Omtzigt geeft nog geen duidelijkheid over regeringsdeelname met PVV
De PVV is met 37 zetels de grote winnaar van de Tweede Kamerverkiezingen. De ChristenUnie verliest twee zetels, SGP blijft op drie. Volg onze berichtgeving in dit liveblog.
Advertentie
Enkele honderden mensen demonstreren donderdagavond op de Dam in Amsterdam tegen fascisme, islamofobie, racisme en anti-queerhaat. De demonstratie is een initiatief van krakenburg020, een organisatie van krakers, en is georganiseerd naar aanleiding van de verkiezingswinst van Geert Wilders en de PVV.
Eerder op de avond vroegen tientallen actievoerders met een sit-in op het Centraal Station aandacht voor de situatie in Gaza. Na afloop liepen zij zwaaiend met Palestijnse vlaggen over het Damrak naar de Dam om zich bij de manifestatie van de krakers te voegen.
Peilingen beïnvloeden per definitie de verkiezingsuitslag en daar moet je niet moeilijk over doen. Dat stelt Sjoerd van Heck van peilingbureau Ipsos. Het is een deel van de verklaring waarom de peilingen voorafgaand aan verkiezingen kunnen afwijken van de uiteindelijke uitslag.
Peter Kanne van I&O Research beaamt het: „Het zou een citaat van mij kunnen zijn. Kiezers reageren op die slotpeilingen, zeker als ze zo dicht bij elkaar zitten. Kiezers denken: ‘dit is mijn kans om die partij de grootste te laten worden’ of ‘er gebeurt iets wat ik niet wil’, en passen hun stemgedrag daarop aan.” Maurice de Hond van Peil.nl legt uit: „Wat je doet met een peiling is weergeven wat onder de bevolking leeft. Soms beïnvloedt dat wat de kiezer uiteindelijk kiest, net als debatten, artikelen in kranten en interviews.”
Tom Louwerse, universitair hoofddocent Politieke Wetenschap en de maker van de Peilingwijzer, een gewogen gemiddelde van de peilingen van I&O Research en Ipsos, stelt dat strategisch stemmen niet mogelijk is zonder peiling. „Kiezers hebben een inschatting nodig om te kunnen beslissen.” Maar niet alleen peilingen beïnvloeden de kiezer: „Als een partij het goed doet in peilingen, dan is berichtgeving erover ook vaak positief, en dat kan twijfelende kiezers ook weer net een zetje geven.”
Allen benadrukken: peilingen zijn geen voorspellingen. Ze vormen een momentopname. „Dit is wat we nu zien”, omschrijft Kanne. En er gebeurt daarna nog heel veel: „Politici treden op in talkshows, er zijn nog debatten, mensen gaan daarop ook reageren”. Van Heck zegt dat er nog een tweede effect is „door wat we noemen het ‘bandwagon-effect’. Er ontstaat een positieve sfeer, doordat journalisten en duiders erover praten en mensen denken ‘daar willen we bij horen’.”
Is het een idee om in ons land, zoals onder meer in Portugal en Frankrijk gebeurt, op enig moment voor de verkiezingen te stoppen met (het publiceren van) peilingen? Louwerse ziet daarbij twee problemen. Eén: is het te handhaven? „Zeker in tijden van social media lekken ze dan toch wel uit, en dan ontstaat het gevaar dat het wellicht wel hijgeriger rondgaat. En twee: moet je verbieden dat mensen gebruik mogen maken van informatie waarop andere mensen stemmen? Terwijl bijvoorbeeld eenzijdige berichten, desinformatie en eigen onderzoek van partijen die via andere kanalen naar buiten komen, wel openbaar zijn.”
De Hond stelt: „Strategisch stemmen doe je legitiem om de uitslag te beïnvloeden. Wat heb je liever: dat je op basis van de tendens je beslissing maakt, of dat je achteraf zegt: ‘jeetje als ik dat had geweten had ik anders gestemd’.”
Volgens Kanne is het informatie „die kiezers kunnen gebruiken om hun invloed te maximaliseren”. En ook hij stelt dat ook partijen zelf ook peilingen doen die dan gelekt kunnen worden en gemanipuleerd. „Dan heb je er geen controle meer op. En peilers zijn controleerbaar.”
Het internationale online-campagnenetwerk Avaaz is op internet een handtekeningenactie begonnen onder het motto ‘Maak Wilders geen premier’. De open brief aan andere politieke partijen die mogelijk met de PVV in zee willen gaan, is donderdag aan het begin van de avond online gezet en is in korte tijd ruim 14.000 keer ondertekend.
„Het ondenkbare is gebeurd: de PVV is de grootste partij geworden en Geert Wilders maakt zich klaar om premier van Nederland te worden. Maar we hebben nog een kans om dit tegen te houden.
75 procent van de Nederlanders heeft níet op Wilders gestemd, en hij kan alleen premier worden als andere partijen bereid zijn een coalitie met hem te vormen”, schrijft Avaaz. De actiegroep vraagt die partijen om geen zaken te doen met Wilders.
„Avaaz staat overal ter wereld op tegen extreemrechts, van de Europese Unie tot Brazilië - en nu doen we dat in Nederland”, aldus Avaaz.
Op het Stadhuisplein in Utrecht was donderdagavond een protest tegen de verkiezingsuitslag waarbij de PVV van Geert Wilders met afstand de grootste is geworden. Op de bijeenkomst die georganiseerd werd door de linkse beweging Antifa waren ook zo’n vijftig tegendemonstranten afgekomen. Volgens de politie ging het om de harde kern van FC Utrecht. De politie hield beide groepen gescheiden en was onder meer met paarden ter plaatse, zag een verslaggever van het ANP.
De circa vierhonderd mensen die de demonstratie van Antifa bijwoonden en die met regenboogvlaggen en Palestijnse vlaggen zwaaiden, lieten zich niet afschrikken door de tegendemonstranten. Ze riepen leuzen als „PVV, weg ermee”, „Liefde boven haat " en „Free Palestine”.
Op verzoek van de organisatoren namen mensen om de beurt het woord. Een 70-jarige man van Palestijnse afkomst sprak als eerste en pleitte voor een cordon sanitaire om de PVV. Ook riep hij op tot een nationale staking. „Net zolang tot de regering valt.” Het idee kon op veel applaus rekenen.
Een ander zei op het Stadhuisplein te zijn om zijn solidariteit met islamitische landgenoten te tonen. „Ik kan me alleen maar indenken wat een klap en hoe beangstigend deze uitslag voor hen moet zijn” zegt hij. Hij wil uitdragen dat iedereen in Nederland welkom is. Een vrouw sprak zich uit voor „vrijheid en gelijkheid”.
Voorafgaand aan de door Antifa georganiseerde bijeenkomst was er op het Stadhuisplein een andere demonstratie tegen uitsluiting, georganiseerd door lokale politici van GroenLinks en PvdA. Die demonstratie trok meer dan duizend mensen.
Na de verkiezingszege van de PVV van Geert Wilders heeft de gemeente Utrecht laten weten: „Wij staan pal voor het recht van iedereen om zichzelf te zijn en voor het recht op gelijke behandeling”. De boodschap op Instagram is ook gedeeld door burgemeester Sharon Dijksma.
Het college van burgemeester en wethouders van de Domstad zegt dat mensen met meer dan 160 verschillende nationaliteiten in Utrecht wonen. „Een stad waarin we elkaar respecteren, waarin we vreedzaam en tolerant samenleven. Voor iedereen die zich zorgen maakt of dat wel zo blijft, hebben we een duidelijk antwoord: ja.”
De PVV kreeg woensdag de meeste stemmen voor de Tweede Kamer. Daardoor wordt de partij de grootste fractie, met waarschijnlijk 37 zetels. Tweede partij is vooralsnog GroenLinks-PvdA met 25 zetels, gevolgd door VVD met 24 en NSC met 20.
Dat Wilders zo veel stemmen heeft gekregen, zegt volgens Utrecht iets over de zorgen die mensen hebben „over de wereld die razendsnel verandert, over de zekerheid van het bestaan, over de toekomst. Wij blijven ons iedere dag inzetten voor Utrechters die daar bezorgd over zijn.”
Meer dan duizend mensen hebben zich in Utrecht rondom het stadhuis verzameld om zich uit te spreken tegen uitsluiting. De actie is een reactie op de verkiezingsuitslag, waarin PVV met afstand de meeste stemmen heeft gekregen. In dubbele rijen kijkend naar elkaar als een soort erehaag en schouder aan schouder, roepen de demonstranten klappend: „You are not alone”.
Organisatoren Charifa Soulami (GroenLinks) en Matthijs Kleij (PvdA) waren tijdens de verkiezingsavond samen en bedachten meteen deze actie. „Campagnejasjes uit, geen partijen en geen borden, het is een solidariteitsactie. We willen uitdragen dat in Utrecht iedereen kan zijn wie die is”, aldus Soulami. De twee lokale politici en initiatiefnemers zijn duidelijk onder de indruk van de opkomst.
Voorafgaand aan de eerste fractievergadering van Nieuw Sociaal Contract geeft partijleider Pieter Omtzigt nog steeds geen duidelijkheid over eventuele regeringsdeelname met de PVV. Hij wil eerst in de fractie praten over „hoe we omgaan met de formatie”. Eerder zei Omtzigt dat hij over zijn eigen schaduw wil stappen, maar „een aantal van u heeft daar te snel conclusies getrokken” zei hij tegen de pers. Maar de NSC-voorman maakt nog steeds zijn positie niet expliciet duidelijk.
Wel zegt Omtzigt dat hij de eed die hij als Kamerlid zal afleggen op de Grondwet altijd erg belangrijk heeft gevonden. Met het afleggen van die eed beschermt hij ook de grondrechten, waaronder de vrijheid van godsdienst. De PVV wil korans en moskeeën verbieden, staat in het programma van de partij. Omtzigt voegt ook toe dat het „niet de meest eenvoudige formatie” ooit zal worden. Hij benadrukt ook dat op grote partijen een taak rust. „Het is ook aan verantwoordelijke politici dat zich op de één of andere manier een regering vormt. En voor die verantwoordelijkheid sta ik.”
Eerst moet de fractie bespreken hoe het nu verder gaat. De eerste bijeenkomst van de twintigkoppige nieuwe fractie werd gevierd met gebak.
Activisten van Greenpeace zijn donderdagmiddag in de Hofvijver in Den Haag gesprongen. Daar hielden ze een spandoek omhoog met „geen klimaatontkenner in het Torentje”. De vier actievoerders demonstreerden tegen de grote verkiezingswinst van de PVV, waardoor Geert Wilders mogelijk premier wordt.
„In het beslissende decennium voor het leefbaar houden van de aarde, willen we geen klimaatontkenner in het Torentje”, zegt directeur Andy Palmen van Greenpeace. „We hebben een verbinder nodig in het Torentje. Niet iemand die bevolkingsgroepen als tweederangsburgers beschouwt en die niet de waarheid vertelt over de klimaatcrisis.”
Toen de activisten in het water stonden, deed demissionair premier Mark Rutte in het Torentje het raam open. Hij heeft kort met de actievoerders gesproken, vertelt een woordvoerster van Greenpeace.
De PVV is in de Gelderse gemeente West Betuwe de grootste partij geworden met 26,7 procent van de stemmen. Dat komt naar voren uit de tellingen via de Verkiezingsdienst van het ANP. Vrijwel alle gemeenten hebben nu hun uitslag voor de verkiezingen doorgegeven. Het is nog wachten op de uitslagen van de bijzondere gemeenten Bonaire, Sint-Eustatius en Saba zijn nog niet binnen.
Ook de stemmen van Nederlanders die in het buitenland wonen zijn nog niet doorgegeven. Amsterdam is nog niet klaar met tellen.
In West Betuwe werd de VVD de tweede partij (20,9 procent). NSC staat op plek 3 (10,5 procent).
Advertentie
GroenLinks en PvdA in Rotterdam zijn naar eigen zeggen „enorm geschrokken” van de verkiezingsuitslag. Ze vinden dat de PVV, die in Rotterdam de grootste werd met 22 procent van de stemmen, een partij is die veel Nederlanders als tweederangsburgers bestempelt. „GroenLinks en de PvdA zullen nooit accepteren dat mensen worden uitgesloten, gediscrimineerd of als minder worden gezien”, zo is te lezen in de reactie van beide Rotterdamse fracties op de verkiezingsuitslag.
„Veel Rotterdammers zijn geschrokken van deze uitslag”, zegt Judith Bokhove, fractievoorzitter van GroenLinks. „Daarom zeggen wij: GroenLinks en de PvdA zijn er voor iedereen. Wij blijven strijden voor gelijke behandeling en ambitieus klimaatbeleid.”
Landelijk vormen GroenLinks en PvdA één partij; in de Rotterdamse raad werken de partijen ook samen, maar elk nog met een eigen lijst. De PVV is niet in de Rotterdamse raad vertegenwoordigd. GroenLinks-PvdA behaalde met 19,8 procent van de stemmen een beter resultaat dan de twee partijen bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen bij elkaar opgeteld.
De partijen maken zich zorgen over het opkomstpercentage in Rotterdam, dat met 64,3 het laagste van Nederland was. Ook bij de afgelopen gemeenteraads- en Provinciale Statenverkiezingen zat de stad in de onderste regionen. „Dit is niet alleen de laagste opkomst van het land maar ook lager dan bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen. We moeten aan de slag om te zorgen dat meer mensen in Rotterdam mee kunnen doen. Daarom gaan wij op heel korte termijn in gesprek met Rotterdammers”, aldus beide partijen.
In meerdere steden zijn demonstraties aangekondigd na de grote winst van de PVV bij de Tweede Kamerverkiezingen. Zo zijn er donderdagavond acties aangekondigd in Amsterdam, Leiden en Utrecht. Ook zijn acties voor vrijdag aangemeld in onder meer Tilburg en Nijmegen tegen Geert Wilders.
Krakers willen na een pro-Palestijnse sit-in op Amsterdam Centraal samenkomen op de Dam, om te demonstreren tegen fascisme. In Leiden roept Extinction Rebellion op om bij elkaar te komen op het Stadhuisplein om 17.00 uur. In Utrecht is er een protest van Antifa op het Stadhuisplein. De Utrechtse afdelingen van GroenLinks, PvdA, PvdD en D66 roepen eveneens op om bij elkaar te komen.
„Wij laten vandaag aan Nederland zien dat we niemand in de steek laten en voor de rechten vechten van iedereen. Kom om 17.00 uur naar het stadhuis in Utrecht. Schouder aan schouder. Samen houden we elkaars hand vast rondom ons huis van de democratie. We laten niemand los!”, melden de Utrechtse partijen, die zeggen te worden gesteund door diverse maatschappelijke organisaties. Volgens GroenLinks-voorzitter Charifa Soulami, een van de initiatiefnemers van de actie, is de verkiezingsuitslag een klap. „Nooit zullen wij accepteren dat mensen als minder worden gezien, worden uitgesloten en gediscrimineerd.”
Antifa Utrecht wil na dit initiatief om 18.30 uur actievoeren op het Stadhuisplein. De extreemlinkse beweging vindt dat niet geaccepteerd moet worden dat PVV de grootste partij is geworden.
Op de Dam wil de organisatie ‘krakenburg020’ om 19.30 uur demonstreren tegen fascisme, islamofobie, racisme en anti-queerhaat. Ook willen de krakers zich uitspreken voor het klimaat. „De PVV is de grootste geworden en parlementair links is kleiner dan ooit. Te midden van een genocide in Gaza kiest Nederland massaal voor islamofobie. Maar links is nog niet verslagen in de straten”, en „Samen gaan we harder strijden dan ooit”, zo luidt de aankondiging. De Kunstenbond wil vrijdag ook bij elkaar komen op de Dam na deze verkiezingsuitslag. Ze willen een gezamenlijk verzet tegen „een dreigende kaalslag” in de cultuursector.
In Den Haag zijn vooralsnog geen demonstraties aangemeld, laat de gemeente weten. Als mensen ergens opduiken om onaangekondigd te demonstreren, krijgen ze daar in principe de ruimte voor. Volgens een gemeentewoordvoerder is het contact met deelnemers aan recente sit-ins „uitstekend geweest”.
Volgens VVD-leider Dilan Yeşilgöz ligt het initiatief om een kabinet te vormen nu bij de „grote winnaars” van de verkiezingen, de PVV en NSC. Waar zij eerder zei niet in een kabinet met ‘premier Wilders’ te willen stappen, spreekt ze van een „nieuwe werkelijkheid”. Voor de verkiezingen dacht de liberale voorvrouw nog niet dat de PVV van Geert Wilders de grootste zou worden. Dat is nu toch, met afstand, het geval. Op de vraag of ze nu wel met hem wil regeren, geeft ze nog geen duidelijkheid. Ze wil de uitslag laten bezinken.
In de gemeente Huizen is de PVV de grootste partij geworden. Dat komt naar voren uit de tellingen via de Verkiezingsdienst van het ANP. De partij van Geert Wilders heeft in de Noord-Hollandse gemeente 21,5 procent van de stemmen gekregen. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 haalde de PVV een score van 9,5 procent.
De VVD is in Huizen de tweede partij geworden (21,1 procent). NSC (12,8 procent) staat op plek drie.
De gemeente Huizen had al aangekondigd pas donderdag met de uitslag te komen en niet al woensdagavond of -nacht. Een woordvoerder zei dat uit „zorgvuldigheid” was besloten de uitslag later te melden.
De gemeente West Betuwe heeft nog geen uitslag voor de Tweede Kamerverkiezingen doorgegeven aan de Verkiezingsdienst van het ANP. Ook de uitslagen van de bijzondere gemeenten Bonaire, Sint-Eustatius en Saba zijn nog niet binnen, evenals de stemmen van Nederlanders die in het buitenland wonen.
Amsterdam is nog niet klaar met tellen.
De opkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen van woensdag past in het langjarige beeld en was „redelijk goed”. Onderzoeker van het Sociaal en Cultureel Planbureau Josje den Ridder noemt de opkomst met 77,8 procent, nadat 99,1 procent van de stemmen is geteld, stabiel.
Vergeleken met het beeld van de afgelopen jaren is de opkomst ongeveer gelijk, zegt Den Ridder. „In het langjarige beeld is de opkomst meestal tegen de 80 procent aan.”
Veel media, waaronder het ANP, vergeleken de opkomst van woensdag met die van 2017, omdat de omstandigheden in 2021 door de coronamaatregelen anders waren. Den Ridder zegt dat die vergelijking niet het beste is, omdat de opkomst in 2017 het hoogste was sinds de jaren tachtig.
Uit de cijfers van Ipsos, in opdracht van de NOS en RTL, bleek dat PVV ook veel kiezers had getrokken die in 2021 niet waren gaan stemmen. „Het wordt de komende weken interessant om te zien waar die kiezers vandaan komen.”
SGP-leider Stoffer sluit geen enkele partij uit om in een coalitie mee samen te werken, al ziet hij voor zijn partij bij samenwerking met D66 een grotere drempel dan met de PVV. Dat zegt hij tegen de NOS. Voordat het zover is, stelt de SGP-leider dat het nu eerst aan de grote partijen is om te kijken of ze samen een kabinet kunnen vormen.
Limburg en Zeeland zien beide waarschijnlijk drie leden van Provinciale Staten overstappen naar de Tweede Kamer. Statenleden mogen tegelijk ook Kamerlid zijn, maar in de praktijk komt die combinatie zelden voor. Ruim acht maanden na de Provinciale Statenverkiezingen gaan in vrijwel alle provincies al weer wisselingen plaatsvinden als gevolg van de verkiezingen voor de Tweede Kamer.
Op basis van de voorlopige uitslagen lijken Limburg en Zeeland de meeste Statenleden te verliezen. Vanuit Gelderland, Zuid-Holland en Noord-Holland maken elk twee leden van Provinciale Staten de overstap naar de Tweede Kamer. Een enkeling overweegt het Statenwerk wel door te zetten.
Uit Flevoland, Friesland, Groningen, Noord-Brabant, Overijssel en Utrecht is, voor zo ver nu bekend, één Statenlid in de Tweede Kamer gekozen. Het gaat dan voornamelijk om PVV’ers. Die partij had na de al zittende Kamerleden veel provinciale politici op de kandidatenlijst gezet. Door de overweldigende zege van PVV, die voorlopig op 37 zetels uitkomt, gaan veel van hen onverwachts de Kamer in.
Burgemeester van Heerlen Roel Wever is teleurgesteld over de lage opkomst in zijn plaats bij de verkiezingen. Met een opkomst van 66,2 procent valt het in de Limburgse plaats lager uit dan het landelijk gemiddelde (77,8 procent). „Heerlen heeft traditioneel een lage opkomst. Maar ik had de indruk dat er voor velen echt iets op het spel stond met deze verkiezingen, dus dan stelt dit resultaat mij toch teleur.”
Hierbij noemt de burgemeester wel dat „onze stad” een bovengemiddeld grote groep inwoners heeft die al lange tijd op het bestaansminimum leeft. „Die mensen zijn het vertrouwen in de overheid beetje bij beetje verloren. Intussen doen wij er in Heerlen wel alles aan om dat vertrouwen weer terug te winnen. Wij zetten ons op alle fronten in voor brede welvaart, kansengelijkheid en burgerbetrokkenheid.”
De verwachting is wel dat het jaren duurt voordat het effect van het pakket aan maatregelen, zo noemt Wever als voorbeeld hun sociaal beleid dat „mild is voor kwetsbaren”, terug wordt gezien in de opkomstcijfers.
De onderhandelingen tussen rechtse partijen voor een kabinet zullen inhoudelijk gezien niet te ingewikkeld zijn, verwacht politicoloog Simon Otjes van de Universiteit Leiden. „Op het gebied van minder migratie, minder Europa, klimaatmaatregelen en stikstof zit er toch behoorlijk wat overlap tussen deze partijen.” Wat het lastig kan maken, is dat de PVV wel moet laten zien dat de partij op belangrijke punten veranderd is, denkt hij.
Pieter Omtzigt (NSC) heeft eerder gezegd dat hij niet wil regeren met de PVV, omdat het partijprogramma van die partij tegen de Grondwet ingaat. Toch was woensdagavond ook al wat toenadering te zien. Wilders zei zich aan de wet te willen houden en Omtzigt zei mee te willen regeren. Al met al denkt Otjes wel dat de formatie lang kan duren. „Maar in principe is dat altijd in Nederland, dus zo’n gekke gok is dat niet”, zegt hij in een filmpje van de Universiteit Leiden waarin hij samen met politicoloog Tom Louwerse terugkijkt op de verkiezingsuitslag.
De twee politicologen geven ook allebei toe dat ze verbaasd waren door de enorme winst van de partij van Geert Wilders. Toch kunnen ze het ook verklaren. Louwerse: „De VVD verbrak het vorige kabinet op migratie en PVV heeft natuurlijk het ‘issue ownership’ op dat onderwerp. Kiezers verbinden het sterkst met deze partij als het om migratie gaat.” Ook had de VVD de deur op een kier gezet voor kabinetsdeelname van de partij, deed Wilders het goed in de debatten en was de woordkeus van de PVV-leider terughoudender, zegt Louwerse. „Dat allemaal samen heeft Wilders op de kaart gezet.”
Kiezers die twijfelden tussen „rechts en radicaal-rechts zijn misschien toch maar voor Wilders gegaan”, voegt Louwerse toe. „Omdat er dan meer kans is dat er echt iets gaat gebeuren.”
De campagneleiders van GroenLinks-PvdA en Nieuw Sociaal Contract (NSC) waren verrast en ontevreden over de opzet van het SBS-debat tijdens de campagne. Hoe dat daar ging „vind ik eigenlijk niet kunnen”, stelde campagneleider Saar van Bueren van GroenLinks-PvdA donderdag in een terugblik op die campagne in het Haagse perscentrum Nieuwspoort. Campagneleider Wytske Postma van NSC had een „bepaalde neutraliteit” verwacht, zei ze.
Tijdens het SBS-verkiezingsdebat op donderdag 16 november werden sympathisanten van de PVV en van VVD als vragenstellers in het publiek gezet. Zo bleek een vrouw die kritische vragen stelde aan NSC’er Pieter Omtzigt en Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA fan van Wilders. Ook Frank van Gool, de oprichter van OTTO Work Force die eerder een ton doneerde aan de VVD, kwam aan het woord over arbeidsmigratie.
Over die opzet waren NSC en GroenLinks-PvdA niet vooraf geïnformeerd. Van Bueren: „Als er kiezers in de zaal blijken te zitten van wie achteraf blijkt dat ze fan zijn van en betrokken bij Wilders en als daar een donateur van de VVD zit, dan is dat opzet. Dat type opzet vind ik eigenlijk gewoon niet kunnen.”
Ook NSC was „heel verrast”, aldus Postma. „Je verwacht eigenlijk dat als je een debat ingaat met kiezers, dat dat een bepaalde neutraliteit heeft. En bij twee van die vragenstellers kun je je dat echt afvragen. Hoe zijn die daar geplaatst en waarom zitten ze daar? Dat verraste ons wel, dat wisten we van tevoren niet.” Campagneleider Eelco Heinen van de VVD zei desgevraagd dat hij van tevoren te horen kreeg dat de donateur er zat, „maar het was niet gepland. Anders had ik geadviseerd om het niet te doen uiteraard.”
Heinen heeft een „dubbel gevoel”over de verkiezingsuitslag. „Teleurstellend”, maar hij zag „een mooie campagne”. Yeşilgöz gaf „energie en enthousiasme” en tot de laatste week zag het ernaar uit „dat het kon”. „Dan is de uitslag op het laatste moment toch anders”. Dat de voorkeur van kiezers de voorbije tijd schoof van BBB, naar NSC en dan naar PVV, „maakt het politieke landschap wel heel volatiel”, analyseerde hij.
Dat de VVD de PVV in het zadel hielp door een samenwerking met hem niet langer uit te sluiten, vindt Heinen onzin. „Dan had de PVV toen we dat deden, in augustus, al hebben moeten stijgen in de peilingen, dat gebeurde niet. Dus het is achteraf wel heel makkelijk om ons dit in de schoenen te schuiven.”
Kunsten’92, de belangenorganisatie van de wereld van kunst, cultuur en erfgoed, ziet een extra uitdaging in de verkiezingsuitslag. „Het is helder dat veel Nederlandse kiezers zich niet gehoord hebben gevoeld. Daar moeten we ons mee zien te verhouden „, zegt directeur Astrid Weij.
De organisatie hoopt de afstand tussen groepen in de samenleving te overbruggen en verwacht dat de cultuurwereld dat ook kan. „Die ís er om te overbruggen”, zegt Weij. „Wij hebben solidariteit hoog in het vaandel.”
PVV-stemmers gaan misschien niet elke maand naar het theater en het museum, maar „iedereen heeft wat met cultuur”, aldus Weij. „Iedereen luistert naar muziek, miljoenen mensen doen aan amateurkunst.” En de PVV is trots op onze cultuur, identiteit en tradities, zegt ze.
Over eventuele vermindering van subsidies kan ze nog niks zeggen. „Zo ver is het nog niet.”
Defensieminister Kajsa Ollongren ziet ook in de nieuwe Tweede Kamer „een brede meerderheid die vindt dat we Oekraïne moeten blijven steunen.” Maar de grote verkiezingsoverwinning van de PVV baart haar wel zorgen.
„Ik kan niet helemaal voorspellen wat voor dynamiek gaat ontstaan in de onderhandelingen die de PVV gaat leiden”, zegt Ollongren. Zij benadrukt dat Nederland zich niet tegen buitenlandse dreigingen kan beschermen „door ons terug te trekken achter de dijken”.
De PVV is verklaard tegenstander van militaire steun aan Oekraïne, dat al ruim anderhalf jaar in oorlog is met Rusland. „Ook het buitenland ziet dit”, waarschuwt Ollongren. „Dat iemand die in het verleden openlijk met Poetin heeft geheuld, nu deze verkiezingen wint.”
Ollongren benadrukt nog maar eens het „cruciale” belang van militaire hulp aan Oekraïne voor de Nederlandse veiligheid. „Zonder onze steun kunnen zij Rusland niet verslaan. En Rusland is een bedreiging voor onze veiligheid.”
Voorzitter Marcel Levi van de Kenniscoalitie, een samenwerkingsverband van ondernemers en wetenschappers, rekent erop „dat de partijen die nu gaan werken aan een nieuwe regeringscoalitie het belang van Nederland als kennisland zullen inzien”.
Het verband bestaat uit onder meer Universiteiten van Nederland (UNL), de Vereniging Hogescholen (VH), de ondernemersvereniging VNO-NCW en de belangenorganisatie voor midden- en kleinbedrijf MKB Nederland.
„Kennis en talent zijn cruciaal voor het oplossen van complexe maatschappelijke uitdagingen waar Nederland voor staat en dragen bij aan het versterken van de economie”, benadrukt de Kenniscoalitie. „Door duurzaam te blijven investeren in onderzoek en innovatie én aantrekkelijk te blijven voor internationale studenten en medewerkers kunnen we als Nederland een wereldwijde leider blijven op het gebied van kennis en innovatie.”
Levi wijst erop dat Denemarken de maatregelen om het aantal internationale studenten te beperken alweer heeft teruggedraaid om de grote schade aan de economie. „Als de investeringen in Nederland op het gebied van kennis en innovatie onder druk komen te staan en we ons terugtrekken achter de dijken, raken we als Nederland achterop. Nu bezuinigen op kennis en het hardhandig beperken van de instroom van internationale studenten heeft grote gevolgen.”
De Kenniscoalitie pleit er „namens het bedrijfsleven en de kennisinstellingen” voor om te blijven streven naar 3 procent van het bbp als besteding voor onderzoek en innovatie.
Stichting Vluchteling heeft ontsteld gereageerd op de uitslag van de verkiezingen. „De verkiezingsuitslag heeft grote impact op ons werk en de mensen voor wie wij ons inzetten”, laat directeur Tineke Ceelen weten in een schriftelijke reactie.
Ceelen noemt het „onacceptabel dat Nederland geregeerd dreigt te worden door een partij die mensen uitsluit”, een verwijzing naar de overwinning van de PVV van Geert Wilders. De politiek wordt opgeroepen „er voor iedereen te zijn”.
Stichting Vluchteling zet zich in om hulp te bieden bij ernstige humanitaire crises in de wereld. De organisatie wijst erop dat wereldwijd „meer mensen op de vlucht zijn dan ooit”.
De Verenigde Naties maakten vorige maand melding van een recordaantal van 114 miljoen ontheemde mensen in de wereld. „We staan voor, naast en achter mensen op de vlucht, en dat blijft zo”, aldus Ceelen van Stichting Vluchteling.
VVD-leider Dilan Yeşilgöz wil de slechte verkiezingsuitslag van haar partij samen met haar fractie „rustig laten bezinken”. Wel vindt ze de zorgen van de PVV-stemmer „reëel”. „Als 37 zetels worden gegund aan een partij, dan moet je stilstaan bij wat de zorgen zijn. Daar hameren wij al maanden op. Het kabinet is niet voor niets gevallen.”
Yeşilgöz opende de vergadering met een kort statement. „We kunnen er niet omheen dat we ook zetels hebben, verloren.” De partij verliest tien zetels en gaat naar 24. Daarmee is de VVD de derde partij, onder GroenLinks-PvdA (25 zetels) en de PVV.
Onder oudgedienden Christianne van der Wal (nummer 5, demissionair natuurminister), Thom van Campen (nummer 14), Silvio Erkens (nummer 11) en Ruben Brekelmans (nummer 5) was de sfeer desalniettemin vrolijk. Bij anderen stonden de gezichten nadrukkelijk bedrukter.
beeld ANP, Robin Utrecht
beeld ANP, Robin Utrecht
beeld ANP, Robin Utrecht
beeld ANP, Robin UtrechtDe nederlaag kwam niet als een verrassing, maar doet daarom niet minder pijn, zegt Bontenbal. Bij elke verloren zetel hoort voor hem ook de naam van een collega die niet meer in de Kamer komt. Er is dan ook geen taart bij het CDA, maar wel „goede moed”, zegt Bontenbal. Hij ziet „een partij die zin heeft om door te gaan”.
Voor een analyse van de monsterzege van de PVV vindt Bontenbal het nog te vroeg. „Ik moet eerst snappen waar die winst vandaan komt”. Hij denkt aan een „complex van factoren”, waaronder onvrede over het beleid van de kabinetten-Rutte, maar ook strategisch stemmen. Daar heeft ook het CDA last van gehad, denkt hij.
D66 wees direct naar de VVD, die de PVV groot zou hebben gemaakt door regeren met de partij van Geert Wilders niet langer uit te sluiten. Na enig aandringen zegt Bontenbal dat dit „natuurlijk ook wel even door mijn hoofd” is geschoten. „Welke strategische keuzes zijn daar gemaakt, hebben ze de PVV niet heel erg het zadel in geholpen? Maar het is wel eerst míjn taak om eerst naar mijn eigen partij te kijken.”
Bontenbal herhaalt dat hij niet met de PVV in een coalitie zal stappen. Hij zei dat voor de verkiezingen al, en blijft daarbij. Hij noemt het desgevraagd „heel erg jammer” dat ook de ChristenUnie zetels verloren heeft. „Zij zijn op heel veel punten een bondgenoot van ons.”
De Europese Commissie ziet ook na de verkiezingsoverwinning van de PVV geen reden om te twijfelen of Nederland wel deel blijft uitmaken van de Europese Unie. „We blijven rekenen op de sterke deelname van Nederland in de EU”, zegt een woordvoerder.
De PVV, die veruit de grootste partij wordt in de Tweede Kamer en mogelijk de premier gaat leveren, pleit voor een nexit. Maar de commissie denkt niet dat de verkiezingen „op enige wijze twijfel zaaien over het EU-lidmaatschap van welk land dan ook”.
Nederland is een van de oprichters van de EU, brengt de commissiewoordvoerder in herinnering. Het is volgens hem een „heel sterke lidstaat”. Op de verkiezingsuitslag wil hij verder niet ingaan om zich niet in de binnenlandse politiek te mengen.
Het wordt er niet makkelijker op als Nederland voortaan in Brussel vertegenwoordigd wordt door premier Wilders, erkennen EU-bronnen. Maar ze maken zich niet al te veel zorgen. Een hoge EU-bron wijst erop dat de schrik voor Wilders’ Italiaanse geestverwant Georgia Meloni vorig jaar ook groot was, maar die al gauw verdampte. Meloni matigde als premier haar eurosceptische opvattingen.
Lilian Marijnissen voelt zich „strijdbaar” en wil verder als partijleider van de SP. Haar partij werd bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer bijna gehalveerd en gaat volgens de laatste prognose van negen naar vijf zetels.
„Ik ben er wel goed ziek van. Dit is voor ons een slechte uitslag. En daar gaan we ons op beraden”, zei ze na overleg met fractieleden en medewerkers van de partij. Het is aan de SP-leden als het gaat over haar toekomst als partijleider, zei ze na de bijeenkomst.
De partijraad komt dit weekend bijeen om de uitslag te analyseren en lessen te trekken uit de verkiezingscampagne. Ze is daar niet zenuwachtig over, zegt ze. Marijnissen leidt de partij sinds eind 2017 en sindsdien heeft de SP bij alle verkiezingen verlies geleden.
Energie-Nederland, de branchevereniging van energiebedrijven, wil dat de nieuwe Tweede Kamerleden niet wachten tot er een nieuw kabinet gevormd is. „We hebben haast als het om de energietransitie gaat; alles wat we nu al kunnen doen, moeten we niet uitstellen”, bepleit voorzitter Cora van Nieuwenhuizen. De vereniging komt daarom met tien adviezen voor nieuwe Kamerleden.
Een van de punten is bijvoorbeeld het bestrijden van energiearmoede met gerichte steun. Energie-Nederland wil dat regelingen die woningisolatie of het plaatsen van zonnepanelen stimuleren blijven bestaan. Ook pleit de branchevereniging voor een verlaging van de energiebelasting op elektriciteit, om het aantrekkelijker te maken over te stappen naar een warmtepomp.
Energie-Nederland richt de oproep specifiek op Kamerleden, omdat de formatie mogelijk nog lang gaat duren. Bovendien is het volgens de organisatie nog maar de vraag hoe het volgende kabinet eruit gaat zien, ook voor wat betreft de inhoud van een coalitieakkoord.
Ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland willen dat het nieuwe kabinet met een duidelijke visie komt op arbeidsmigratie. Bedrijven zullen personeel van buiten de grenzen nodig hebben, stellen ze in een reactie op de uitslag van de verkiezingen.
Zo zitten techbedrijven te springen om talent en ook de energie- en de zorgsector kunnen niet zonder buitenlands personeel, stellen de ondernemersorganisaties. „Dit blijft nodig en dat zal een volgend kabinet moeten adresseren.”
VNO-NCW en MKB-Nederland zeggen de gesprekken over de vorming van een nieuw kabinet af te wachten. „Voor de stabiliteit en betrouwbaarheid van het landsbestuur is vooral een stabiele meerderheidscoalitie van groot belang.”
Belangrijk is volgens de ondernemersorganisaties vooral dat werken beter gaat lonen, dat de regeldruk afneemt en dat de problemen op het elektriciteitsnet en de woningmarkt opgelost worden. „We kunnen ons geen stilstand permitteren omdat we voor grote vraagstukken staan en dat vraagt voor lange tijd duidelijkheid om te kunnen investeren”.
„Wij accepteren geen racisme, geen moslimhaat, geen xenofobie. Wij begrijpen jullie angst en de zorgen. Wij staan naast jullie, wij horen bij elkaar.” Dat zegt de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema donderdag in een reactie op de verkiezingswinst van de PVV.
„Lieve Amsterdammers, in deze stad is iedereen gelijk en mag iedereen dezelfde behandeling verwachten”, zo meldt de burgemeester op Instagram. „Wij zien de pijn van veel Amsterdammers, de grote zorgen om zichzelf, om hun kinderen en zij stellen zich de vraag ‘mogen wij hier nog zijn?’, ‘worden wij wel beschermd als het nodig is’? Het antwoord is ja! Je bent een Amsterdammer, samen vormen wij onze vrije en tolerante stad.”
Eerder werd al bekend dat GroenLinks-PvdA in Amsterdam met meer dan 33 procent van de stemmen de grootste partij is geworden, op basis van de tussenstand. PVV komt volgens deze voorlopige telling uit op 9,5 procent, dat zou bijna een verdubbeling zijn in de hoofdstad vergeleken met 2021 (5,1 procent).
Voorzitter Arno Visser van Bouwend Nederland wil graag in gesprek gaan met de nieuwe fracties in de Tweede Kamer over de vraagstukken waar Nederland mee kampt, zoals het woningtekort, energiearmoede door slecht geïsoleerde huizen en het overvolle stroomnet. Hij stelt dat de problemen waar veel Nederlanders dagelijks mee te maken hebben groot zijn en dat die snel moeten worden opgelost.
„De bouw is onmisbaar om deze problemen op te lossen. Want het zijn allemaal uitvoeringsvraagstukken. Daarom ga ik graag in gesprek met de nieuwe fracties en Kamerleden over de manier waarop bouwers hun steentje kunnen bijdragen”, zegt Visser.
„De komende tijd moet uitwijzen ’hoe’ de partijen die ambities waar willen maken. Focus op uitvoering moet ervoor zorgen dat oplossingen niet blijven hangen in goede voornemens”, aldus de voorzitter van Bouwend Nederland.
De situatie die is ontstaan na de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen is „buitengewoon gecompliceerd”. Dat zei VVD’er Johan Remkes in het NPO Radio 1-programma Sven op 1. „Het land moet geregeerd worden. Het zou een brevet van onvermogen zijn als de politieke fracties hier niet uit zouden komen.”
Remkes, die informateur was bij de vorige kabinetsformatie, werd donderdag wakker met een „katterig gevoel”. „Ik had aan de ene kant wel verwacht dat PVV een stevige winst zou boeken. Dat zag je eigenlijk de laatste paar dagen voor de verkiezingen ook wel aankomen. Maar dat die winst zo groot zou zijn, had ik niet verwacht.”
De VVD-coryfee adviseert de fractievoorzitters de komende dagen rust te nemen om de consequenties van de uitslag goed door te laten dringen. „Neem even een time-out. Laat alles eens rustig bezinken.” Remkes ziet geen nieuwe verkiezingen aankomen. „De fracties zullen hier zelf moeten uitkomen en nieuwe verkiezingen lossen ook helemaal niks op. Dus er rust een zware verantwoordelijkheid op alle betrokken hoofdrolspelers.”
Hij noemt het van groot belang dat er een neutrale verkenner komt. „Daar is het onder meer bij vorige formatie niet helemaal goed gegaan omdat die formatie vanaf het allereerste begin in een te partijpolitiek beladen situatie plaatsvond.” Daarmee doelde Remkes op de verkenning met Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) waarbij chaos ontstond vanwege de ‘functie elders-kwestie’ over toenmalig CDA’er Pieter Omtzigt. Op de vraag wat hij zou doen als Wilders hem belt, zegt Remkes: „Dat lijkt mij niet goed denkbaar”.
Over de uitspraak van VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz die eerder deze week aangaf dat ze niet onder premier Wilders wil dienen, zei Remkes: „Ik vond dat op zichzelf een hele verstandige uitspraak”. Desondanks sluit hij niet uit dat zijn partij gaat regeren met de PVV. „Het kan wel, maar dan zullen er op sommige onderwerpen stevige concessies gedaan moeten worden.” Hij vindt in elk geval dat de VVD een gesprek met Wilders hierover niet op voorhand moet afwijzen, al benadrukt hij: „De VVD moet zijn beginselen niet te grabbel gooien”.
Partijleider Geert Wilders van de PVV een dag na de Tweede Kamerverkiezingen. Wilders vindt dat de PVV na de „megaoverwinning" bij de Tweede Kamerverkiezingen niet meer te negeren is. Hij roept andere partijen op om samen te werken en over hun eigen schaduw heen te stappen.
beeld ANP, Sem van der Wal
beeld ANP, Sem van der Wal
beeld ANP, Sem van der Wal
beeld ANP, Sem van der Wal
beeld ANP, Sem van der Wal
beeld ANP, Sem van der Wal
beeld ANP, Sem van der Wal
beeld ANP, Sem van der Wal
beeld ANP, Sem van der Wal
beeld ANP, Sem van der Wal
beeld ANP, Sem van der WalNa de winst van de PVV bij de Tweede Kamerverkiezingen zijn in Amsterdam en Utrecht demonstraties aangekondigd. Zo willen krakers na een pro-Palestijnse sit-in op Amsterdam Centraal donderdagavond samenkomen op de Dam, om te demonstreren tegen fascisme. In Utrecht is er een protest van Antifa op het Stadhuisplein. Ook de Utrechtse afdelingen van GroenLinks, PvdA, PvdD en D66 roepen op om bij elkaar te komen bij het stadhuis.
„Wij laten vandaag aan Nederland zien dat we niemand in de steek laten en voor de rechten vechten van iedereen. Kom om 17.00 uur naar het stadhuis in Utrecht. Schouder aan schouder. Samen houden we elkaars hand vast rondom ons huis van de democratie. We laten niemand los!”, melden de Utrechtse partijen, die zeggen te worden gesteund door diverse maatschappelijke organisaties. Volgens GroenLinks-voorzitter Charifa Soulami, een van de initiatiefnemers van de actie, is de verkiezingsuitslag een klap. „Nooit zullen wij accepteren dat mensen als minder worden gezien, worden uitgesloten en gediscrimineerd.”
Op de Dam wil de organisatie ‘krakenburg020’ om 19.30 uur demonstreren tegen fascisme, islamofobie, racisme en anti-queerhaat. Ook willen de krakers zich uitspreken voor het klimaat. „De PVV is de grootste geworden en parlementair links is kleiner dan ooit. Temidden van een genocide in Gaza kiest Nederland massaal voor islamofobie. Maar links is nog niet verslagen in de straten”, en „Samen gaan we harder strijden dan ooit”, zo luidt de aankondiging.
Antifa Utrecht wil om 18.30 uur actievoeren op het Stadhuisplein. De extreemlinkse beweging vindt dat er niet geaccepteerd moet worden dat PVV de grootste partij is geworden. „We moeten de straat en de barricades op om te laten horen dat Utrecht geen PVV-regering wilt!”, zo klinkt het.
Partijleider Rob Jetten van D66 zegt dat hij chagrijnig wakker is geworden na een verkiezingsavond waarin de PVV een historische zege heeft geboekt. Voor aanvang van de eerste fractievergadering na de stembusgang laat de liberale politicus er geen twijfel over bestaan dat zijn partij niet gaat regeren met de partij van Geert Wilders. Hij zal in gesprek gaan met de verkenner, maar verwacht dat het daarbij zal blijven.
„Wij staan voor optimistische politiek, voor investeren in onderwijs, klimaat en Europa in plaats van daar de rug naartoe draaien”, zegt Jetten. „Dus een coalitie met D66 en de PVV gaat er niet komen.” Hij vindt dat andere partijen aan zet zijn om te verkennen of zij in een coalitie kunnen met Wilders.
In een volle vergaderzaal heeft Jan Paternotte de voorzittershamer overgedragen aan Jetten. De nieuwe fractieleider werd ondanks het zetelverlies van 24 naar 9 zetels met luid applaus ontvangen.
Thierry Baudet van Forum voor Democratie (FVD) hoopt dat het „lukt om een rechtse regering te vormen”, meldt hij donderdagochtend op X. „Mochten wij daar op een of andere manier aan kunnen bijdragen, dan zullen we dat vanzelfsprekend graag doen”, zo biedt hij een samenwerking aan.
Verder feliciteert hij Geert Wilders, de voorman van de partij die woensdag de grootste werd in de Tweede Kamerverkiezingen. Met bijna alle stemmen geteld, lijkt het erop dat de PVV 37 zetels heeft behaald. Volgens de laatste prognose komt de FVD zelf uit op drie zetels.
Baudet spreekt van een „tegenvallende uitslag” voor zijn partij, maar zegt dat er sprake is van een „momentopname die eerder het gevolg was van een ‘strijd om de grootste’, dan als algemeen teken van vertrouwensverlies van kiezers” in zijn partij.
Mensenrechtenorganisatie Amnesty reageert op X geschokt op de verkiezingsoverwinning van de PVV. De organisatie zegt dat de „mensenrechten hebben verloren”.
„Een racistische partij heeft de Nederlandse verkiezingen gewonnen”, aldus Amnesty. „Een partij die specifieke bevolkingsgroepen wegzet door ze als minderwaardig te bestempelen.”
De mensenrechtenorganisatie zegt ook dat de PVV „mensen op de vlucht in de steek laat”.
De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) is „bezorgd over de effecten” die de verkiezingsuitslag op de journalistiek kan hebben nu de PVV van Geert Wilders de grootste partij van Nederland is geworden. Dat zegt NVJ-secretaris Thomas Bruning desgevraagd.
Volgens de NVJ heeft Wilders een „aantal alarmerende uitspraken” gedaan en die niet teruggenomen. Bruning noemt bijvoorbeeld een tweet van de PVV-leider uit 2021 waarin hij journalisten „tuig van de richel” noemt. „We hebben hem eerder gevraagd om deze tweet terug te nemen. Dat wilde hij niet. En hij wilde ook geen gesprek”, aldus Bruning. „We hebben gezien dat het effect heeft gehad in de beroepsgroep om veilig te kunnen werken.”
Ook heeft de NVJ zorgen gezien het „partijprogramma én track record” van Wilders. „Daarmee was hij een aanjager met betrekking tot de vijandschap en bedreigingen richting pers”, zegt Bruning namens de NVJ. „In zijn partijprogramma staan zijn plannen om financiering van de NPO in het geheel stop te zetten. Daarmee wil hij de publieke journalistiek per saldo afschaffen.” Volgens de NVJ zijn beide zaken „desastreus voor het functioneren van de vrije pers”.
Ondanks de standpunten van de PVV in het verkiezingsprogramma, wil partijleider Geert Wilders na zijn verkiezingswinst premier van álle Nederlanders worden, herhaalde hij donderdag. Hij richtte zich daarbij ook desgevraagd specifiek op moslims en andere minderheden. Moslimorganisaties hebben hun zorgen geuit na de monsterzege van de PVV.
Het beperken van immigratie en asiel zijn de belangrijkste punten voor Wilders, zei hij donderdag in een bomvolle eerste fractievergadering. De PVV haalt naar verwachting 37 zetels, en krijgt daarbij het voortouw om een regeringscoalitie te vormen.
Wilders riep andere partijen op met hem samen te werken om een coalitie te vormen. Hij zei „heel graag premier van Nederland te willen worden”. Hij voegde eraan toe dat „het nu belangrijk is om te zoeken naar overeenkomsten”. Hij herhaalde bereid te zijn om compromissen te sluiten.
Kamerleden van de PVV zijn duidelijk: hun partij gaat straks meeregeren en de minister-president leveren: premier Geert Wilders. Voor aanvang van de eerste fractievergadering na de verkiezingen, zeggen de politici van de rechts-populistische partij dat andere politieke partijen niet meer om samenwerking met de PVV heen kunnen. De PVV boekte woensdag een monsterzege, en heeft naar verwachting straks 37 zetels.
Wilders is „al twintig jaar lang klaar voor het premierschap”, zegt vertrouweling en partij-ideoloog Martin Bosma. „Daar kijk ik zeer, zeer naar uit”, zegt klimaatwoordvoerder Alexander Kops over het vooruitzicht dat Wilders het torentje ingaat.
De PVV moet nu een meerderheid zien te krijgen voor een coalitie. Politici van de partij verwachten dat dat gaat lukken. „Andere partijen moeten laten zien wat de democratie waard is”, vindt Kamerlid Barry Madlener. Volgens Dion Graus komt niemand er meer onderuit. „Het zou een wel heel erge schoffering zijn van het Nederlandse volk als iemand dit zou negeren.” Hij denkt dat de PVV ook goede bewindspersonen kan aanleveren.
Zorgen van moslims over wat de uitslag voor hen betekent, herkennen de PVV’ers niet. „Daar geloof ik niets van”, zegt Bosma stellig. Volgens hem is dat de publieke omroep die „zit te hitsen”. Moslimorganisaties hebben overigens ook in andere media hun zorgen geuit. Volgens Graus hoeven „mensen die zich hier aanpassen en netjes meedoen voor niks te vrezen”.
Het kiezersgeweld gaat ook de christelijke partijen niet voorbij. Het CDA bereikt een nieuw dieptepunt en voor het eerst is de SGP groter dan de ChristenUnie.
„Een geweldig resultaat”, noemt Pieter Omtzigt de twintig zetels voor zijn nieuwe partij NSC. „Het land moet bestuurd worden. Wij zijn beschikbaar.”
Nederland staat een lastige formatie te wachten nu de PVV een monsterzege boekte en de coalitiepartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie flinke klappen kregen. De SGP blijft stabiel op drie zetels.
Van één naar zeven zetels. BBB’ers juichen luid als de uitslag op het scherm verschijnt in Bathmen, bij Deventer, de thuisbasis van lijsttrekker Caroline van der Plas. Na de winst van Wilders staat BBB te springen om het kabinet in te gaan.
Den Haag. Tien zetels verlies betekent voor de VVD een enorme klap. Na dertien jaar is de partij niet langer de grootste. Partijleider Yesilgöz: „We hebben onvoldoende geluisterd naar het volk.”
De winst van de PVV betekent weinig goeds voor het klimaat, zei Milieudefensie in een eerste reactie op de exitpolls. De Jonge Klimaatbeweging ziet de toekomst somber in nu PVV de grootste partij lijkt te worden. Extinction Rebellion zegt „geschokt” te zijn. Enkele landbouworganisaties feliciteren de winnende partijen.
De ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKB- Nederland wijzen in reactie op de verkiezingsuitslag erop dat Nederland zich „geen stilstand” kan permitteren, „omdat we voor grote vraagstukken staan”.
De „grote vraagstukken waar we voor staan” vragen voor lange tijd duidelijkheid om te kunnen investeren. Daarom pleiten ze voor „een stabiele meerderheidscoalitie”.
Voorzitter Piet Fortuin van vakbond CNV vindt dat de politieke partijen moeten werken aan een betere bestaanszekerheid voor miljoenen Nederlanders.
De reformatorische vakorganisatie RMU laat weten zich „sterk te blijven maken voor de onredelijk hoge belastingdruk voor eenverdieners, extra zorg voor gezinnen met kinderen door verhoging van de kinderbijslag en een aanvaardbaar bestaansminimum”.
De RMU maakt zich wel veel zorgen over het feit dat het christelijke blok een gevoelig verlies geleden heeft.
Net als de andere drie coalitiepartijen moet ook D66 fors inleveren. Van de 24 zetels die de partij nu heeft, blijven er circa 9 over. „Een enorme klap”, geeft partijleider Rob Jetten toe, hij had op meer zetels gehoopt.
De voorman bond zijn partijgenoten op het hart: „Aan ons ligt het niet”. Ook de monsterzege van de PVV kwam bij de liberalen hard aan. „Wij wisten dat achter de gematigde toon van Wilders radicale ideeën zaten”, zegt een teleurgestelde partijleider kort na de eerste exitpoll.
De overwinning van Geert Wilders komt volgens Jetten door het handelen van de VVD. Die partij zette volgens hem de deur naar de PVV „wagenwijd open”. Ook stuurde de VVD volgens Jetten willens en wetens aan op een kabinetsbreuk over asiel. Daarmee voerde de partij een campagne over de „ruggen van vluchtelingen”, meent de D66’er.
Vooral Timmermans lijkt stemmen bij D66 te hebben weggesnoept. Volgens de exitpoll van woensdagavond is ruim 30 procent van de D66-kiezers uit 2021 overgelopen naar de partij van de PvdA’er.
Bij de verkiezingen in 2021 werd D66 onder leiding van Sigrid Kaag nog de tweede partij. De partij haalde toen 24 zetels.
De mega-winst van de PVV heeft kleine partijen op rechts fors doen inleveren. Van de tien zetels die JA21, Forum voor Democratie (FVD) en Groep Van Haga bij elkaar hadden, blijven er naar verwachting nog maar vier over.
FVD komt volgens de laatste prognoses uit op drie Kamerzetels. Daarmee raakt Thierry Baudet twee van zijn Kamerleden kwijt. Ten opzichte van de vorige Tweede Kamerverkiezingen in 2021 is het verlies van de rechtse partij groter.
FVD haalde toen 8 zetels. Volgens IPSOS verkiezingsonderzoek stemde ruim 30 procent van de FVD-stemmers nu op de PVV.
Wybren van Haga (BVNL), afsplitser van Forum, verdwijnt naar verwachting uit de Tweede Kamer. Van Haga was voor zijn periode bij FVD Kamerlid bij de VVD.
De partij van Joost Eerdmans haalt volgensde prognoses één zetel. Daarmee moet de partij er twee inleveren. Op dit moment zit Eerdmans al in zijn eentje voor JA21 in de Kamerbankjes. Zijn fractieleden Nicki Pouw-Verweij en Derk Jan Eppink liepen eerder dit jaar over naar de BBB van Caroline van der Plas.
Eerdmans zegt tegen RTL blij te zijn met een zetel. „Ik ben opgelucht dat we er nog zijn”, aldus de JA21’er.
De Socialistische Partij (SP) verliest onder het partijleiderschap van Lillian Marijnissen voor de zevende keer op rij bij verkiezingen.
Volgens de laatste prognoses gaat de partij van Marijnissen van 9 naar 5 Kamerzetels. De partijleider vindt het nog te vroeg om een verklaring te geven voor het vermoedelijke verlies van 4 zetels voor haar partij. „Het lijkt erop dat mensen strategisch hebben gekozen door de strijd tussen GroenLinks-PvdA, PVV en VVD over wie de grootste partij zou worden. Maar dat weten we niet zeker. We moeten nog een analyse maken”, zei de fractieleider woensdag in een eerste reactie op de exitpolls.
De SP’er vindt het niet voor de hand liggend om in een nieuwe coalitie te gaan zitten. “Laat dat maar over aan de winnaars over.”
De laatste keer dat de socialisten bij de Tweede Kamerverkiezingen wonnen, was in 2006 onder Jan Marijnissen, de vader van de huidige partijleider. Die overwinning in 2006 was een flinke. De SP ging toen van 9 naar 25 zetels. In de jaren daarna kozen steeds minder kiezers voor de socialisten. Alleen bij de verkiezingen in 2012 behield de partij haar zetels. Alle andere Kamerverkiezingen tot nu heeft de SP een verlies moeten incasseren.
Dans, bier en dreunende muziek: de PVV is in een juichstemming na de klinkende zege woensdagavond.
Ze staat er „met een brok in de keel”, zegt CU-partijleider Mirjam Bikker in een eerste reactie op de exitpoll, waarin de partij drie zetels krijgt en op een verlies van twee staat. „Dat doet gruwelijk pijn, daar kan ik niet omheen.” Desondanks oogst Bikker, die in januari het stokje overnam van Gert-Jan Segers, niets dan lof. Zij heeft gedaan wat ze kon, klinkt het overal.
De organisaties wijzen erop dat „de partijen die de onderwijsvrijheid willen moderniseren” hebben verloren bij de verkiezingen. „Aan de kant van de partijen die de onderwijsvrijheid willen behouden (NSC, PVV, BBB) zien we een flinke groei. De vrijheid van onderwijs lijkt daarmee gered van links-liberale plannen tot modernisering. Al moeten we de uitkomst van de formatie afwachten.”
De organisaties zijn niet helemaal gerust op de PVV-plannen. Ze menen in het verkiezingsprogramma van de partij de neiging te zien „het onderwijs neutraal te maken”. VGS en VBSO zijn het daar niet mee eens: zij vinden juist de identiteit van een school belangrijk. „We gaan daarom graag met de PVV in gesprek om te vertellen hoe de identiteit –als het goed is– in de haarvaten van de school zou moeten zitten.”
De gemeente Rotterdam heeft bij de verkiezingen vooralsnog de laagste opkomst genoteerd. 64,3 procent van de stemgerechtigden bracht een stem uit. De PVV kreeg er de meeste stemmen.
Na Rotterdam volgen Heerlen en Medemblik met beide een opkomst van 66,2 procent. De opkomst in Rijswijk is bijgesteld van 64,3 procent naar 74,1 procent. De landelijke opkomst stond nadat 98 procent van de stemmen was geteld op 77,8 procent.
Schiermonnikoog noteerde een opkomst van ruim 117 procent en voert daarmee de lijst aan van gemeenten met de hoogste opkomst. Dat cijfer zou zo hoog uitvallen omdat ook veel toeristen een stem hebben uitgebracht op het eiland.
Op sommige plaatsen worden nog stemmen geteld, waaronder in Amsterdam. Bergen in Noord-Holland en Beuningen in Gelderland kwamen donderdagochtend nog met de uitslagen.
Vakbond De Unie maakt zich grote zorgen over de situatie voor kennismigranten, nu de PVV en NSC de grote winnaars zijn geworden van de verkiezingen. De Nederlandse economie kan voorlopig niet zonder hoogopgeleide werknemers uit het buitenland, stelt de bond.
Geert Wilders (PVV) en Pieter Omtzigt (NSC) hebben tijdens de verkiezingscampagne steeds herhaald dat het aantal arbeidsmigranten omlaag moet. Maar met name grote techbedrijven kunnen niet zonder buitenlanders, zegt voorzitter Reinier Castelein van De Unie: „We beschikken gewoon over te weinig hoogwaardige kennis in eigen land.”
Veel grote bedrijven staan al onder druk door de klimaatdoelstellingen, zegt Castelein: „Als we kennismigratie ook gaan beperken, wordt het heel ingewikkeld.”
De verkiezingsuitslag laat volgens Castelein zien dat veel politici het contact met de kiezer zijn kwijtgeraakt. „Veel partijen willen de wereld redden en verbeteren. Ik hoop dat ze nu echt de bereidheid tonen om bruggen te bouwen en snel met de formatie aan de slag te gaan. Deze onvrede gaat niet weg. En dit kabinet is klaar.”
Castelein heeft zijn hoop vooral gericht op de VVD, die volgens hem de nieuwe premier moet leveren. Wilders als premier is volgens hem geen optie: „Wilders kan vanwege zijn eigen veiligheid het land nauwelijks uit.”
D66 heeft in alle gemeenten waarvan de uitslag nu bekend is terrein verloren. Er is nog geen enkele gemeente waar het percentage stemmen überhaupt gelijk is gebleven, laat staan dat de partij ergens winst boekt.
Meer dan 330 van de 342 gemeenten hebben tot nu toe hun uitslagen doorgegeven aan de Verkiezingsdienst van het ANP. In Utrecht ging D66 het hardst onderuit. De partij kreeg twee jaar geleden 25,9 procent van de stemmen, maar zakte woensdag naar 11,5 procent. Dat is een daling van 14,4 procentpunt. In Groningen verloor de partij 14 procentpunt, in Wageningen 12,9 procentpunt, in Amsterdam 12,8 procentpunt en in Nijmegen 12,7 procentpunt. D66 profileert zich als onderwijspartij en levert sinds 2017 de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
In dezelfde steden won nu GroenLinks-PvdA. Die partij ging woensdag 16,4 procentpunt vooruit in Utrecht, 16 procentpunt in Amsterdam, 15,1 procentpunt in Wageningen, 14,9 procentpunt in Nijmegen en 11,6 procentpunt in Groningen.
Opnieuw relevant: maakt Europa een ruk naar rechts?
Het CDA houdt niet meer dan vijf zetels over. Teleurstelling overheerst. Hoewel iedereen het verlies zag aankomen, valt de uitslag tegen. Partijleider Bontenbal: „Ik zal de moed niet opgeven.”
De voorlopige uitslag van de Nederlandse verkiezingen trekt ook in het buitenland volop de aandacht. Media in buurlanden leggen in hun berichtgeving vooral de nadruk op de overwinning van de PVV van Geert Wilders.
De Britse omroep BBC schrijft dat de „anti-islamitische populist” Geert Wilders afstevent op een „dramatische overwinning”. De krant The Guardian stelt dat nog onzeker is of Wilders voldoende steun van andere partijen krijgt om een coalitie te kunnen vormen.
Belgische media pakken groots uit met de verkiezingen in Nederland. Omroep VRT noemt de „radicale rechtse PVV” van Wilders de „grote winnaar” en publiceert ook een profiel van de PVV-leider. „Zo vlot als partijen in Nederland uit de grond worden gestampt, zo snel verdwijnen ze vaak ook weer van de radar”, aldus de VRT. " Zo niet de Partij Voor de Vrijheid: de radicaal-rechtse partij heeft bij onze noorderburen intussen vaste voet aan de grond.”
Het Laatste Nieuws in België hield een liveblog bij over de verkiezingen. „PVV ‘overrompelt’ met 37 zetels”, concludeert de krant. Die spreekt ook over een „historische zege” van Geert Wilders.
Ook Duitse media volgen de verkiezingen in buurland Nederland. De populaire krant Bild schrijft dat Wilders „triomfeert” en spreekt over een ruk naar rechts voor Nederland. De krant Rheinische Post noemt Wilders de grote winnaar van de verkiezingen en zegt dat coalitieonderhandelingen lastig kunnen worden. De krant schrijft dat in Nederland geschokt is gereageerd op de uitslag.
Het aantal gemeenten waar de VVD de meeste stemmen heeft gekregen, is woensdag gekelderd. Twee jaar geleden was de partij in ongeveer driehonderd gemeenten de grootste, nu geldt dat nog maar in bijna dertig gemeenten. In de meeste van die gemeenten kreeg de PVV nu de meeste stemmen.
De partij van Geert Wilders is de grote winnaar van de verkiezingen. De partij werd in ongeveer 250 van de 342 gemeenten de grootste. Ruim 220 daarvan gingen twee jaar geleden nog naar de VVD. Daarnaast zijn er ruim tien gemeenten waar de PVV de grootste partij was en bleef. Zeven gemeenten waar de PVV nu de grootste partij is, stemden twee jaar geleden in meerderheid voor het CDA.
GroenLinks-PvdA, de partij van Frans Timmermans, kreeg woensdag in dertig gemeenten de meeste stemmen. Zeventien van die dertig gemeenten zijn afgesnoept van de VVD en elf van D66. In veertien gemeenten stemden de meeste inwoners op Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt en in acht gemeenten kreeg de SGP de meeste stemmen.
D66 was twee jaar geleden in twaalf gemeenten het populairst, het CDA in tien en de ChristenUnie in twee. Nu kregen die partijen nergens de meeste stemmen.
Openvouwen, platstrijken, kijken wat de kiezer kiest…
Het lijkt de komende kabinetsformatie wel. Rechts beginnen maar. Vouwen, schudden, platstrijken. Zien hoe het uitvalt.
De opkomst voor de Tweede Kamerverkiezingen valt iets lager uit dan de voorgaande keren. Op basis van iets meer dan 96 procent getelde stemmen is de opkomst 77,8 procent. In 2021 was het 78,7 procent. Toen duurden de verkiezingen door corona drie dagen. In 2017 bracht 81,6 procent van de kiesgerechtigden hun stem uit.
In Nederland was in Rotterdam en Rijswijk de opkomst woensdag het laagste met 64,3 procent. Schiermonnikoog had de hoogste opkomst met ruim 117 procent. Ook op Ameland en Vlieland stemden meer mensen dan er kiesgerechtigden waren, met dank aan vakantiegangers.
Van de provincies had Flevoland woensdag de laagste opkomst, met 72,5 procent. Twee jaar geleden sloot die provincie ook de rij, toen met 75,4 procent opkomst. Ook in Zuid-Holland en Limburg stemden woensdag minder dan driekwart van de mensen. Overijssel had woensdag de hoogste opkomst, met 81,6 procent.
In het Noord-Hollandse Medemblik is de opkomst het meest gedaald. Ongeveer 66 procent van de kiesgerechtigden maakte de gang naar het stembureau. Twee jaar geleden deed 81,5 procent dit. Ook in Castricum daalde de opkomst relatief sterk, van 93,2 procent naar 86,2 procent.
Ongeveer 2,3 miljoen mensen hebben woensdag op de PVV gestemd. De partij van Geert Wilders doet het daarmee beter dan de VVD in 2021 en 2017. Daar stemden toen 2,2 miljoen mensen op. In 2012 kreeg de partij van Rutte iets meer 2,5 miljoen stemmen.
GroenLinks-PvdA werd woensdag de tweede partij met 1,57 miljoen stemmen, op korte afstand gevolgd door de VVD met bijna 1,53 miljoen mensen. Ook Nieuw Sociaal Contract trok ruim een miljoen kiezers. De partij van Pieter Omtzigt kreeg bijna 1,3 miljoen stemmen.
D66 was twee jaar geleden goed voor ruim 1,5 miljoen stemmen, maar daar bleven nu bijna 630.000 van over.
De kleinste partij is de Politieke Partij voor Basisinkomen. Die staat op iets meer dan duizend stemmen. Twee jaar geleden waren De Groenen de kleinste partij met ruim honderd stemmen.
Ongeveer tien gemeenten moeten hun uitslag nog doorgeven aan de Verkiezingsdienst van het ANP. Ook de stemmen van de bijzondere gemeenten Bonaire, Sint-Eustatius en Saba en de briefstemmen van Nederlandse kiezers in het buitenland zijn nog niet binnen.
De PVV van Geert Wilders stijgt nog 1 zetel verder naar 37 zetels in de Tweede Kamer, blijkt uit een nieuwe prognose van de Verkiezingsdienst van het ANP. D66 zakt iets terug, van 10 naar 9 zetels. De prognose is gebaseerd op bijna 94 procent van de getelde stemmen in het hele land.
Verder blijkt dat BBB ten opzichte van de eerste prognose weer iets stijgt van 5 naar 7 zetels. Het CDA staat op 5 zetels en niet op de eerder gemelde 6. De dierenpartij PvdD en FVD krijgen ieder weer een zetel minder dan de eerste prognose en komen uit op 3 in plaats van 4 zetels.
Bij de andere partijen komt het aantal zetels vrijwel overeen met de exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS en RTL. GroenLinks-PvdA blijft staan op 25 Kamerzetels, op de voet gevolgd door de VVD met 24. NSC krijgt er 20. De SP komt uit op 5 zetels. De ChristenUnie haalt er 3, evenals de SGP en DENK. Volt komt uit op 2 en JA21 op 1 zetel.
De ouderenpartij 50PLUS staat op 0 zetels, waar er bij de exitpoll nog 1 zetel in het verschiet leek. BIJ1 verliest ook de enige zetel in de Tweede Kamer.
Het woord ”dankbaar” valt veel op de uitslagenavond van de SGP in Kamerik. De partij mocht haar drie zetels behouden.
„Soli Deo Gloria”, voegt hij er even later in een korte toespraak aan toe, „dat we weer met drie mensen het SGP-geluid mogen vertolken in de Tweede Kamer en dat we de Bijbel ook daar gewoon open mogen slaan.”
„Droevig” is Stoffer over de resultaten van CDA en ChristenUnie. „De christelijke politiek marginaliseert nog verder. Met ons drieën halen we net elf zetels. Dat is minder dan het CDA de vorige keer in z’n eentje haalde.”
Wilders’ mandaat is beperkt. Zijn programma is simplistisch en overduidelijk opgesteld door PVV’ers die in de verste verten niet konden bevroeden dat de regeringsmacht voor hen wel eens binnen handbereik zou kunnen zijn. Bovendien, in de campagne verklaarde Wilders zich bereid delen van dat omstreden program in de ijskast te zetten. Hoe konden zijn kiezers dan weten waar hij voor staat?
De Nederlandse kranten noemen de overwinning van de PVV bij de Tweede Kamerverkiezingen een „monsterzege”. Dat de partij van Geert Wilders zo groot wordt, in de laatste prognose staat ze op 37 zetels en laat ze alle overige partijen ver achter zich, komt voor veel ochtendbladen als een grote verrassing.
Trouw spreekt van een politieke aardverschuiving en noemt de PVV „de overrompelende winnaar van de verkiezingen.” Volgens de krant is het een scenario waar niemand rekening mee hield, „ook niet de winnaar zelf”. Daarmee sluit Nederland aan bij een Europese rechts-populistische trend. „De kiezer heeft de politieke lijnen in Nederland uitgegumd en opnieuw getrokken.”
beeld Trouw
beeld ND
beeld NRC
beeld AD
beeld Telegraaf
beeld FDNRC ziet het tijdperk-Rutte eindigen met „een rechts-populistische revolte die het Binnenhof op zijn grondvesten doet schudden”. In de ogen van de krant overtreft de verkiezingszege van de PVV „alle verwachtingen”. En maakt deze zege het ondenkbaar dat de partij van Geert Wilders „niet de kans krijgt om in ieder geval te proberen een rechtse coalitie te vormen”. Het medium wijt het grote succes van de partij aan de sterke tv-optredens van Wilders in de slotfase van de campagne en zijn bereidheid zijn anti-islamitische voorstellen in de ijskast te zetten.
De Telegraaf kopt: Nederland rechtsaf. De krant concludeert dat de kiezer Nederland „heeft opgezadeld met een breinbreker van ongekende proporties”. De lust bij andere partijen om met de PVV in zee te gaan is lang niet overal even groot. „Daarmee belooft de formatie opnieuw een monsterklus te worden.” Nu NSC van Pieter Omtzigt ongeveer 20 zetels heeft gekregen is de partij volgens De Telegraaf groot genoeg „om in de formatie als sleutelpartij te gaan fungeren.”
Het Financieele Dagblad spreekt van een spectaculaire winst voor Wilders die „politiek Den Haag op zijn kop zet”. De VVD moet waarschijnlijk tien zetels inleveren en gaat naar 24. Het FD zegt dat die uitslag „vooral een grote nederlaag voor de nieuwe leider Dilan Yesilgöz” is en wijst erop dat haar voorganger nooit minder dan 31 zetels haalde.
Volgens het AD kan niemand meer om de PVV heen na een „verpletterende zege” en omschrijft die als een „rechtse directe”. De krant vindt dat de winst van Wilders niet op zichzelf staat en wijst erop dat in veel Europese landen anti-migratiepartijen in de lift zitten. „De kiezer heeft afgerekend met het beleid van de afgelopen jaren.”
Het Nederlands Dagblad schrijft dat „politiek Den Haag in shock” is „over de monsterzege van de eenmansbeweging”. De Volkskrant stelt vast dat met de winst van PVV en Pieter Omtzigts NSC er een rechtse meerderheid is in de Tweede Kamer en dat vorming van een rechtse coalitie voor de hand ligt.
De SGP lijkt voor het eerst groter te worden dan de ChristenUnie. Beide christelijke partijen staan in de voorlopige prognose op drie zetels in de Tweede Kamer, maar de partij van Chris Stoffer heeft voorlopig meer stemmen dan de partij van Mirjam Bikker.
Ongeveer 330 van de 342 gemeenten hebben hun uitslagen doorgegeven aan de Verkiezingsdienst van het ANP. Zij zijn bij elkaar goed voor ongeveer 98 procent van de stemmen. De SGP staat op ruim 212.000 stemmen, de ChristenUnie op bijna 207.000.
De ChristenUnie werd in 2000 opgericht na een fusie van twee van de drie kleine christelijke partijen in de Tweede Kamer, namelijk GPV en RPF. De SGP bleef zelfstandig. De ChristenUnie behaalde in 2006 de beste verkiezingsuitslag. De partij kreeg onder leiding van André Rouvoet zes zetels en sloot zich vervolgens voor het eerst in de geschiedenis aan bij een coalitie. De SGP, de oudste partij in de Kamer, kreeg nooit meer dan drie zetels in de Kamer.
Uitslagenavond SGP
beeld RD, Cees van der Wal
beeld RD, Cees van der Wal
beeld RD, Cees van der Wal
beeld RD, Cees van der WalDe stembureaus in het Caribisch deel van het Koninkrijk zijn gesloten. Woensdag kon op Bonaire, Sint-Eustatius en Saba in tien verschillende stemlokalen worden gestemd voor de Tweede Kamerverkiezingen.
De stembureaus sloten om 21.00 uur, dat is 02.00 uur Nederlandse tijd. Er waren zes stemlokalen op Bonaire, de andere twee eilanden hadden elk twee stembureaus. Iedereen die 18 jaar en ouder is, op de eilanden woont en de Nederlandse nationaliteit heeft, mocht gaan stemmen.
Twee Amsterdamse wethouders van GroenLinks-PvdA hebben in interviews met AT5 flink uitgehaald richting de PVV. Een van hen, Rutger Groot Wassink, spreekt van een overwinning van „extreemrechts” en vindt dat de partij „fascistoïde tendensen heeft”.
Groot Wassink zegt „geschokt” te zijn door de overwinning van de PVV tijdens de Tweede Kamerverkiezingen. „Extreemrechts in Nederland heeft gewonnen. Dat vind ik natuurlijk buitengewoon problematisch. Het is een partij die fascistoïde tendensen heeft en laten we zeggen een groot gedeelte van de Amsterdammers eigenlijk niet tot volwaardige burgers rekent”, zegt hij tegen de Amsterdamse zender.
Ook zijn collega-wethouder Marjolein Moorman, eveneens van GroenLinks-PvdA, heeft geen goed woord over voor de partij van Geert Wilders en noemt de verkiezingszege „afschuwelijk”. „Als ik zie hoe hij mensen in onze samenleving beledigt. Hij is er zelfs voor veroordeeld, tot drie keer toe.”
Onderwijswethouder Moorman moet er niet aan denken dat een PVV’er minister van Onderwijs wordt. „Daar zou ik zeer van schrikken. Want ze zeggen bijvoorbeeld dat bepaalde scholen er niet meer mogen zijn, die er wel mogen zijn op basis van de grondwet.”
In Utrecht is de eerste telling van de stemmen afgerond. GroenLinks-PvdA is de grootste, met 35 procent van de stemmen, meldt de gemeente. Op de tweede plaats staat D66 (11,5 procent), op de voet gevolgd door VVD (11,3 procent).
PVV is vierde geworden, met 9,9 procent van de stemmen. Nieuw Sociaal Contract staat op de vijfde plaats (7,1 procent), DENK op de zesde plek (5,9 procent). Eerder deelde Utrecht al een voorlopige uitslag op basis van 74 procent van de stemmen.
In Utrecht konden ruim 262.000 kiesgerechtigden woensdag hun stem uitbrengen voor de Tweede Kamerverkiezingen. De opkomst was 79,8 procent, aldus Utrecht. Dat is iets lager dan de vorige Tweede Kamerverkiezingen in 2021. Toen was de opkomst 81,7 procent.
De PVV is met 33,1 procent van de stemmen veruit de grootste partij in de gemeente Westerwolde volgens de eerste telling die de gemeente doorgaf aan de Verkiezingsdienst van het ANP. Westerwolde is de gemeente waarin het dorp Ter Apel ligt, waar het aanmeldcentrum voor asielzoekers staat. De PVV van Geert Wilders verdubbelt daarmee bijna ten opzichte van 2021 (17,3 procent).
Op grote afstand wordt NSC de tweede partij in de Oost-Groningse gemeente. De partij van Pieter Omtzigt krijgt 15,5 procent van de stemmen. De BBB (12,6 procent) is de derde partij van Westerwolde. GroenLinks-PvdA levert iets in en komt nu uit op 10,7 procent. De VVD halveert bijna van 16,3 procent in 2021 naar 8,8 procent nu.
De opkomst in Westerwolde was ruim 78 procent en daarmee iets hoger dan de kleine 75 procent in 2021.
Door heel Europa reageren vooraanstaande politici van uiterst rechtse partijen verheugd op de verkiezingswinst van de PVV. Zo schreef de Hongaarse nationalistische president Viktor Orban op X: „De wind van verandering waait! Felicitaties aan Geert Wilders met het winnen van de Nederlandse verkiezingen!”
In het zuiden van Europa liet onder anderen Santiago Abascal van de rechts-populistische partij VOX in Spanje van zich horen, eveneens via X: „Steeds meer Europeanen eisen op straat en bij de verkiezingen dat hun naties, hun grenzen en hun rechten worden verdedigd.”
De Italiaanse vicepremier Matteo Salvini, bekend om zijn anti-migratiestandpunten, verklaarde: „Felicitaties aan onze vriend Geert Wilders, leider van de PVV en historische bondgenoot van de Liga, voor deze buitengewone verkiezingsoverwinning. Een nieuw Europa is mogelijk.”
Eerder brachten Marine Le Pen van de Franse partij Rassemblement National en Tom van Grieken van het Vlaams Belang al hun felicitaties en steunbetuigingen over aan Wilders.
Drie op de tien kiezers in Lelystad stemt deze verkiezingen op de PVV. Het aantal stemmen uit de gemeente Lelystad voor de partij voor Geert Wilders ligt twee keer zo hoog als bij de verkiezingen in 2021, blijkt uit gegevens van de Verkiezingsdienst van het ANP. Het CDA verliest twee derde van de kiezers uit de gemeente.
D66 ziet meer dan de helft van de stemmers uit 2021 weglopen en ook het aantal FVD-stemmen in Lelystad is vergeleken met de vorige Tweede Kamerverkiezingen gehalveerd.
Onder de achterban van BIJ1 is met verbazing, angst en verdriet gereageerd op de verkiezingsoverwinning van PVV. Volgens partijleden aanwezig bij de verkiezingsavond in Amsterdam-Zuidoost komt het bestaansrecht in gevaar van iedereen die niet binnen het hokje van de partij van Geert Wilders past.
Een van de organisatoren van de avond stelt dat het grootste deel van de aanwezigen niet in dat hokje van Wilders past. „Bijna al deze mensen in de zaal zijn waar de PVV tegen is. Queer, mensen van kleur, transpersonen”, somt ze op. Dit gaat volgens het partijlid over heel iets anders dan bestaanszekerheid, een van de hoofdthema’s van de verkiezingscampagne. „Het gaat hier om mensenrechten. Dat deze mensen veilig over straat kunnen lopen.” Een ander vult aan dat de uitslag „een bevestiging is van de opkomst van extreemrechts”.
Toch klinkt er ook veel veerkracht uit de zaal bij de partij die in de voorlopige uitslag de enige zetel in de Tweede Kamer lijkt te verliezen. De uitslag motiveert de leden om nog harder campagne te voeren, op zowel politiek als activistisch vlak. „We strijden ook voor mensen die niet op ons stemmen”, klinkt het.
Met meer dan 33 procent van de stemmen is GroenLinks-PvdA de grootste partij in Amsterdam. Dat meldt de gemeente op basis van 85 procent van de stemmen die geteld zijn. PVV komt volgens deze voorlopige telling uit op 9,5 procent, dat zou bijna een verdubbeling zijn in de hoofdstad vergeleken met 2021 (5,1 procent).
Vorige verkiezingen haalde PvdA en GroenLinks bij elkaar opgeteld 17,6 procent van de stemmen in Amsterdam.
VVD is volgens de voorlopige uitkomst de tweede partij in de hoofdstad, met 11,9 procent. D66 levert flink in ten opzichte van 2021 (22,7 procent) en eindigt nu als derde partij met 9,9 procent van de stemmen. Zij worden gevolgd door PVV, DENK (7,2 procent) en NSC van Pieter Omtzigt (6,6 procent).
Amsterdam gaat donderdag verder met stemmen tellen. In de RAI zullen donderdag en vrijdag de stemmen centraal per kandidaat per partij worden geteld. De definitieve voorlopige uitslag volgt „vrijdag eind van de dag”, aldus een woordvoerder van de gemeente.
In Amsterdam ging bijna 70 procent naar de stembus. Dat is lager dan tijdens de verkiezingen in 2021, toen ging ruim 75 procent van de Amsterdamse kiezers naar de stembus.
De voorlopige prognose is gebaseerd op bijna 30 procent van de getelde stemmen in het land.
GroenLinks-PvdA blijft staan op 25 zetels, VVD op 24. Opmerkelijk is dat BBB mogelijk terugzakt naar 5 zetels. In de exitpoll stond BBB nog op 7 zetels.
Het liveblog van woensdagavond is terug te lezen via deze link.
Advertentie
