Het Boek van Zerubabel is een intrigerend werk over Israëls toekomst. Geschreven in de zevende eeuw in Israël beïnvloedt het nog steeds Joodse toekomstverwachtingen. Het beschrijft Israëls herstel, de terugkeer tot het land en bouw van de derde tempel. De naam Zerubabel verwijst naar de bouwer van de tweede tempel.

Eindstrijd

In dit Joodse boek figureren onder anderen twee messiaanse helden. De voorstelling van twee messiassen dateert uit de tijd tussen het Oude en Nieuwe Testament en is sindsdien in de Joodse literatuur breed bekend. De ene messias stamt af van Jozef, de zoon van Rachel; de andere van David. De Davidische messias slijt zijn dagen in Romes gevangenis, de andere houdt God verborgen in Raqqat, een stad in Galilea bij het Meer van Tiberias.

In de eindtijd vervullen beide gezalfden een hoofdrol. Zij bestrijden Armilos, de wereldleider van alle Godevijandige machten. Zijn naam betekent ”vernietiger van het volk” en is vermoedelijk een verbastering van de naam Romulus, de stichter van Rome. In de rabbijnse literatuur is Rome het symbool van alle haters van God en Israël.

Satan heeft Armilos verwekt bij de knappe echtgenote van Belial. Het duivelskind onderwerpt de wereld aan zijn voeten, bevordert afgoderij, doodt elke tegenstander en verslaat Israël. Ook vermoordt hij de messias die afstamt van Jozef en voert het Joodse volk in ballingschap.

Maar dan verschijnt Hefzibah ten tonele. Haar naam betekent ”mijn lust is aan haar”. In de rabbijnse traditie refereert deze naam aan de bruid uit Hooglied en in Jesaja aan Sion, aan wie God Zijn hart verpand heeft. Hefzibah symboliseert dus Sion, Gods bruid. God overhandigt haar de staf waarmee eens Adam, Mozes, Aäron, Jozua en David heersten. Deze scepter is een beeld van Zijn heerschappij. Samen met de messiaanse nazaat van Jozef verborg God Zijn machtssymbool eeuwenlang in Raqqat.

Wanneer Hefzibah opstaat, gaat een grote ster haar schijnend voor, alle overige sterren volgen haar gedwee. Zij stelt zich op in de Oostpoort van Jeruzalem. Zo belet zij de inname van de godsstad door Armilos, die daarop moordend het heilige land doortrekt.

Doodsbang schreeuwt Israël tot God. Op Zijn bevel overhandigt Hefzibah haar staf aan haar zoon, de Davidische messias. Met die staf verslaat Gods gezalfde alle vijanden, ook Armilos. Vervolgens wekt de messias alle gesneuvelde Israëlieten uit de doden op, verenigt Israël in het beloofde land en bouwt de derde tempel. Daarna daalt God af van de hemel op de Olijfberg, vernietigt alle niet-Joodse heiligdommen in Israël, doodt de nog overgebleven vijanden, verenigt Zich met Zijn volk en de Davidische messias en betrekt zegevierend Jeruzalem.

Veel hedendaagse wetenschappers beschouwen Hefzibah als de Joodse tegenhangster van Maria.

Het Boek van Zerubabel verzet zich tegen kerkgebouwen met beelden. In de vroege middeleeuwen neemt de Mariaverering hand over hand toe, ook in Israël. Christenen bouwen hun heiligdommen met beelden bij voorkeur op heilige plaatsen. Met die keus claimt de kerk de absolute heerschappij over het heilige land; Mariabeelden symboliseren macht.

Joodse gelovigen keren zich nog niet eens tegen christenen die Mariabeelden aanbidden. Voor hen bevestigt deze afgoderij juist het unieke karakter van hun religie. Wat Joden vooral tegenstaat is dat onbesnedenen belijden Israëls God te dienen, maar ondertussen in het heilige land met een Madonnabeeld afgoderij bedrijven. Met lede ogen kijken ze toe hoe in Israël afgoderij weer welig tiert, nu met beelden van de zogenaamde moeder Gods.

Het Boek van Zerubabel verschijnt als Perzische moslims het heilige land op christenen veroveren en hun heiligdommen en beelden vernietigen. Die gebeurtenissen interpreteren Joden als een herhaling van de oudtestamentische heilsgeschiedenis. Israëls historie leert dat het heilige land op enig moment vereerders van afgodsbeelden uitspuugt. In het verleden wreekte God Zich op Israël vanwege zijn afgoderij met Baäl en Asjera, nu op de heidenen met hun Mariabeelden. Daarvoor gebruikt Hij de islam en zuivert zo het heilige land van Romes afgoderij.

Pendule

De echtgenote van Belial is beeldschoon. Zij heeft gemeenschap met de duivel en baart een satanszoon. Haar verleidelijke lichaam is afgebeeld in steen. Daarentegen is het lichaam van Hefzibah niet afgebeeld. Zij heeft geen lichaam, maar is een type van Sion, de bruid van God. De Davidische messias heeft geen vader, alleen een moeder. En hij is Gods gezalfde.

Tussen Hefzibah en Maria bestaan frappante overeenkomsten. Beiden zijn moeder van een messias, die Israël in de eindtijd verlost. Maar tussen beide vrouwen bestaan ook wezenlijke verschillen. De grootste verschillen betreffen lichamelijkheid en relatie.

De opkomst van de Mariaverering hangt samen met de leer van de moeder Gods. Deze liturgische ontwikkeling vervreemdde de kerk van het Oude Testament en het Jodendom. Als gevolg van een letterlijke uitleg van het Oude Testament zuiverde de Reformatie aan het begin van de zestiende eeuw kerkgebouwen van beelden; christenen en Joden kwamen weer nader tot elkaar.

Vandaag slaat in protestantse kerkverbanden de pendule opnieuw naar de andere kant. In protestantse liturgieën komt steeds meer ruimte voor symboliek, verbeelding en lichamelijkheid. Kunst, drama, ballet en toneel worden in een groeiend aantal samenkomsten een vast onderdeel van aanbidding. Deze ontwikkeling verbeeldt het lichaam, ook van Bijbelheiligen, dicht de kloof met Rome, maar vervreemdt van het Oude Testament en Israël.

Laat Maria zijn wie ze zegt te zijn: de dienstmaagd van de Heere. Van alle vrouwen heeft God haar uitverkoren tot moeder van Zijn Zoon. Door het moederschap van de messias lijken Maria en Hefzibah op elkaar. Jezus’ kruis markeert het verschil tussen beiden. In onderscheid met Joodse toekomstverwachtingen heeft het Nieuwe Testament voor de moeder van de messias geen toekomstige rol weggelegd. Maria’s gekruisigde Messias heeft op Golgotha de kop van de slang verpletterd en in Israëls voordeel de eindstrijd definitief beslecht.

De auteur is christelijk gereformeerd predikant en docent Bijbelse vakken aan het Hersteld Hervormd Seminarie.