Verkenner Van Strien: Snel kabinet vormen
Na de onverwachte uitkomst van de verkiezingen, moeten partijen kijken of er een meerderheidscoalitie te vormen is. Senator Van Strien (PVV) wordt verkenner. VVD-leider Yeşilgöz wil niet met de PVV in een kabinet. Volg onze berichtgeving in dit liveblog.
Advertentie
Een overgrote meerderheid van de mensen die woensdag VVD hebben gestemd, vindt dat de partij gewoon met de PVV in een kabinet moet stappen, blijkt uit onderzoek onder het Hart van Nederland-panel.
Uit onderzoek onder de VVD-achterban blijkt dat 77 procent wil dat hun partij echter wel onderdeel gaat worden van een nieuw kabinet met de PVV.
PVV-verkenner Gom van Strien kan zich zijn uitspraken over de Eerste Kamer als „nep-parlement” niet herinneren, zei hij desgevraagd op zijn eerste persconferentie in zijn nieuwe functie. Van Strien vindt het bovendien nu „niet relevant” of hij zich ooit zo heeft uitgelaten. „Ik heb alle vertrouwen in het Nederlandse parlement”, zei hij.
In 2015 sprak senator Van Strien de woorden in navolging van uitspraken van PVV-leider Geert Wilders, in het L1-radioprogramma De Stemming. Volgens Van Strien hield ook de senaat „geen rekening met wat er leeft onder de meerderheid van de bevolking”, citeerde 1Limburg hem in 2015 uit dat radiogesprek.
In de politiek en in de samenleving is een „groot gevoel van urgentie om vaart te maken met de vorming van een kabinet”, zei verkenner Gom van Strien vrijdagmiddag op zijn eerste persconferentie. Het zal niet eenvoudig worden, tekende hij daar meteen bij aan. „De verkiezingsuitslag is complex. De zetelverhoudingen zijn fors gewijzigd.”
Van Strien is er zich daarom van bewust dat zijn verkennerschap „geen eenvoudige opdracht is”. Maandag begint hij met gesprekken met de lijsttrekkers en fractievoorzitters, in volgorde van het aantal zetels dat partijen hebben gehaald. Hij ontvangt zijn partijgenoot en PVV-leider Geert Wilders als eerste.
„Het wordt voor iedereen weer wennen om uit de campagnestand te komen. Dat vraagt echt iets van partijen. Het stof moet even neerdalen, even een moment van bezinning”, zei Van Strien, die voor de PVV in de Eerste Kamer zit.
Stichting Gave heeft „verdrietig” gereageerd op de overwinning van de PVV. Directeur Jan Pieter Mostert roept op om iedereen als waardevol te zien, „de vluchteling, maar ook de PVV-stemmer”.
Geert Wilders (PVV) wil na jaren van oppositie bedrijven dolgraag regeren. Maar leent de entourage van de politicus zich daar wel voor?
De Duitse regering weet nog niet wat zij na de overwinning van Geert Wilders in de Tweede Kamerverkiezingen kan verwachten van de Nederlandse regering. „We werken vooral graag samen met regeringen met een pro-Europese en constructieve aanpak”, zei woordvoerder Steffen Hebestreit.
De overwinning van Wilders en diens ideeën over Europese politiek kwamen ter sprake op een persconferentie van de Bondsregering. Wilders zou liever zien dat landen onderling banden met elkaar onderhouden in plaats van in een samenwerkingsverband als de Europese Unie. De PVV pleit in het verkiezingsprogramma voor een bindend referendum over een Nederlands vertrek uit de EU, minder Europese invloed op Nederlands beleid en geen EU-vlaggen op Nederlandse overheidsgebouwen.
De Duitse regeringswoordvoerder merkte op de persconferentie wel nog op dat de vorming van een regering in Nederland lang kan duren.
Peilingen beïnvloeden per definitie de verkiezingsuitslag en daar moet je niet moeilijk over doen. Dat stelt Sjoerd van Heck van peilingbureau Ipsos. Het is een deel van de verklaring waarom de peilingen voorafgaand aan verkiezingen kunnen afwijken van de uiteindelijke uitslag.
Demissionair buitenlandminister Hanke Bruins Slot gaat de Jordaanse buitenlandminister Ayman Safadi geruststellen door uit te leggen dat de PVV met de verkiezingswinst op zak geen alleenheerser wordt. Dit doet zij nadat Safadi donderdag op het berichtenplatform X de „racistische standpunten” uit het verkiezingsprogramma van de PVV had veroordeeld. In het programma van de partij van Geert Wilders staat dat „Jordanië de enige echte Palestijnse staat is”.
Bruins Slot veroordeelt het punt uit het PVV-verkiezingsprogramma zelf niet omdat het om een voorstel gaat. „Maar wat ik natuurlijk wel ga doen is mijn Jordaanse collega bellen”, aldus de buitenlandminister voorafgaand aan de ministerraad. „Wij doen het echt heel anders dan in een heleboel andere landen, dus ik verwacht vooral komende weken veel uitleg te moeten geven over hoe wij tot een nieuwe regering komen. En hoe dat verschilt met andere landen die zelfs na een paar dagen al een nieuwe regering hebben.”
Ook gaat de bewindsvrouw benadrukken dat het huidige demissionaire kabinet voorstander is van een tweestatenoplossing in het Israëlisch-Palestijns conflict, „dat er een veilige staat voor Israël komt, maar ook een vitale staat voor de Palestijnen”. Dat ook een meerderheid van de Tweede Kamer voor een tweestatenoplossing is, en dat dat donderdag nog werd bevestigd tijdens een debat over Gaza, zal Bruins Slot aan haar Jordaanse collega laten weten.
Verschillende religieuze organisaties, waaronder Raad van Kerken in Nederland en Contactorgaan Moslims en Overheid, willen met Geert Wilders in gesprek over zijn belofte om er „te zijn voor elke Nederlander”. Dit laten ze weten in een brief gericht aan de PVV-leider, naar aanleiding van zijn winst woensdag bij de Tweede Kamerverkiezingen.
De samenwerkingsverbanden van kerken en moskeeën schrijven dat er veel is gebeurd in zijn rol als oppositieleider. „Mensen en groepen in onze samenleving hebben dat verschillend ervaren, van gesteund en gezien tot gekrenkt, niet gezien, niet gehoord, geïsoleerd en soms als vernederd.”
De briefschrijvers vinden het van groot maatschappelijk belang dat angsten worden weggenomen en zijn verheugd dat Wilders heeft gezegd dat, als hij premier zou worden, hij een premier voor alle Nederlanders wil zijn. „U spreekt van hoop voor Nederland”, aldus de brief. „We spreken samen - met u - de agenda van hoop uit. De hoop dat niemand in Nederland zich ongewenst hoeft te voelen vanwege zijn religie, kleur of sekse.”
Ze gaan dan ook graag in gesprek met Wilders, op korte termijn, om „invulling en gestalte te geven aan uw belofte om er te zijn voor elke Nederlander, ongeacht geloof, sekse of kleur”. Ook rabbijn Awraham Soetendorp, oprichter Respect Foundation, jongerenimam Shamier Madhar, pastoor Ad van der Helm van de Stichting Prinsjesdagviering en Bikram Lalbahadoersing, voorzitter van In Vrijheid Verbonden, hebben de brief ondertekend.
Advertentie
De door de PVV voorgedragen verkenner Gom van Strien gaat begin volgende week van start met gesprekken met de beoogde fractievoorzitters. Zijn doel: onderzoeken of er een (meerderheids)kabinet mogelijk is die eer doet aan de verkiezingsuitslag. Het zal een ingewikkelde puzzel worden, waar Van Strien een week de tijd voor krijgt. Op 5 december moet hij verslag uitbrengen aan de Tweede Kamer, die dan gaat debatteren over de verkiezingsuitslag en de eerste verkennersronde.
De opdracht van Van Strien was al ingewikkeld: de PVV van Geert Wilders is met afstand de grootste partij en heeft straks 37 zetels in de nieuwe Tweede Kamer, maar een aantal partijen ziet niets in samenwerking met de radicaal-rechtse partij. Een mogelijke coalitiepartner, de VVD, is ook afgehaakt: de liberalen gaan niet meeregeren, kondigde partijleider Dilan Yeşilgöz vrijdagochtend aan.
De ogen zijn nu gericht op NSC van Pieter Omtzigt, die na de verkiezingen niet expliciet heeft gezegd de PVV uit te sluiten. Alleen met NSC zou de PVV nog tot een regeringscoalitie kunnen komen, zij het een kabinet dat een minderheid heeft in beide Kamers. Mogelijk kan de BBB zich daarbij aansluiten. Yeşilgöz heeft gezegd dat ze een „kabinet van winnaars” zou willen ondersteunen.
Overigens maakt haar besluit om zelf niet in een kabinet te stappen niet alleen een meerderheidskabinet onder Wilders lastig, maar ook een optie buiten de PVV om.
De tweede partij, GroenLinks-PvdA, zou in een uitzonderlijk geval kunnen proberen een meerderheid voor elkaar te krijgen als het de PVV niet lukt. Maar als de VVD hoe dan ook niet in een kabinet wil, heeft een centrumlinks kabinet met NSC van Pieter Omtzigt, D66, SP, CDA, ChristenUnie en Partij voor de Dieren ook geen meerderheid. De BBB zou ze aan een meerderheid kunnen helpen, maar dat is onwaarschijnlijk. Het zou ook een bijzonder hoog aantal partijen zijn voor een kabinet.
Linkse partijen zijn kritisch over de aanstelling van PVV-senator Gom van Strien als verkenner. DENK-leider Stephan van Baarle laat op X weten dat zijn partij „niet instemt met het geven van het initiatief” aan Geert Wilders. „We mogen ons land niet uitleveren aan iemand die meer dan 1 miljoen moslims hun rechten wil ontnemen”, twittert hij.
Hoewel de antiracismepartij de enige is die tegen aanstelling van Van Strien heeft gestemd, zijn ook andere partijen kritisch. SP-leider Lilian Marijnissen had liever een verkenner gehad die wat meer afstand van de politiek zou hebben. „Dat hebben we eerder ook al aangegeven. Maar ons past bescheidenheid”, zei ze na afloop van een gesprek met alle fractievoorzitters over de eerste fase van de verkenning.
Tegelijkertijd wijst ze erop dat de grootste partij het voortouw mag nemen „en dat is nu de heer Wilders”. Dat de VVD mogelijk niet in een kabinet zou komen, zoals de liberalen nu hebben aangegeven, is volgens Marijnissen „voor Nederland nog het minste probleem”.
Voor het grote publiek is Gom van Strien, die vrijdag is voorgedragen als verkenner na de Tweede Kamerverkiezingen, een grote onbekende. Maar de 72-jarige Van Strien is al jaren betrokken bij de PVV. Geert Wilders heeft weinig mensen die al zo lang voor hem in Den Haag zitten.
Van Strien moet zoeken wie de mogelijke coalitiepartners zijn, nu de PVV voor het eerst de grootste partij is. De PVV’er komt, net als Wilders zelf, uit de VVD. In de jaren tachtig leidde Van Strien de lokale afdeling in Alphen aan den Rijn.
Van Strien, die in het Limburgse Arcen woont, is lid van de Eerste Kamer. Hij werd verkozen in 2011, toen de PVV zelf ook toetrad tot de senaat. Van die eerste lichting van tien mensen zijn alleen Van Strien en Marjolein Faber nog over. Inmiddels is Van Strien ruim 4500 dagen senator. Slechts twee mensen zitten langer in de Eerste Kamer.
Van Strien studeerde natuurkunde in Nijmegen en bedrijfskunde in Enschede. Na zijn studie ging hij aan de slag bij het Centraal Bureau voor de Statistiek en Rijkswaterstaat. In 1987 stapte Van Strien van de overheid over naar de wetenschap. Hij werkte bij de faculteit diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht en leidde later een afdeling van de Universiteit Utrecht die geld steekt in net opgerichte bedrijfjes. Bij zijn afscheid in 2009 werd hij benoemd tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau.
Vlak erna sloot hij zich aan bij de PVV. In 2010 legde hij in een interview met de Utrechtse universiteitskrant DUB uit waarom: „Met droge ogen wordt beweerd dat Nederland een kennisland moet worden. En dan importeren we alleen al in het kader van de gezinsvorming en gezinshereniging 30.000 schaapherders uit het Rifgebergte en andere onherbergzame streken per jaar. Het duurt al minimaal twee generaties om ze te alfabetiseren.”
NSC-leider Pieter Omtzigt noemt de weigering van de VVD om deel te nemen aan een kabinet „bijzonder”. Ook dat dit aan de pers werd meegedeeld vlak voordat de beoogde fractievoorzitters met elkaar in gesprek gingen, vindt hij opmerkelijk. „Het bemoeilijkt in elk geval het formatieproces”, zegt Omtzigt desgevraagd, terwijl de formatie toch al een moeilijke puzzel is.
VVD-leider Dilan Yeşilgöz kondigde vrijdagochtend vlak voor een overleg tussen de beoogde fractievoorzitters aan dat haar partij niet wil meeregeren. Mogelijk wil ze wel een „kabinet van winnaars” aan de macht helpen en ondersteunen. Nu wordt nog nadrukkelijker naar NSC gekeken als mogelijke regeringspartner van de PVV van Geert Wilders, die bij de verkiezingen een monsterzege boekte en met afstand de grootste partij is.
PVV-leider Geert Wilders vindt het „erg teleurstellend” dat de VVD niet wil deelnemen aan een nieuw kabinet. „Volgens mij is dat niet wat de VVD-kiezer wil”, aldus Wilders. Volgens de PVV-leider zit de VVD-achterban „te wachten op een centrumrechts kabinet”. VVD-leider Dilan Yeşilgöz gaf vrijdagochtend aan niet met haar partij in een kabinet te willen omdat de VVD bij de verkiezingen van woensdag te veel zetels heeft verloren.
Zit Geert Wilders met zijn handen in het haar nu de PVV er ineens twintig Tweede Kamerzetels bij krijgt? De PVV’er staat voor tenminste vier pittige uitdagingen.
Voormalig partijleider en D66-minister Sigrid Kaag (Financiën) gelooft er niets van dat PVV-leider Geert Wilders daadwerkelijk „milder” is, zoals gesuggereerd wordt. Enkele weken voor de verkiezingen sloeg Wilders een duidelijk minder radicale toon aan, maar volgens Kaag doet dat niets af aan zijn politiek van de afgelopen twintig jaar. Die typeert zij als „een politiek verdienmodel van aantijgingen, beschuldigingen, het demoniseren van anderen, discriminatie en het uitsluiten van bevolkingsgroepen”. „Hij kan zich voordoen als Moeder Theresa, maar heeft dan nog een heel lange weg te gaan”, zei Kaag vrijdag voorafgaande aan de ministerraad.
Kaag is niet boos op de uitslag, maar is wel „gelaten”. Zij vindt de winst van de PVV „een slag in het gezicht van de democratie”. Aan Wilders is het volgens haar de uitdaging „dat hij oprecht waarde gedreven is” en tolerantie voorstaat. Kaag verklaart de stem op de PVV vanuit onvrede die leeft in het land. „Er zijn nog steeds heel veel zorgen bij mensen.”
Kaag heeft de afgelopen jaren veel last gehad van Wilders’ uitspraken. Hij maakte haar consequent uit voor „heks”, wat sympathisanten van hem vervolgens ook online veelvuldig deden. Vaak ging dat gepaard met zware bedreigingen naar Kaag. Volgens een onderzoek van de Universiteit Utrecht is „heks” als verwijzing naar Kaag ruim 34.000 keer getwitterd. Volgens onderzoekers zijn die tweets niet onschuldig, maar jagen ze politici de politiek uit. Kaag heeft haar vertrek uit Den Haag al aangekondigd. De onlinebedreigingen speelden een grote rol in haar besluit.
De afgelopen twintig jaar kwamen Wilders en zijn partij veelvuldig in het nieuws om extreme uitspraken. Wilders werd veroordeeld voor zijn ‘minder-Marokkanen’-uitspraak, wilde voor hoofddoekjes een „kopvoddentaks” en zei moskeeën met „cement en stenen” dicht te willen metselen. Ook wil zijn partij Korans verbieden, excuses voor het slavernijverleden intrekken, Zwarte Piet terug en geen subsidies meer voor kunst, cultuur of de publieke omroep. PVV-er Gidi Markuszower vergeleek asielzoekers met „beesten” en „hyena’s”.
Het Eerste Kamerlid Gom van Strien van de PVV wordt de nieuwe verkenner. Bijna alle fractieleiders hebben ingestemd met deze voordracht van de PVV. Alleen DENK-voorman Stephan van Baarle heeft tegengestemd. Dat heeft Kamervoorzitter Vera Bergkamp bekendgemaakt na een gesprek met de lijsttrekkers.
Van Strien heeft als verkenner de taak om te onderzoeken welke coalitiemogelijkheden er zijn. Het ligt voor de hand dat hij vooral gaat verkennen welke partijen openstaan voor een samenwerking met de PVV, al dan niet als gedoogpartner. De partij van Geert Wilders heeft bij de verkiezingen woensdag een overtuigende overwinning geboekt. Op basis van de voorlopige uitslag kan hij rekenen op 37 zetels, een ruime verdubbeling.
Het zal moeilijk worden om een meerderheid te vinden, omdat veel partijen niet enthousiast zijn over een samenwerking met de PVV. VVD-leider Dilan Yeşilgöz heeft vrijdagochtend gezegd dat ze alleen als gedoogpartner wil meewerken aan een eventueel kabinet dat geleid wordt door Wilders.
De keuze voor een Eerste Kamerlid is opmerkelijk: de Kamer heeft recent juist een motie aangenomen dat de verkenner op afstand moet staan van de dagelijkse politiek.
De uitslag van de Nederlandse verkiezingen trekt ook in het buitenland volop de aandacht. Media in buurlanden leggen in hun berichtgeving vooral de nadruk op de overwinning van de PVV van Geert Wilders.
VVD-leider Dilan Yeşilgöz wil niet met haar partij in een kabinet. Daarvoor is het verlies van tien zetels te groot, zegt zij voorafgaand aan een bijeenkomst met de fractievoorzitters en Tweede Kamervoorzitter Vera Bergkamp. Wel wil zij een „kabinet van winnaars” eventueel gedogen. Eerder noemde zij de PVV van Geert Wilders en NSC van Pieter Omtzigt de grote winnaars van de verkiezingen.
Yeşilgöz wil tijdens de formatie wel aan tafel zitten om „kaders” mee te geven aan de formerende partijen. Zij ontkent dat zij met deze opstelling een rechtse formatie moeilijker zou maken. „Ik wil oprecht niks moeilijker maken, maar juist een constructief centrum-rechts kabinet vooruithelpen.”
De VVD-leider vindt het logisch om nu niet mee te doen aan het kabinet. De kiezer heeft volgens haar aangegeven dat het wel „wat minder VVD” mag. „Ik hoor ook uit de partijen: VVD, sla toch een rondje over.” Verder gaat haar partij „de Kamer in”.
Veel Nederlanders zullen zich achter de oren gekrabd hebben, donderdagmorgen. Het stof daalt neer en dan word je wakker in een heel ander land, het land-van-Wilders. Nou ja, het land waarin 2,3 miljoen inwoners hebben gekozen voor meer-Wilders. Maar wat betekent dat voor die 8 miljoen andere kiezers? En voor die 750.000 mensen die op een christelijke partij stemden? Het antwoord is eenvoudig: in het land-van-Wilders voelen de meeste mensen zich niet thuis, al wonen ze er wél.
De BoerBurgerBeweging is opnieuw met trekkers naar het Tweede Kamergebouw getrokken. De nieuwe beoogde fractievoorzitters komen daar bijeen voor een gesprek met Kamervoorzitter Vera Bergkamp. De BBB heeft voor elke zetel die ze hebben gekregen - volgens de laatste prognose zijn het er zeven - een trekker geregeld.
De partij lijkt daarmee ook een knipoog te geven naar maart 2021. Toen haalde de BBB voor velen onverwacht één zetel en kwam lijsttrekker Caroline van der Plas met een trekker naar het Binnenhof op de eerste dag dat zij in het Kamergebouw werd verwacht. Ze trok daarmee meteen de aandacht van de pers.
Op beelden van de partij is te zien hoe de trekkers eerst op het Malieveld klaarstonden. Later vrijdagochtend zijn de nieuwe beoogde Kamerleden naar het gebouw van de Tweede Kamer aan de Bezuidenhoutseweg gereden.
Een politiewoordvoerder laat weten dat de politie niet gaat ingrijpen. Het mag volgens de zegsman gewoon. Het gaat hier niet om een demonstratie, dus de politie heeft er verder geen rol in, aldus de woordvoerder.
De VVD moet niet in een kabinet stappen met Geert Wilders als premier, vindt de voorzitter Mauk Bresser van de JOVD, de jongerenvereniging van de partij. Hij vindt wel dat de verkiezingsuitslag de liberalen „verplicht” om te proberen een coalitie te smeden met de PVV. „Er moet een formule te bedenken zijn waarin Wilders geen premier wordt.” In een gesprek met het ANP zegt Bresser ook dat de VVD dan moet vasthouden aan „kernwaarden” door in de Europese Unie te blijven, zich te houden aan de klimaatdoelen van Parijs en de kansenongelijkheid te verkleinen.
De VVD kan het volgens Bresser niet maken om 2,4 miljoen PVV-kiezers te negeren. Hij vreest anders voor een vicieuze cirkel als ze daardoor nog ontevredener worden bij de volgende verkiezingen. Bovendien vindt de voorzitter het „electoraal suïcidaal” om in een coalitie te stappen met GroenLinks-PvdA. Getalsmatig kunnen de liberalen moeilijk een coalitie vormen zonder de PVV dan wel de linkse combinatie.
De voorman van de JOVD is „geschrokken” van de verkiezingsuitslag en vreest „stilstand op dossiers die nu zo belangrijk zijn”. Hij ziet een „enorm gat” tussen de ideologie en standpunten van de PVV en VVD. In mogelijke coalitieonderhandelingen met de partij van Wilders moet de VVD niet „te pragmatisch” zijn, vindt hij. De klimaatdoelen zijn bijvoorbeeld wat hem betreft „niet onderhandelbaar”. De jongerenvereniging hamert er regelmatig op dat haar moederpartij meer ambitie moet tonen om het klimaatprobleem te beteugelen.
De VVD en PVV kunnen elkaar wel vinden op het gebied van migratie, verwacht Bresser. Anders dan haar moederpartij is de JOVD voor de spreidingswet die regelt dat asielzoekers over het land worden verdeeld. Deze moet volgens de voorzitter gecombineerd worden met maatregelen om de instroom omlaag te brengen.
Bresser vindt dat Wilders ongrondwettelijke standpunten over bijvoorbeeld de islam in de „ijskast” moet zetten, zoals hij tijdens de campagne heeft beloofd. Als Wilders dat doet, ziet de voorzitter geen principieel bezwaar tegen samenwerking met de PVV.
Bovendien vindt Bresser het „absoluut belangrijk” dat Wilders geen premier wordt. Anders gaat de door Mark Rutte zorgvuldig opgebouwde internationale positie van Nederland „de prullenbak in”, is zijn vrees.
Veel vertrouwen op een goede afloop heeft de JOVD-voorzitter niet. De kans is volgens hem klein dat de VVD en de PVV eruit gaan komen en dat er een stabiel kabinet komt. „Wij denken dat we over een jaar nieuwe verkiezingen hebben.”
Er „klopt niks van” dat de PVV heeft aangekondigd voormalig SGP-leider Kees van der Staaij voor te dragen als verkenner in de formatie, zegt PVV-leider Geert Wilders op X. Het bericht werd overgenomen door verschillende media, maar kwam van een nepaccount.
Nu de PVV van Geert Wilders de grootste fractie is, moet hij op zoek naar een meerderheid voor een regeringscoalitie, en in eerste instantie aankloppen bij (grotere) partijen die het meeste op de PVV lijken. Uit een analyse van het stemgedrag blijkt dat Pieter Omtzigt, de voorman van NSC, sinds de verkiezingen van maart 2021 opvallend vaak hetzelfde stemde als de PVV in de Tweede Kamer: in 60 procent van de gevallen kwamen de stemmingen overeen. En dit terwijl Omtzigt vanwege maanden afwezigheid uit de Kamer over een veel kleiner aantal moties heeft meegestemd.
Uit cijfers die het ANP heeft opgevraagd bij het Centraal Informatiepunt (CIP) van de Tweede Kamer blijkt dat vooral Forum voor Democratie dichtbij de PVV ligt als het gaat om stemmingen over moties en wetsvoorstellen of -aanpassingen. FVD en PVV stemden in 78 procent van de gevallen gelijk. Opmerkelijk is dat de VVD, die nu als mogelijke coalitiepartner van Wilders wordt genoemd, qua stemgedrag verder van de PVV weg ligt dan de SP. De socialistische partij en de PVV stemden over 57 procent van de voorstellen hetzelfde, de VVD en PVV in iets meer dan de helft van de gevallen. BIJ1, D66 en Volt stemden het minst vaak hetzelfde over een motie als de PVV van Wilders.
Het is overigens nog maar de vraag of Wilders tot een meerderheid kan komen. Verschillende partijen, zoals de VVD en NSC van Omtzigt geven nog geen volledige duidelijkheid over de vraag of zij regeringssamenwerking met de partij als mogelijkheid zien. De PVV werd bij eerdere verkiezingen door veel partijen als optie uitgesloten, vanwege uitspraken van Wilders en de idealen van de partij. In het programma van de partij staat immers dat korans en moskeeën verboden moeten worden, en Wilders heeft nog altijd geen afstand genomen van zijn „minder, minder”-uitspraken over Marokkanen.
De PVV is overigens hofleverancier van één specifiek type motie: de motie van wantrouwen, waarmee Kamerfracties proberen het kabinet of één specifieke bewindspersoon naar huis te sturen. In de 1,5 jaar tussen de vorige verkiezingen en de val van het kabinet, diende de PVV maar liefst elf keer zo’n motie in, Van Haga zeven keer. De partij van Wilders sloot zich vier keer aan bij zo’n motie als mede-indiener.
Na de onverwachte uitkomst van de verkiezingen, moeten politieke partijen in Den Haag kijken of er een meerderheidscoalitie te vormen is. Scheidend Kamervoorzitter Vera Bergkamp ontvangt vanaf 10.30 uur de beoogde fractievoorzitters van partijen om te praten over de verkiezingsuitslag en hoe nu verder met de kabinetsformatie. Het doel is een verkenner aan te stellen die zal onderzoeken welke coalitiemogelijkheden er zijn. Alle ogen zullen gericht zijn op de PVV van Geert Wilders.
Die partij is de grote winnaar van de verkiezingen. Op basis van de voorlopige uitslag krijgt Wilders straks 37 zetels in de Tweede Kamer, een ruime verdubbeling. De PVV is met enige afstand de grootste partij, dus andere partijleiders wijzen nadrukkelijk naar Wilders om het voortouw te nemen in de formatie. Het zal een lastige puzzel worden om een meerderheid voor elkaar te krijgen: veel partijen zien weinig in samenwerking met de PVV, of sluiten regeringsdeelname met Wilders zelfs helemaal uit.
De sleutel zal naast de VVD, die de deur deze campagne openhield voor Wilders, vooral bij NSC van Pieter Omtzigt liggen. Die partij haalde in één klap zo’n 20 zetels. Omtzigt zei eerst dat hij niet kon regeren met de PVV vanwege diens programma. Maar na de verkiezingsuitslag zei de NSC-voorman over zijn eigen schaduw heen te willen stappen. „Er rust een zware verantwoordelijkheid op alle politici”, aldus de politicus. De PVV zelf benadrukt dat andere partijen het signaal van de kiezer niet kunnen negeren en dus niet om haar als mogelijke regeringspartner heen kunnen.
Als de verkenner klaar is met zijn of haar werk en de definitieve verkiezingsuitslag bekend is, wordt daarvan verslag gedaan aan de Tweede Kamer. Daarna volgt een Kamerdebat. Dat debat vindt zo snel als mogelijk plaats na de installatie van de nieuwe Tweede Kamer op 6 december.
Lees hier het liveblog van donderdag terug.
Advertentie
