Luidruchtige buren, overbezorgde grootouders, een collega die een dag voor de deadline nog snel zijn portie werk op jouw bordje schuift… Iedereen krijgt in het dagelijks leven te maken met grenzen, maar niet iedereen weet daar goed mee om te gaan. Gelukkig zijn er tal van (zelfhulp)boeken op de markt die je leren om je eigen grenzen te herkennen én te hand­haven.

Een daarvan is het in 2023 in het Nederlands verschenen ”Zo stel je grenzen” van Melissa Urban. Urban staat op sociale media ook wel bekend als De Grenzenmevrouw. Zelf kampte ze na een trauma in haar tienerjaren met een jarenlange drugsverslaving – tot ze op een feestje besloot haar eerste grens te stellen met de simpele woorden: „Ik wil niet meer dat je me drugs aanbiedt of in mijn aanwezigheid gebruikt.” Het betekende voor haar de eerste stap terug naar een normaal, verslavingsvrij leven én het begin van een loopbaan als grenzenexpert op Instagram.

Urban is niet de eerste die een succesvol boek over grenzen publiceerde. Vijfentwintig jaar eerder, in 1997, verscheen het boek ”Grenzen” van dr. Henry Cloud en dr. John Townsend. Beide auteurs zijn psycholoog, expert op het gebied van leiderschap en christen. Aan de hand van praktijkvoorbeelden laten ze zien tegen welke grensproblemen je als christen aan kunt lopen, waar zulke conflicten vandaan komen en wat de Bijbel hierover zegt. Door de jaren heen actualiseerden ze het boek.

Urban, Cloud en Townsend geven dus vanuit hun eigen achtergrond handvatten voor het stellen van grenzen. Maar komt een christen dan tot een andere aanpak dan een niet-christen?

Bevrijdend

Zie je op tegen een bezoek aan je schoonouders? Word je al moe als je het nummer van een bepaalde vriendin op je telefoonscherm ziet verschijnen? Angst en vermijdingsgedrag zijn een onmiskenbaar teken dat je een grens aan moet geven, schrijft grenzenmevrouw Urban. Zij definieert 
grenzen als „scheidslijnen die aangeven welk gedrag je acceptabel vindt, terwijl woorden en handelingen die eroverheen gaan schadelijk zijn of je een onveilig gevoel geven”.

En dat kan van alles zijn, zo blijkt uit haar voorbeelden: van een collega die jou als klaagbaak gebruikt tot een baas die je tijdens je strandvakantie van je surfboard blijft bellen. Veel mensen durven niets te zeggen van dit soort gedrag, uit angst om egoïstisch of bedillerig over te komen. Maar grenzen stellen is niet anderen vertellen wat ze moeten doen, verzekert Urban de lezer; het helpt je juist bepalen hoe je zélf reageert op wat anderen zeggen en doen. Als je voortdurend in angst leeft dat je moeder op ongelegen momenten binnen komt vallen, wordt je wereld kleiner en kleiner. Heb je er daarentegen vertrouwen in dat anderen je grenzen kennen en respecteren, dan valt er een last van je schouders.

De oorspronkelijke Engelse ondertitel van Urbans boek is dan ook: ”Set the limits that will set you free”. Grenzen bevrijden je van je angst en stress. Urban benadrukt dan ook regelmatig dat het stellen van grenzen een daad van zelfzorg of zelfs een „daad van verzet tegen schadelijke maatschappelijke systemen of verwachtingen” is. Je hebt het recht om te zorgen dat er in je behoeften wordt voorzien, op een veilige ruimte voor jezelf en op de regie over je eigen leven. Je „verdient” het.

Rentmeesterschap

Dit soort uitspraken voelen voor een christen misschien een beetje ongemakkelijk. Horen we ’s zondags niet dat we van nature helemaal niets verdienen? En hoe zit het met naastenliefde en zelfverloochening? Is het Bijbels om je eigen welzijn boven dat van de ander te stellen?

Als christelijke coaches voelen Cloud en Townsend dit soort vragen haarfijn aan. In hun boek leggen ze de nadruk dan ook niet zozeer op vrijheid, maar op verantwoordelijkheid. De mens is weliswaar geschapen om bepaalde taken op zich te nemen, maar hij kan niet álles op zijn schouders laden. Grenzen, zo betogen ze, zijn ons door God gegeven om ons te helpen onderscheiden wat wel en wat niet onze verantwoordelijkheid is. Het is dus geen egoïsme, maar rentmeesterschap om een avond vroeg naar bed te gaan in plaats van voor de zoveelste werkborrel op te komen draven. „Als we nee zeggen tegen mensen en activiteiten die schadelijk voor ons zijn, beschermen we Gods investering.”

Bovendien zijn we door het stellen van grenzen juist beter in staat om, behalve voor onszelf, ook voor anderen te zorgen. „Als je jezelf onder controle hebt, kun je op een behulpzame manier geven en jezelf opofferen voor je geliefden in plaats van toe te geven aan destructief en egocentrisch gedrag. (…) Zo vervul je de wet van Christus: door elkaar te dienen. Maar dit moet gedaan worden uit liefde en niet uit grenzeloze meegaandheid.”

Duidelijk = vriendelijk

Hoe doe je dat dan: dienen uit liefde? Het belangrijkste volgens Cloud en Townsend is dat je verantwoordelijkheid neemt náár een ander en niet vóór een ander. Loop je tegen een grensprobleem aan? Inventariseer dan eerst wat er precies speelt en waar het vandaan komt. Voelt je bemoeizuchtige moeder zich misschien eenzaam? Vergelijkt je verongelijkte vriendin jou onbewust met haar autoritaire vader?

Stel je daarbij ook open voor hulp van anderen, benadrukken de schrijvers. Grenzen zijn geen muren: zoals je het slechte buitenhoudt, moet je ook het goede binnen kunnen laten. Een bemoedigend appje van iemand uit de kerk of een open gesprek met een goede vriend kan je helpen bij het oefenen én volhouden van nee zeggen. Ten slotte is het belangrijk dat je je grenzen helder en duidelijk formuleert, zodat de ander niet hoeft te gissen naar wat jij wilt. Of, zoals Urban in haar boek zegt: „Duidelijk = vriendelijk.”

Als het gaat om duidelijkheid is Urbans boek overigens de onbetwiste winnaar van de twee. Aan de hand van een eenvoudig stappenplan laat de auteur zien wat er nodig is om tot het stellen en handhaven van de juiste grens te komen. Zo moet je allereerst opmerken dat er een grens nodig is. Bijvoorbeeld: je mijdt je oma omdat ze altijd maar vraagt waarom je nog geen vriendin hebt „terwijl je toch zo’n aardige knul bent”. Vervolgens moet je een grens vriendelijk en duidelijk stellen. Bijvoorbeeld: „Zou je alsjeblieft buiten willen roken, ik heb altijd veel last van sigarettenrook.” Uiteindelijk is het belangrijk om de grens in stand te houden – zo nodig met consequenties. Bijvoorbeeld: „Als je niet tegen me kunt praten zonder te schreeuwen, ga ik naar een vriendin en blijf ik daar tot we weer op een normale manier kunnen communiceren.”

In haar boek deelt Urban anekdotes uit haar eigen leven, maar ook tientallen vragen die ze kreeg van mensen die zelf met grensproblemen worstelden. Op basis van deze vragen ontwikkelde ze een methode voor het omgaan met grenzen die gebaseerd is op zogenaamde scripts: woordelijk uitgeschreven reacties op grensoverschrijdingen die je kant-en-klaar in het dagelijks leven kunt toepassen. Deze scripts zijn gerangschikt in groene, gele en rode reacties, waarbij de kleur afhankelijk is van de mate waarin een ander jouw grenzen bedreigt. Ga je er bij een groen antwoord nog van uit dat je collega die discriminerende opmerking misschien onopzettelijk maakte, bij een rode reactie wind je er geen doekjes meer om: dit gedrag moet stoppen en dit is je laatste waarschuwing!

Verschillen

Met meer dan 130 scripts en voorbeelden is Urbans boek een uitermate praktische gids voor wie werk wil maken van zijn eigen grenzen en op zoek is naar de juiste taal. Het boek van Cloud en Townsend biedt zo’n directe methode niet, maar geeft wel meer inzicht in de patronen die achter grensproblemen kunnen schuilgaan.

Het belangrijkste verschil zit echter in de motivatie die de auteurs geven voor het stellen van grenzen. Waar Urban herhaaldelijk benoemt dat jij het als persoon waard bent en er recht op hebt om jezelf te beschermen tegen botte buurvrouwen en manipulatieve managers, benadrukken Cloud en Townsend dat het gaat om een Bijbelse missie: het is niet alleen ons recht, maar ook onze opdracht om onze grenzen in acht te nemen. Hun boek biedt handvatten voor mensen die zich niet alleen slachtoffer voelen van andermans gedrag, maar tegelijk actief op zoek zijn naar een manier om hun naaste te dienen zonder daarbij buiten hun eigen verantwoordelijkheid te treden.

Ondanks dit onderscheid in achtergrond zijn de boodschap en de aanpak van beide boeken in grote lijnen hetzelfde: nee zeggen is oké – ook als het vriendelijker of christelijker lijkt om jezelf weg te cijferen. Grenzen stel je namelijk niet alleen voor jezelf, maar ook voor de ander. „Het is een manier om lief te hebben, te ondersteunen en te geven zonder je eigen welzijn en geluk daarvoor op te offeren”, schrijft Urban. Of, zoals de Bijbel het duizenden jaren eerder al zei: „Heb uw naaste lief als uzelf.”