Hoewel Nieuw Sociaal Contract (NSC) al enige maanden virtueel niet meer boven de vijf zetels uitkomt, maakten verschillende media er vorige week toch nog even melding van. De geplaagde partij, opgericht door Pieter Omtzigt, bereikte het historisch lage zetelaantal van één, zo peilde EenVandaag.

„Historisch of niet, echt nieuws is zo’n peiling niet natuurlijk”, taxeert politicoloog Tom van der Meer, die als hoogleraar is verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. „Dat NSC nu extreem laag scoort ten opzichte van de twintig zetels die ze bij de verkiezingen binnenhaalden, kun je bij elke peiling wel blijven benadrukken; ten opzichte van de vorige peiling van EenVandaag, waar NSC twee zetels peilde, is er nauwelijks sprake van een significant verschil”, aldus Van der Meer.

Het probleem met zetelpeilingen is volgens de hoogleraar dat ze door media vaak onterecht worden gepresenteerd als nieuws, „als een soort absolute uitkomst”. Van der Meer: „PVV, VVD en GL-PvdA staan ongeveer op gelijke hoogte in de peilingen. Toch lees je af en toe dat de ene partij de ander heeft gepasseerd met één zetel. Dergelijke conclusies zijn op basis van de peilingen niet hard te maken, maar kunnen wel hun eigen dynamiek creëren.”

Wat-als-scenario’s

„Dat media heel veel ophangen aan zetelpeilingen is vooral problematisch bij onderzoeken die wat-als-scenario’s doorrekenen”, zegt Van der Meer. Zo rekende I&O Research in 2019 uit dat GroenLinks en PvdA bij een fusie 37 zetels zouden kunnen halen.

Van der Meer: „Het lastige aan zulke peilingen is dat je de aantrekkingskracht peilt van iets wat in werkelijkheid helemaal niet bestaat.” Op een niet-bestaande partij plakken kiezers volgens hem nu eenmaal sneller hun idealen en verwachtingen dan op een bestaande partij. En toch zul je mensen horen zeggen: we moeten fuseren, want dan halen we bij de volgende verkiezingen volgens de peilingen veel meer zetels.

„Vergelijk het met een oude metaaldetector”, zegt de politicoloog. „Die geeft ongeveer aan waar de schat ligt, maar als het apparaat de volgende dag eerder aanslaat, kan dat ook komen doordat de detector misschien niet meer helemaal accuraat is.”

Peilingwijzer

Ook Tom Louwerse vindt dat individuele zetelpeilingen eigenlijk niet als nieuws moeten worden beschouwd. Hij is onderzoeksdirecteur van het Instituut Politieke Wetenschap en initiatiefnemer van de Peilingwijzer. Met dat wetenschappelijke project proberen onderzoekers om op basis van de beschikbare (Tweede Kamer)peilingen een zo goed mogelijke schatting te maken van de electorale steun voor de Nederlandse politieke partijen.

Af en toe zetten media positieve stappen, vindt Louwerse. Zo besloot de NOS in 2012 te gaan werken met de Peilingwijzer in plaats van te pas en te onpas losse peilingen te brengen.

Desondanks laten media en talkshows zich volgens hem nog wel sterk beïnvloeden door peilingsresultaten. „Politici die het goed doen in de peilingen, worden vaker uitgenodigd. Politici die er slecht voorstaan, moeten zich keer op keer verdedigen over de stand van hun partij in de zetelpeilingen en komen niet meer toe aan hun inhoudelijke verhaal.”

Ontzuiling

Dat media zich de laatste decennia veel meer voor peilingen zijn gaan interesseren, is volgens Louwerse en Van der Meer vooral een ontzuilingsverschijnsel. Louwerse: „In de tijd van de verzuiling kon je wel peilen, maar daar was eigenlijk helemaal niet zo veel eer aan te behalen. Verkiezingen waren een soort volkstelling; katholieken stemden op de Katholieke Volkspartij, protestanten op de ARP en zo verder. Vanaf de jaren zestig zie je dat kiezers voor meer partijen opteren, en dus werd peilen ineens interessant.”

Louwerse: „Over het algemeen zie je ook wel een trend, die vanuit Amerika is komen overwaaien, dat media politiek steeds meer als een soort spel benaderen. Peilingen kunnen voor dergelijk nieuws natuurlijk goed worden gebruikt, maar dat maakt het peilen van zetels op zichzelf nog niet verkeerd.”

Want Louwerse en Van der Meer zijn het er stellig over eens: het peilen van politieke voorkeuren hoort bij het informeren van kiezers. Van der Meer: „Als kiezers daarop hun stem willen baseren, is dat volstrekt legitiem.”