Laat kerk ontmoetingsplaats zijn van arm en rijk
„Rijken en armen ontmoeten elkander, de HEERE heeft hen allen gemaakt” (Spreuken 22:2) zo lezen we in het Spreukenboek. Maar volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) gebeurt dat de laatste jaren in Nederland wat minder dan voorheen. De Biblebelt vormt daarop echter een uitzondering.
Die aparte positie van de Biblebelt hoeft ons niet te verbazen. De kerk is immers een sociaal verband waar armen en rijken elkaar ontmoeten. De massale ontkerkelijking van ons land heeft daarom ook maatschappelijke consequenties.
In het begin deze maand verschenen SCP-rapport krijgt de kerk niet direct aandacht. De onderzoekers richtten zich op de woonbuurt, de werkomgeving, het schoolplein, de eigen familie en de schoonfamilie. Maar zeker voor de drie laatstgenoemde ontmoetingsplaatsen is het kerkelijk leven wel degelijk van betekenis. Bij kerken met veel randkerkelijkheid is dat uiteraard minder dan wanneer de kerk het leven van mensen stempelt.
Tussen 2011 en 2020 zijn volgens het SCP de contacten tussen de hoogste en de laagste inkomensgroepen (de middengroep blijft hier buiten beschouwing) minder geworden. Niet veel maar wel iets. Steden zijn meer gesegregeerd dan kleinere plaatsen. Dat is ook een kwestie van schaal. In een dorp zijn geen aparte wijken met dure en met goedkope woningen. Ook de schoolkeuze is daar beperkt. Universiteitssteden zijn nog weer een verhaal apart. Datzelfde geldt van rijke gemeenten als Bloemendaal, Wassenaar en Laren, waar de hoge inkomensgroepen het karakter van de gemeenschap bepalen. Hun contacten met mensen uit de laagste inkomensgroepen zijn daardoor beperkter.
Paralelle samenlevingen
De teneur van het rapport is duidelijk dat de groeiende kloof tussen armen en rijken onwenselijk is. Dat was te verwachten. Inclusie is tegenwoordig meer dan ooit in de mode. Maar ook principieel gezien is een grote afstand onwenselijk. De genoemde Bijbeltekst uit het Spreukenboek verwijst er immers naar dat de HEERE hen beiden gemaakt heeft. Ze mogen elkaar niet negeren. Uiteraard in de kerk niet, maar ook niet in de maatschappij.
Voor minder welvarenden is de buurt als leefgemeenschap belangrijk. Belangrijker dan voor meer welvarenden, die immers een grotere actieradius hebben. Een sociaal eenzijdige buurt heeft daarom voor hen grotere consequenties. Omdat veel mensen met een laag inkomen geen werk hebben, missen ze ook de sociale contacten met meer welvarenden die de werksituatie zou kunnen opleveren. Dit sociaal isolement vermindert hun mogelijkheden van sociale stijging. Het ontbreekt hun daardoor aan sociale contacten (sociaal kapitaal) met behulp waarvan ze hun positie zouden kunnen verbeteren.
Gemakkelijk ontstaan daardoor parallelle samenlevingen, waarbij de onderkant zich niet meer verbonden voelt met de maatschappelijke orde en het politieke bestel. Dat komt onder meer tot uitdrukking in een lage opkomst bij de verkiezingen en een afgeven op de elite.
De Verenigde Staten vormen qua woonbuurten een sterk gesegregeerde maatschappij. Vanouds was daar ook een raciale of in ieder geval etnische component bij. Zwarten, maar ook immigrantengroepen uit bepaalde landen, concentreerden zich in bepaalde stadswijken.
Daarbij vergeleken is Nederland duidelijk minder gesegregeerd. Dat heeft te maken met het planologisch beleid en het grote contingent sociale woningbouw. Sinds een halve eeuw hebben we echter ook te maken met allochtonen die zich in bepaalde stadswijken concentreren. Zij vormen daar hun eigen gemeenschappen. Dat behoef je niet altijd negatief te duiden. Daardoor hebben ze meer sociale contacten, zij het vooral in eigen kring.
Molukse wijken
In het verleden was het soms wel overheidsbeleid om bepaalde groepen bij elkaar te huisvesten. Zo hebben tal van plaatsen een Molukse wijk. Voor woonwagenbewoners werden grote kampen aangelegd. Veel gemeenten hadden een wijk of een buurtje waar zwak sociale inwoners naartoe gedirigeerd werden. Dat is nu niet meer gangbaar.
Maar sociale homogeniteit van een woonbuurt heeft ook z’n voordelen. Of dat nu etnische, godsdienstige, culturele of sociaaleconomische homogeniteit is. De onderlinge sociale cohesie is daardoor duidelijk groter. De Amerikaanse socioloog Robert Putnam moest tot zijn eigen teleurstelling concluderen dat in meer homogene wijken de mensen meer contacten met elkaar hadden en elkaar meer vertrouwden. Soort zoekt soort is altijd nog een maatschappelijke realiteit.
De hogere-inkomensgroepen hebben ook geen belang bij meer sociaal gemengde woonwijken. Dat drukt immers de prijs van hun koopwoningen. Er zijn ook grenzen aan het sturende beleid van de overheid. Je moet mensen een zekere vrijheid laten in het kiezen van hun woonbuurt.
Kerk en arbeiders
Maar nu de samenbindende rol van de kerk steeds kleiner wordt, is de groeiende sociale afstand van hogere- en lagere-inkomensgroepen en opleidingsniveaus zeker een belangrijk aandachtspunt. En ook binnen kerken kan die afstand een probleem zijn.
Dertig jaar geleden promoveerde A.J. Jonker op een proefschrift over ”De Gereformeerde Kerken en ’’arbeiders”. Op grond van zijn onderzoek moest hij concluderen dat in de toenmalige Gereformeerde Kerken de arbeiders niet of nauwelijks vertegenwoordigd waren in de kerkenraad of in andere gezichtsbepalende functies. Zij werden meestal ingezet voor het vouwen en verspreiden van het kerkblad en voor het verjaardagsfonds! Dat draagt niet bij aan de samenbindende rol van de kerk.
In bevindelijk gereformeerde kring is dat tot op heden gelukkig anders. Daar leeft nog steeds het besef dat voor de samenstelling van de kerkenraad de maatschappelijke positie niet bepalend mag zijn, maar dat men allereerst moet zoeken naar mensen die door God geleerd zijn. Hopelijk blijft dat zo.
De auteur is oud-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad.
