum, in Oelsnitz. Ze krijgen les in onder meer Bijbelkunde, homiletiek, dogmatiek en christelijke seksuele ethiek. De andere vijftien weken brengen ze elders in het land door bij een mentor. Dat kan een predikant zijn, maar net zo goed een gemeentestichter, een manager of een ondernemer.”

Fitz loopt in het prachtige, ruim bemeten gebouw van het vormingscentrum naar een landkaart aan de muur. „Kijk, hier zie je waar onze studenten vandaan komen. En ook de plaatsen waar ze stage lopen. Die vind je van de uitlopers van de Alpen tot aan de Oostzee. Maar het dichtst gezaaid zijn de stageplekken hier in het Erzgebergte en in Baden-Württemberg. Ook dat laatste gebied wordt in Duitsland wel aangeduid als een Bibelgürtel.”

Gevraagd naar de wortels van de piëtistische inslag van het zuiden van Saksen, wijst Seidel naar de tweede helft van de 19e eeuw. „Opwekkingspredikers uit Engeland trokken toen naar het vasteland van Europa, ook naar deze streken. Hun boodschap sloeg aan. Uit die tijd stammen allerlei vrije groeperingen, van Vergadering van Gelovigen tot baptisten en zevendedagsadventisten.”

Hoewel de na de Tweede Wereldoorlog gevormde DDR antigodsdienstig was, tolereerde zij uit eigenbelang wel kerkelijke activiteiten. „Kerkelijk leven tot op zekere hoogte toestaan, verschafte de DDR een vijgenblad waarmee zij zich op het internationale podium enigszins kon bedekken.”

Kerken in het Vogtland en het Erzgebergte maakten in de jaren zestig en zeventig zelfs een zekere bloei door. „We hadden één gemeenschappelijke vijand: het socialisme. Mede daardoor werkten de diverse stromingen nauw samen. In die tijd kregen we bovendien veel hulp uit Nederland. Medechristenen kwamen, onder het mom van een gezinsvakantie, in campers naar Oost-Duitsland. Zij gaven ons Bijbels en theologische lectuur. Nee, niet zomaar wat boeken die ze toevallig over hadden, maar precies die lectuur waar wij om hadden gevraagd.”

Van die bloei is na de Wende van 1989 weinig overgebleven. Hoewel? Seidel wijst op een nieuwe en modern ogende kerk in Thierfeld, gebouwd in 2021. Ze draagt de naam Kirche für dich (Kerk voor jou). „Deze Brüdergemeinde floreert. Elke zondag komen er zo’n 220 volwassenen samen. En de circa honderd kinderen en jongeren krijgen er, verdeeld over leeftijdsgroepen, catechese.”

Gebedspunten

Opvallend zijn, op een zondagmorgen in februari, enkele specifieke punten waarvoor in de eredienst in Kirche für dich wordt gebeden: voor de vervolgde kerk, overal ter wereld. Voor mensen die opkomen voor het ongeboren leven en daardoor in hun eigen omgeving tegenstand ervaren. En voor jongeren die in het reguliere onderwijs geconfronteerd worden met verwarrende ideeën over gender. „Dat zij de kracht mogen krijgen tevreden en blij te zijn met het geslacht waarmee U hen geschapen hebt.”

Dit is het vijfde deel van een serie over Biblebelts in Europa. In maart deel 6.