Exitpoll: PVV verreweg grootste, SGP stabiel, verlies voor CU en CDA
De PVV is volgens de exitpoll de grote winnaar van de Tweede Kamerverkiezingen met maar liefst 35 zetels. De CU verliest in deze peiling twee zetels, SGP blijft op drie. Volg onze berichtgeving in dit liveblog.
Advertentie
Het liveblog stopt voor vandaag. Morgenochtend om 6.30 uur start de webredactie een nieuw liveblog, via deze link verder te volgen. De uitslagen per gemeente zijn hier te vinden.
De PVV ziet haar steun ruim verdubbelen in de Veluwse gemeente Barneveld. Het SGP heeft opnieuw ongeveer een kwart van de kiezers in de gemeente met veel christelijke inwoners voor zich weten te winnen. De steun voor het CDA zakt weg, laat een eerste telling zien die is doorgegeven aan de verkiezingsdienst van het ANP.
De partij van Geert Wilders gaat van 8 procent van de stemmen in 2021 naar ruim 20 procent. Het CDA gaat van bijna 14 naar iets meer dan 5 procent.
De PVV van Geert Wilders lijkt nog iets groter te worden in de Tweede Kamer. Volgens een eerste voorlopige prognose van de Verkiezingsdienst van het ANP komt de partij uit op 36 zetels. Dat is 1 zetel meer dan in de exitpoll van Ipsos, in opdracht van NOS en RTL.
De voorlopige prognose is gebaseerd op bijna 30 procent van de getelde stemmen in het land.
GroenLinks-PvdA blijft staan op 25 zetels, VVD op 24. Opmerkelijk is dat BBB mogelijk terugzakt naar 5 zetels. In de exitpoll stond BBB nog op 7 zetels.
Door heel Europa reageren vooraanstaande politici van uiterst rechtse partijen verheugd op de verkiezingswinst van de PVV. Zo schreef de Hongaarse nationalistische president Viktor Orban op X: „De wind van verandering waait! Felicitaties aan Geert Wilders met het winnen van de Nederlandse verkiezingen!”
In het zuiden van Europa liet onder anderen Santiago Abascal van de rechts-populistische partij VOX in Spanje van zich horen, eveneens via X: „Steeds meer Europeanen eisen op straat en bij de verkiezingen dat hun naties, hun grenzen en hun rechten worden verdedigd.”
De Italiaanse vicepremier Matteo Salvini, bekend om zijn anti-migratiestandpunten, verklaarde: „Felicitaties aan onze vriend Geert Wilders, leider van de PVV en historische bondgenoot van de Liga, voor deze buitengewone verkiezingsoverwinning. Een nieuw Europa is mogelijk.”
Eerder brachten Marine Le Pen van de Franse partij Rassemblement National en Tom van Grieken van het Vlaams Belang al hun felicitaties en steunbetuigingen over aan Wilders.
Met ruim 48 procent van de stemmen is SGP nog altijd de grootste partij in de gemeente Urk. Maar het percentage stemmen voor de PVV is gegroeid naar 25,8 procent, vergeleken met 13,8 procent in 2021. Dat blijkt uit de eerste telling die de gemeente heeft doorgegeven aan de
Verkiezingsdienst van het ANP. Twee jaar geleden had de SGP nog een absolute meerderheid van de stemmen gekregen op het voormalige eiland.
Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt is binnengekomen met 6 procent van de stemmen in Urk en is daarmee de derde partij. BBB kreeg twee jaar geleden tien stemmen in Urk en nu 641, goed voor 5 procent. Grote verliezers zijn de ChristenUnie (van 8,1 naar 4,1 procent), CDA (van 7,8 naar 3,7 procent) en Forum voor Democratie (van 9,6 naar 3,7 procent).
De eerste uitslagen van gemeenten bevestigen de stabiliteit van de SGP.
Enthousiast wordt op de partijavond in Kamerik gedeeld dat er zelfs bescheiden stemmenwinst is geboekt. “In de gemeente Zwartwaterland gaan we in percentage wel iets terug, maar wel met 60 stemmen bij”, meldt presentator Sjon van der Ree Doolaard. “Het lijkt daar een min, maar het is een plus.”
In Hardinxveld-Giessendam noteert de SGP een winst van 75 stemmen, in Zaltbommel haalt de partij 109 stemmen extra. Voorlopig het laatste nieuws is dat op Urk de SGP de PVV ver voor is gebleven en 48,3 procent van de stemmen mocht incasseren. Luid gejuich volgt.
Ook in andere gemeenten zijn er meer stemmen binnengehaald dan bij de vorige Kamerverkiezingen. In Veenendaal 343, in Barneveld zelfs 611.
André Flach maakt zich niet meer ongerust over de derde zetel voor de SGP. “Ook de eerste uitslagen die van gemeenten binnenkomen wijzen erop dat we de drie zetels mogen vasthouden. Dat is een reden om dankbaar voor te zijn als je ziet wat er gebeurt bij de ChristenUnie en het CDA, die voor ons belangrijke bondgenoten zijn op een aangelegen thema als onderwijsvrijheid. De christelijke politiek als totaal wordt kleiner en dat is niet goed voor Nederland.”
Na dertien jaar wethouderschap in Hendrik-Ido-Ambacht stapt Flach (47) over naar de landelijke politiek. “De vorige keer stond ik op de vierde plek en draaide ik actief in de campagne mee. De derde plaats op de kandidatenlijst kwam dus niet helemaal als een verrassing. Ik heb me er enigszins op voorbereid.”
In de Tweede Kamer zal Flach zich onder meer richten op landbouw en visserij. “Voor mij een nieuw thema. Ik heb me er de afgelopen maanden behoorlijk in verdiept, had veel gesprekken en ben bijna dagelijks bij boeren en vissers op werkbezoek geweest. In de campagne mocht ik voor het eerst een tractor besturen.”
Verder behoren klimaat en energie, wonen, binnenlandse zaken, financiën en sociale zaken en werkgelegenheid tot zijn portefeuille. Onderwerpen waarmee hij voor een deel ook als wethouder te maken had. “Juist in de gemeenten zie je het belang van de Haagse politiek en wat er anders zou kunnen. Ik wil daar graag een bijdrage aan leveren vanuit de SGP.” Wat kan er anders? “Er wordt wel eens onderschat hoe belangrijk die gemeenten zijn voor hun inwoners. Ze staan als ‘eerste overheid’ het dichtst bij de burgers, onder meer als het gaat om jeugdzorg, schuldenbeleid en werk en inkomen.”
“Het is een mooie bijkomstigheid om op je verjaardag in de Tweede Kamer te worden gekozen”, reageert Diederik van Dijk, sinds vandaag 52 en tweede op de kandidatenlijst van de SGP. Als hij even later op de uitslagenavond op het podium wordt geroepen, klinkt spontaan een breed aangeheven ‘Lang zal hij leven’.
Van Dijk nam twee weken geleden afscheid als directeur van de Nederlandse Patiëntenvereniging. Voor hem verandert er met het Kamerlidmaatschap veel, maar ook weer niet. Sinds 2015 is hij Eerste Kamerlid voor de SGP. “De landelijke politiek ken ik dus best al goed.
Ik hoop die ervaring natuurlijk te gaan benutten in de Tweede Kamer.
Kenmerkend voor de NPV is opkomen voor het leven. Dat is voor de SGP ook een speerpunt. Dus daar ga ik voluit mee door in de Tweede Kamer.” Naast de zorg en de medische ethiek zijn asiel, migratie en justitie thema’s waarmee Van Dijk zich als Kamerlid onder meer zal gaan bezighouden.
“Ik had gehoopt op dubbele cijfers.”, geeft Nicki Pouw-Verweij, die op plek negen van de BBB-kandidatenlijst staat, eerlijk toe. Het lijkt erop dat het oud-Kamerlid van JA21 niet terugkeert in de politiek, nu BBB naar verwachting op zeven zetels uitkomt. Voorkeurstemmen kunnen nog wel een verschil maken. Of coalitiedeelname. Dat laatste noemt de politica een “reële optie”.
Persoonlijk vindt Pouw-Verweij het niet zo’n ramp om tijdens de formatie thuis te zitten: ze is zwanger van haar vierde kindje. En als een Kamerzetel er definitief niet in zit, keert ze “met liefde” terug naar de zorg. “Ik ben in de eerste plaats arts, meer nog dan politicus.”
PVV’er Fleur Agema ziet Pouw-Verweij wel zitten als toekomstig minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. “Van de zorgwoordvoerders vond ik haar by far het beste Kamerlid. De eerste keer dat ik mocht stemmen, koos ik voor haar.”
Dat haar oude partij twee zetels verliest en uitkomt op één vindt ze “jammer voor Annabel Nanninga. Zij is een harde werker.” Dat JA21 in de campagne focuste op migratie vindt ze geen slimme keus. “Ze visten daarmee in dezelfde vijver als de PVV.”
Advertentie
Voor Alwin te Rietstap is het vanavond extra spannend: hij staat op de vierde plek op de ChristenUnielijst en grijpt daarmee volgens de exitpoll naast een zetel. Maar de wethouder uit Hardenberg, witte sportschoenen onder een donker pak, oogt er vrij relaxed onder. Hij is vooral bezig met de totale uitslag, en minder met zijn eigen positie, vertelt hij. ,Ik mag nu dienen als wethouder en ik durf me te laten leiden, of dat nu in Den Haag wordt, of in Hardenberg.”
Mocht de ChristenUnie toch vier zetels scoren, en Te Rietstap wel in de Kamer komen, dan hoopt hij vooral het perspectief van de regio mee te nemen naar Den Haag. ,Ik kom uit het Oosten van het land, van het platteland. Ik merk dat er echt behoefte aan is dat dat geluid gehoord wordt in Den Haag.”
Een nachtje doorhalen om de definitieve uitslagen af te wachten zal Te Rietstap niet. ,Ik heb een jong gezin, morgen gaat om 7.00 uur weer de wekker, dus ik heb mijn nachtrust nodig.”
Oud-fractievoorzitter Kees van der Staaij loopt ontspannen rond op de SGP-uitslagenavond, hier en daar een praatje makend. “Dat we onze drie zetels mogen vasthouden in al het politieke geweld en de enorme verschuivingen die er zijn, is een resultaat om heel blij mee te zijn.
Mensen gaan en komen, het inhoudelijke verhaal gaat gelukkig door.”
Over de PVV-winst zegt Van der Staaij: ‘De afgelopen 25 jaar zijn er steeds partijen geweest die in één klap ontzettend groot werden, de LPF in 2002, later de partij van Baudet, eerder dit jaar de BBB, maar we zagen ook dat ze die winst ook zomaar weer kwijt kunnen raken. Ik hoop dat er een stabiele coalitie te brouwen is, maar uitspraken daarover laat ik aan Chris Stoffer over.”
Het verlies van het CDA en de ChristenUnie betreurt Van der Staaij. “Met deze partijen is er bij alle verschillen ook verwantschap. Dan raakt het je wel dat ze zoveel moeten inleveren. Aan de andere kant, bij Omtzigt met z’n twintig zetels zit ook heel veel CDA-gedachtengoed en daar zijn zelfs ook CDA-mensen die het werk in de Kamer kennen. Daarmee kan ik het een tikje relativeren. Maar dat neemt niet weg dat een goed zeteltal voor de christelijke partijen bepaald niet meer vastligt en dat ze heel erg hun best moeten doen om de kiezers vast te houden. Dat stemt droevig.”
“Wij willen het kabinet in”, zegt BBB-partijleider Caroline van der Plas in haar speech. Ze maakt gelijk een harde eis helder: “BBB wil het ministerie van Landbouw.” Volgens Van der Plas komt dan ook het woord visserij terug in de naam. “We strijden ook voor de vissers.”
Van der Plas feliciteert PVV-leider Wilders, Pieter Omtzigt van NSC en Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA. “Geert heeft bizar veel zetels. De kiezer heeft gesproken, al twee verkiezingen op rij. De vorige coalitie is dubbel en dwars naar huis gestuurd.”
Van der Plas refereert aan 18 maart 2022, de dag waarop ze als kersvers gekozen Kamerlid met een trekker het Binnenhof op kwam rijden. “Nóóit hadden we kunnen denken dat we op 22 november 2023 zéven zetels in de Tweede Kamer zouden hebben. Zeven zetels!” Haar aanhang juicht.
“Mensen kunnen zeggen wat ze willen, en of we nu op veertig, twintig of tien zetels in de peilingen hebben gestaan, we zijn super blij met die zeven zetels.”
De liberalen zwijgen als om negen uur de eerste exitpoll op het scherm verschijnt. De VVD verliest daarin 11 zetels en de PVV wint er 18. Daarna is de stemming bedrukt: Geen gejuich en veel minder gelach: “Wat een klap, hè?” Vol ongeloof staren de VVD’ers naar de schermen waarop de exitpoll zichtbaar blijft: “Ik had niet verwacht dat de PVV zoveel zetels zou krijgen.” In de coulissen staan de demissionaire bewindslieden beteutert te kijken. Zelfs de tussentijds teruggetreden onderwijsminister Dennis Wiersma laat zich weer zien.
De VVD’ers zijn zonder meer teleurgesteld over de uitslag: “Hoe kon dit gebeuren?” Als troost krijgen de liberalen schalen met bitterballen gepresenteerd. Maar ondertussen gaan de bespiegelingen door: “Dit is droevig. De klap is groter dan verwacht. Hoe moet dat met de formatie? Het is wel zuur, want de PVV’er Wilders was ooit een VVD’er. Ik heb een zoon van dertien. Die zag hem vaak voorbijkomen op tik-tok. Dat deed Wilders goed.”
Ondertussen wordt het bier met vaten tegelijk binnengereden. Als de tweede exitpoll binnenkomt en blijkt dat de VVD geen 23, maar 24 zetels krijgt, gaat een groot gejuich op. Eenzelfde gejuich gaat erop als blijkt GroenLinks-PvdA geen 26, maar 25 zetels krijgt. Maar als winnaar Wilders geïnterviewd wordt, draaien de technici het geluid weg.
Wat heeft de VVD verkeerd gedaan? Die vraag gaat lijsttrekker Dilan Yeşilgöz in haar speech niet uit de weg: “We hebben onvoldoende geluisterd naar het volk. Hierin liggen lessen voor ons allemaal. De politiek is er niet in geslaagd om de problemen bespreekbaar te maken. Die problemen liggen op het terrein van integratie. De politiek heeft de zorgen van het publiek serieus te nemen.”
Zeker veertig mensen uit Noordoostpolder (Flevoland) konden woensdag niet stemmen door een al eerder bekend geworden fout met de stempassen, bevestigt de gemeente na berichtgeving van Omroep Flevoland.
De gemeente had bij stembureaus een bord staan met de oproep aan stemmers om zich bij de gemeente te melden als ze geen geldige stempas hadden. Het kan zijn dat mensen alleen op het stembureau zelf een melding hebben gedaan, legt de woordvoerder uit, maar daar zijn nog geen signalen over binnengekomen.
Bij de christendemocraten overheerst lichte teleurstelling. De partij zakt terug naar vijf zetels. Velen zagen het verlies al aankomen, maar hadden toch op meer gehoopt.
„Ik zal eerlijk zijn”, zegt partijleider Henri Bontenbal in zijn speech. „Ja, ik ben teleurgesteld. We hadden op meer gehoopt.” Om daar met kracht aan toe te voegen: „Maar één ding zal ik niet doen. Dat is de moed opgeven.”
De enorme winst van de PVV zorgt ook bij het CDA voor ontzetting. Op moment dat PVV-leider Wilders op het beeldscherm verschijnt en zijn overwinningsspeech houdt, valt de rumoerige zaal helemaal stil. „Een aardverschuiving”, reageert campagneleider en CDA-Kamerlid Bart van den Brink.
Pieter Omtzigt liet wekenlang onduidelijkheid bestaan rond de vraag of hij eventueel premier wilde worden. Heeft dat de nieuwe partij zetels gekost? Omtzigt stelt woensdagavond desgevraagd: ,Dat weet ik niet. Drie maanden geleden hadden we geen partij. Ik kan niet in de hoofden van kiezers kijken. Voor ons betekenen twintig zetels een historisch resultaat. We komen van heel ver. We hadden nooit gedacht dat we zo’n uitslag ooit hadden kunnen bereiken.”
Wat vindt Omtzigt van de zorgen die onder zijn aanhang leven over de forse winst van PVV? ,Wij gaan nog met onze eigen partij spreken. Deze uitslag is ingewikkeld. Al voor de verkiezingen hield ik er rekening mee dat we een kabinet krijgen met wat afstand tot politieke partijen, ik heb zelfs een minderheidskabinet geopperd. Ik ga niet vooruitlopen op vragen wie er waar minister zal worden.”
In Kamerik is de SGP-uitslagenavond nog niet afgelopen. “Laten we nog een drankje en een hapje nemen”, zegt lijsttrekker Chris Stoffer aan het einde van een korte toespraak. “En dan kijken we telkens wel met een schuin oog naar hoe we het hebben gedaan in de gemeenten, op Urk, in Ede, in Barneveld, in Hendrik-Ido-Ambacht? Wat horen we dadelijk uit Goes?”
“Maar wat er ook gebeurt”, aldus Stoffer, “het is goed om af te sluiten met God de dank toe te zeggen dat Hij ons de afgelopen weken heeft willen steunen en dat, zoals het er nu naar uitziet, ook ons weer het SGP geluid laat vertolken in de Tweede Kamer met opnieuw drie mensen. En dat we de Bijbel ook daar gewoon open mogen slaan.”
Stoffer feliciteert Geert Wilders en de PVV als de grote winnaar van de verkiezingen, en daarna ook de NSC, GroenLinks-PvdA en de BBB met hun zetelwinst. ”Voor de christelijke politiek ziet het er niet goed uit. Dat is een droevig beeld.”
Stoffer dankt voor alle inzet in de campagneperiode. “We hebben het land doorkruist en gemerkt dat veel steun was voor wat de SGP de afgelopen jaren heeft gedaan. De inzet van Kees van der Staaij en Roelof Bisschop betaalt zich vandaag uit.”
Fleur Agema, de nummer twee van de PVV, zou wel zorgminister willen worden, zegt ze desgevraagd. „Mijn handen jeuken om iets met de zorg te gaan doen”, zegt de politica, die al zeventien jaar zorgwoordvoerder is geweest van de PVV. Of ze Ernst Kuipers, de huidige minister van Volksgezondheid, zou willen opvolgen of Conny Helder, minister van Langdurige Zorg en Sport, maakt ze niet duidelijk.
In café ’t Seepaardje in Scheveningen neemt ze de tijd voor een aantal aanvullende vragen.
Wat heeft uw partij christelijke kiezers te bieden?
„Nederland schaart zich achter de PVV vanwege onze culturele waarden. De conflicten die we in het Midden-Oosten zien en alles te maken hebben met de islam, gaan niet alleen over joden, maar ook over christenen en hindoes. Ik denk dat ook christenen de afgelopen weken hebben gezien hoe pijnlijk zich dat kan ontwikkelen.”
Wat kunnen christenen van de PVV verwachten als het gaat om medisch-ethische kwesties zoals abortus?
„Medisch-ethische onderwerpen zijn bij de PVV vrije kwesties. Geert is wat conservatiever, ik ben wat liberaler. Binnen de partij wordt er verschillend over deze zaken gedacht.”
Ziet u samenwerking met christelijke partijen zitten?
„Dat is aan Geert. Vanavond vieren we feest. De komende weken gaan we kijken hoe alles uitpakt.”
“Wij gaan niet in een coalitie met partijen die Nederlanders uitsluiten”, zegt Timmermans iets over half 11 op het podium. Er wordt lang geklapt. Timmermans lijkt zich zo te presenteren als leider van de oppositie. “We moeten een vuist maken tegen racisme, armoede en onrecht.”
De GL-PvdA-leider wil “netjes blijven”. De democratie heeft volgens hem gesproken. “Maar we zullen schouder aan schouder moeten staan met iedereen die het met ons eens is. Om de rechtsstaat te verdedigen. Want die is ons heilig.”
Toch is Timmermans teleurgesteld in de uitslag. Al is hij blij dat GroenLinks en PvdA samen de verkiezingen in zijn gegaan. “Er is geen verschil meer tussen groen en rood. Dat is prachtig. En dat moeten we in de toekomst uitbouwen.”
Het voortouw ligt na deze verkiezingen bij PVV-leider Geert Wilders, zegt VVD-leider Dilan Yeşilgöz.
Hij zal moeten kijken of hij een meerderheid voor elkaar kan krijgen. Of hij daarbij op de VVD kan rekenen, is nog steeds onduidelijk. Anders dan haar voorganger sloot Yeşilgöz samenwerking met de PVV niet uit, maar ze zei eerder niet in een kabinet onder leiding van Wilders te willen stappen.
De voorspelde verkiezingswinst van de PVV levert partijleider Geert Wilders alvast een felicitatie op van de Hongaarse premier Viktor Orbán. „De wind van verandering is hier”, schrijft de leider van de rechts-populistische regeringspartij Fidesz op berichtendienst X. „Felicitaties aan Geert Wilders voor het winnen van de verkiezingen!”
Ze staat er met een ,brok in de keel” zei Mirjam Bikker, die woensdagavond de samengekomen CU’ers in Amersfoort toesprak. ,We staan op drie en dat doet gruwelijk pijn, daar kan ik niet omheen.” Maar, vervolgt ze: ,Exitpolls lopen bij de ChristenUnie bijna altijd anders af”, daarmee doelend op eerdere verkiezingen, waar de partij toch uiteindelijk nog een extra zetel kreeg.
,Of het nu drie of vier zetels worden, de ChristenUnie gaat bouwen”, vervolgt Bikker, die haar felicitaties uitspreekt richting Geert Wilders.
In de lange nacht die de ChristenUnie ingaat tussen hoop en vrees, moest Bikker aan een tekst uit Jozua denken, vertelt ze: Wees vastberaden en sterk, want Ik zal voor je zorgen. ,Ook al zijn we klein, er is Iemand die voor je zorgt. Ik dank onze hemelse Vader dat Hij ons hier in vrijheid bij elkaar brengt.”
GroenLinks-Kamerlid Corinne Ellemeet vindt het “ongelofelijk” dat Wilders de grootste lijkt te worden. “Mijn zoon heeft dit jaar voor het eerst meegeholpen met campagnevoeren door te flyeren. Hij krijgt nu geschokte appjes van moslimvrienden. Dit wordt straks ook hun premier.”
Volgens Ellemeet heeft Nederland lang gedacht dat “het Italië, Zweden en Amerika niet achterna zou gaan”. “Maar blijkbaar is het populisme hier toch een stuk erger dan gedacht. Ik ben daar echt heel verbaasd over. Maar ik houd ook m’n hart vast”, zegt ze, terwijl Bert Koenders, voormalig minister van Buitenlandse Zaken, haar begroet.
Hoe het nu verder moet met de coalitievorming durft ze niet te zeggen. “De bal ligt nu bij de PVV.” Of Wilders premier wordt, weet ze niet. “Dat moet nu gaan blijken.”
GroenLinks-leider Jesse Klaver laat op het podium weten er “alles te aan doen om de rechtsstaat te beschermen. Dat hebben we altijd gedaan en zullen we ons nu nog harder voor inzetten”. Volgens hem staat de politiek de komende weken voor een flinke uitdaging. “De formatie was voor de verkiezingen al ingewikkeld, maar is er nog veel moeilijker op geworden.”
De exitpoll van de Nederlandse verkiezingen is niet alleen groot nieuws in eigen land, maar ook in het buitenland. De vele stemmen voor de PVV van Geert Wilders wordt breed uitgemeten door media in verschillende landen. Een aantal vergelijkt hem zelfs met de Amerikaanse oud-president Donald Trump.
„De Nederlandse Trump heeft eindelijk groots gewonnen”, kopt het Franse persbureau AFP. Dat de partij van de „rechtse populist” als sterkste uit verkiezingen lijkt te komen, is volgens de Duitse krant Bild „een politieke aardverschuiving voor Nederland”. Ook stelt Bild dat de overwinning van de PVV het vormen van een regering moeilijker zal maken.
De Britse BBC omschrijft Wilders als veteraan, populist en anti-islam. „Als de uitslag wordt bevestigd, zal die de Nederlandse politiek doen opschudden”, meldt de BBC. „Maar hij zal wel moeite hebben bij het vinden van partijen die samen met hem in een regering willen zitten en geen enkele partij kan genoeg zetels winnen om alleen te regeren.”
„Wilders is alleszins niet bang om plaats te nemen in het Den Haagse Torentje”, bericht de Belgische omroep VRT. De Standaard stelt dat „de exitpoll een helder beeld geeft van het nieuwe politieke krachtveld in Nederland”. Volgens de Belgische krant is het op basis van de exitpoll duidelijk dat Wilders „de grote winnaar” is van deze verkiezingen.
De nieuwe partij NSC heeft met naar verwachting twintig zetels ,een geweldig resultaat” geboekt. Dat zei partijleider Pieter Omtzigt woensdagavond. Hij werd toegejuicht door honderden aanhangers. Die scandeerden ‘’Pieter, Pieter, Pieter!”
Omtzigt zei dat ,meer dan een miljoen” Nederlanders het vertrouwen op NSC hebben gesteld. ,Terwijl we drie maanden geleden nog zo klein waren.” Zijn kiezers willen, zo sprak Omtzigt de menigte toe, ,een beter bestuur, echte bestaanszekerheid en grip op migratie. Die thema’s doen ertoe.”
De verkiezingen gingen over ,de koers en toekomst van Nederland”, zei Omtzigt.
De NSC-voorman feliciteerde de PVV ,van harte” met ,het historische verkiezingsresultaat.” Ook feliciteerde hij de BBB en GroenLinks-PvdA met hun ,behoorlijke winst.”
Gezien de ,niet eenvoudige” verkiezingsuitslag zullen politici ,over hun schaduw heen moeten stappen”, zei Omtzigt, op het podium geflankeerd door zijn vrouw. , Het land moet bestuurd worden. Wij zijn beschikbaar. Wij hebben plannen en die kunnen we met z’n allen echt gaan uitvoeren.”
Aan het slot van zijn korte toespraak hintte ex-CDA’er Omtzigt nog het politieke tumult rond zijn persoon. ,Ik krijg de komende tijd een functie elders, in Den Haag.”
Natuurljk had hij gehoopt op tien zetels of meer, zegt BBB-campagneleider Henk Vermeer. “Maar”, vervolgt hij direct vol enthousiasme, “we zijn één van de vier partijen die zijn gestegen. Caroline heeft tweeënhalf jaar in haar eentje lopen buffelen.” Onder daverend applaus: “Ze heeft in haar eentje gezorgd dat we zijn verzevenvoudigd! Niemand kan meer om ons heen.”
Mona Keijzer, nummer twee op de kandidatenlijst en premierskandidaat voor BBB, noemt de uitslag “geweldig, mooi, fantastisch”. Dat zij geen premier wordt noemt Keijzer “volstrekt onbelangrijk”. “Toen Pieter Omtzigt het speelveld betrad, wisten we al dat dat consequenties voor ons zou hebben.” Het gaat er volgens haar om dat duidelijk is geworden dat Nederland een “ander en beter beleid” wil.
Ze maakt gelijk een rekensommetje: 35 zetels van de PVV, 20 van NSC en 7 van BBB. “Dan heb je er al 62.” Valt er wel te onderhandelen met Wilders die terug wil naar nul migranten? “Hij weet zelf ook dat dat niet kan. We gaan de komende tijd praten”, belooft ze.
Onrustbarend, vindt Roel Kuiper de voorlopige uitslag van de verkiezingen. ,Er zijn in deze campagnetijd discussies geweest over de leefbaarheid van de aarde. Deze uitslag laat zien: Veel mensen willen hun levensstijl niet veranderen. Het is Nederland op 1.”
De oud-senator van de ChristenUnie leidde dit jaar de commissie die het CU-verkiezingsprogramma schreef. Zojuist heeft hij gehoord dat zijn partij ook in de tweede exitpoll blijft steken op drie zetels. Hij denkt dat die -voorlopige- tegenvallende uitslag te wijten is aan enerzijds de regeringsdeelname, die niet bij alle CU’ers in goede aarde viel. ,De CU-kiezer heeft nooit een grote liefde gehad voor dit kabinet.” Daarnaast wijst hij op de mogelijke strategische stemmen die zijn uitgebracht op GroenLinks-PvdA.
Het CU-verhaal heeft wel potentie, meent Kuiper. ,Zorg voor de samenleving, oog voor gezinnen, dat is een belangrijk christelijk verhaal dat breder leeft.”
SGP-lijsttrekker Chris Stoffer is blij dat zijn partij met drie zetels stabiel lijkt te blijven. “Dat is absoluut om dankbaar voor te zijn als je verder de enorme verschuivingen om je heen ziet. We zijn verwonderd over de grote steun van onze trouwe achterban.”
De monsterwinst van de PVV toont volgens Stoffer dat in Nederland veel ontevredenheid over de politiek bestaat. “Dat zag je bij de provinciale verkiezingen in maart toen de BBB groot werd, nu bij de PVV. De politiek heeft op dat ongenoegen tot nu onvoldoende antwoord geproduceerd. Er moet wel wat gedaan worden om vertrouwen te herwinnen. Dat was ook een van de onderwerpen die wij in de campagne nadrukkelijk naar voren hebben gebracht. De overheid belooft veel, maar maakt heel veel niet waar. Dus moet je gewoon minder beloven, realistisch en eerlijk zijn en dat dan wel waarmaken. Dat is voor mij een signaal dat uit deze verkiezingen komt.”
Stoffer is ,droevig’ over de resultaten van de twee andere christelijke partijen. “Zoals het er nu naar uitziet krijgt het CDA echt een klap en de ChristenUnie een fikse tik. En hun verlies komt in ieder geval in zetelaantal niet bij ons terecht. De christelijke politiek marginaliseert nog verder. Met ons drieën halen we net elf zetels. Dat is minder dan het CDA de vorige keer in z’n eentje haalde. En het is maar net iets meer dan ChristenUnie en SGP de afgelopen keer samen bereikten.”
Fleur Agema, de nummer-2 van de PVV, denkt dat „de Nederlander het gewoon zat is”. Dat komt volgens haar door de „massa-immigratie”, waarvoor het land volgens haar „veel te klein” is.
Daardoor „kachelt de zorg achteruit”. Het is voor haar dan ook „een grote droom” om minister voor Zorg te worden. „Maar zo ver is het absoluut nog lang niet.” De PVV haalt volgens de exitpolls van Ipsos, in opdracht van de NOS en RTL, 35 zetels en is daarmee de grootste partij.
Het wordt nog moeilijk voor de partij om een regering te vormen: verschillende partijen, waaronder NSC van Pieter Omtzigt, hebben samenwerking met de PVV uitgesloten vanwege het partijprogramma van die partij. Voor Agema is het uitsluiten van de PVV geen optie: „we vallen niet meer te negeren.”
De politiek moet lessen trekken uit de uitslag van de verkiezingen zoals die nu voorligt na de exitpolls, zegt VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz. Er is te weinig geluisterd naar de mensen, vindt de liberale voorvrouw. Haar partij verloor onverwacht flink, terwijl de PVV haar zetelaantal verdubbelde en met 35 zetels de grootste partij lijkt te worden volgens de exitpoll van Ipsos in opdracht van NOS en RTL.
Yeşilgöz feliciteerde Wilders, Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) en Pieter Omtzigt (NSC).
„We bouwen vanaf vandaag verder”, aldus Yeşilgöz tegen haar partijleden. Ze spreekt van een nieuw hoofdstuk.
Bij de partijbijeenkomst van Partij voor de Dieren in hotel Park Centraal Den Haag werd het woensdagavond stil na de eerste exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS en RTL. De dierenpartij stond daarin op 4 zetels. Momenteel heeft de partij 6 zetels in de Tweede Kamer. Na de tweede exitpoll klonk ongeloof onder de aanwezigen. De partij zakte daarin verder terug, naar 3 zetels.
Onder de aanwezigen in de zaal klonk teleurstelling. „Ja, jammer”, zei een van de aanwezigen. Voor de bekendmaking van de exitpolls liet Christine Teunissen, Tweede Kamerlid voor de Partij voor de Dieren, weten al „de hele dag gespannen” te zijn. „Hoeveel zetels we ook halen, mensen kunnen ervan op aan dat de Partij voor de Dieren het hardst vecht voor klimaat”, zei ze.
De sfeer bij GL-PvdA is toch wat gelaten na de tweede exitpoll. De partij levert een zetel in aan VVD en gaat waarschijnlijk met de liberalen strijden om plek twee.
Het feit dat Wilders met zo’n overmacht de grootste lijkt te worden, lijken mensen hier nauwelijks te kunnen geloven. “Ik ga heel veel bier halen”, zegt een teleurgestelde dertiger. “Dat is het enige wat je nog kunt doen”, reageert een vrouw. De dj probeert de menigte nog wat op te vrolijken met wat muziek, maar gedanst wordt er nauwelijks. Daar is de uitslag niet naar.
NSC krijgt in de prognose 20 zetels. Fans van de nieuwe partij reageren verheugd, al klinkt ook wel wat teleurstelling in de zaal. ,Ik ben blij”, zegt de 21-jarige Sem van der Vegte uit Elburg. ,Maar ook wel een beetje teleurgesteld. Het was mooier geweest als NSC de grootste was geworden.” Dat de partij van Omtzigt de laatste tijd een duikeling maakte in de peilingen, heeft te maken met het feit dat Omtzigt aarzelde over een eventueel premierschap, denkt Van der Vegte.
Niet blij is Van der Vegte met de eclatante zege van de PVV. ,Ik vind dat heel zuur. Ik weet niet of Wilders een geschikte premier is voor álle Nederlanders.”
NSC’er Roel Driever uit Amersfoort is ,ontzettend blij” met de twintig zetels voor NSC. Al had hij ,op iets meer gehoopt.” Dat NSC als gloednieuwe partij naar verwachting zo’n twintig zetels in de wacht sleept, toont aan dat Nederlanders willen dat het ,anders moet” in Den Haag. ,Burgers willen dat problemen niet worden verdoezeld, maar dat mensen vooruit worden geholpen.”
Ook Driever ziet met lede ogen aan hoe de PVV een monsterzege boekt. ,Ik vind dat heel schokkend. Wilders gaat zo polariserend te werk. Het gaat niet helpen om alle grenzen dicht te gooien.”
Ger Saris uit Winterswijk is blij dat de NSC ,van niks naar twintig zetels” ging. ,Al had ik gehoopt op iets meer.” Saris maakt zich zorgen over de winst van de PVV. ,Ik houd mijn hart vast. Ik denk niet dat Wilders kan samenwerken met anderen in een kabinet.”
Joost de Ruijter uit Winterswijk vindt het ,fantastisch” dat de NSC ,vanuit het niets” zo’n twintig zetels scoort. ,Je hoeft niet meteen de grootste te zijn. Deze steun voor NSC toont aan dat de mensen willen dat de overheid zich dienend opstelt.”
Net als andere NSC’ers ik ook De Ruijter bezorgd over de forse winst van de PVV. ,Ik vind dit een blamage voor Nederland. Maar de kiezer heeft gelijk. Problematisch vind ik dat Wilders de groep moslims wegzet als tweederangs burgers.”
De BoerBurgerBeweging (BBB) komt in de eerste exitpoll van de NOS uit op zeven zetels. Strikt genomen is dat winst, maar met oog op het electorale kapitaal dat de BBB eerder dit jaar vergaarde bij de Provinciale Statenverkiezingen is het een flinke klap.
Toch is Caroline van der Plas blij, zegt ze in een eerste reactie. „We gaan gewoon de coalitieonderhandelingen in.”
Bij de Provinciale Statenverkiezingen in maart behaalde de BBB in alle provincies een overwinning. In de Eerste Kamer kwam de partij uit op een astronomisch zetelaantal van zestien. Ruim een maand na die verkiezingen werd haar partij nog gepeild op 31 zetels. Vanaf eind juni daalde het zetelaantal van de BBB ineens hard.
Dat haar partij niet de grootste zou worden, had partijleider Caroline van der Plas al wel ingecalculeerd. Vorige week zei de partijleider nog wel te rekenen op minimaal 20 zetels in de Tweede Kamer.
Onder luid applaus stapt Geert Wilders naar voren, in het krappe café ’t Seepaardje in Scheveningen. „We zijn de grootste”, begint hij zijn betoog triomfantelijk. „De kiezer heeft gezegd: We zijn het zat. Maar die Nederlander heeft ook hoop. Dat mensen hun land weer terugkrijgen. Daar gaan wij voor zorgen. Wij zorgen ervoor dat de asieltsunami wordt beperkt. Dat de veiligheid weer op orde komt, dat de zorg weer op orde komt.”
„Dat we 35 zetels hebben, is een enorm compliment, maar ook een enorme verantwoordelijkheid”, vervolgt Wilders. „Wij zullen ons best moeten doen om de hoop van al die mensen die op ons hebben gestemd, zo’n 2 miljoen, niet te beschamen.”
De partijleider staat open voor samenwerking met andere partijen, zegt hij. „Dat betekent dat elke partij over zijn eigen schaduw heen moet springen, ook wij. We zullen oplossingen bieden, binnen de kaders van de grondwet. De Nederlander moet weer op één komen te staan.”
Twee van de drie christelijke partijen leveren in de exitpoll van Ipsos zetels in. Het CDA haalde in 2021 nog vijftien zetels; in de exitpoll blijven er daar vijf van over. Dit beeld sluit aan bij de slotpeilingen die dinsdag naar buiten kwamen. In twee daarvan stonden de christendemocraten op vier zetels, in de derde op zes.
De exitpoll komt dus niet als een verrassing, maar is desalniettemin uitermate pijnlijk voor de partij. Zeker ook omdat de campagne van lijsttrekker Henri Bontenbal gunstig werd gerecenseerd. Vanwege de lof die hij kreeg toegezwaaid kregen veel CDA’ers toch weer enige hoop op een iets gunstiger uitslag. Even op adem komen en dan weer gaan bouwen, is nu het devies.
De ChristenUnie daalt volgens de exitpoll van vijf naar drie zetels; eveneens een pijnlijk verlies. Straft de CU-kiezer van 2021 de partij alsnog af voor de coalitiedeelname aan Rutte IV? Liepen er op het laatst nog kiezers weg naar NSC, CDA of GL-PvdA? De exitpoll geeft in elk geval te denken.
Lichtpuntje voor de partij is dat de ChristenUnie bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen in de exitpoll één zetel lager stond dan de daadwerkelijke uitslag. Ook nu is niet uitgesloten dat de partij gaandeweg de avond nog een zetel hoger uitkomt, op vier. Ook het CDA stond in de eerste exitpoll van vier jaar geleden trouwens één zetel lager dan de uiteindelijke uitslag.
De SGP blijft in de exitpoll stabiel op drie zetels. Als dat gedurende de avond zo blijft, kan de nieuwe lijsttrekker Chris Stoffer daar content mee zijn.
Ook bij de SGP wordt met hoorbare verbazing gereageerd op de exit-poll, met name bij de voorspellingen voor de PVV en de VVD. Schamel gejuich en wat geklap is er bij het verlies van D66. Teleurstelling wordt geuit bij de teruggang van de ChristenUnie. En dan de verwachting voor de SGP: de drie zetels blijven waarschijnlijk behouden. De zaal applaudiseert luid.
Verrassend. Zo mag de eerste exitpoll die de NOS om 21.00 uur liet zien zeker worden genoemd. De grootste verrassing is zonder twijfel de opmars van de PVV. De partij van Wilders lijkt op het allerlaatste moment nog kiezers te hebben weggesnoept bij VVD, NSC en BBB. Dat veel rechtse kiezers nog aarzelden tussen deze partijen was al wel duidelijk geworden uit de onderzoeksrapporten van I&O Research dat gedurende de campagne diverse peilingen heeft uitgevoerd. Maar Wilders lijkt bij deze verkiezingen niet te stuiten. De opmars van de partij is vooral een dreun voor de VVD.
Nadat Dilan Yeşilgöz het stokje had overgenomen van Mark Rutte zette ze de deur naar Wilders behoedzaam op een kier. Naar nu blijkt heeft ze veel weifelende PVV-kiezers daarmee een beslissende duw in de rug gegeven: „Toe maar.” Een stem op Wilders was dit keer geen garantie voor snoeiharde, spectaculaire oppositie, maar met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid een garantie voor regeringsdeelname. Vermoedelijk zal Yeşilgöz in augustus hooguit aan regeringsdeelname in de vorm een gedoogrol voor de PVV hebben gedacht. Nu moet ze met lede ogen toezien hoe veteraan Wilders haar partij rechts heeft ingehaald.
Voor het campagneteam van de VVD valt er na vanavond genoeg te evalueren. Had Yeşilgöz’ campagne wel voldoende diepgang? Hoe kon de latente populariteit die Wilders nog altijd geniet zo worden onderschat? Én, last but not least, was het forceren van de kabinetscrisis in juli achteraf wel zo’n goede keus.
Gemengde gevoelens zullen er ook zijn bij GL-PvdA. Ook hun overwinningsfeestje wordt door Wilders behoorlijk verziekt. De zege die Timmermans neerzet, is behoorlijk overtuigend te noemen, maar in zijn opzet om alle linkse kiezers achter zich te verenigen is hij niet geslaagd. D66 krijgt een behoorlijk pak slaag, maar weet zich met tien zetels toch nog redelijk te handhaven. Ook de Partij voor de Dieren blijft op de been. Timmermans moet zich nu beraden op zijn opstelling tijdens de verkenning, de eerste fase van de kabinetsformatie die volgende week van start gaat. Zoals het er nu naar uitziet, ligt het initiatief daar bij Wilders. Saillant detail: de combi PVV, VVD en NSC telt gegeven de huidige stand van zaken op tot een meerderheid. De combi GL-PvdA, NSC en VVD niet.
,Shocking!” Bij de uitslagenavond van de ChristenUnie, gehouden in horecagelegenheid First Class bij Amersfoort Centraal Station, gaan er veel handen voor de mond als blijkt hoe groot de PVV deze verkiezingen is geworden. De schok is duidelijk groot in het stampvolle zaaltje.
Over de drie zetels die de ChristenUnie volgens deze exitpoll krijgt, heerst teleurstelling. Dat de partij weleens zou kunnen gaan verliezen, kon aan de peilingen wel afgelezen worden, maar de hoop was om zeker vier van de huidige vijf zetels te behouden. Leo Koelewijn en Pauline Vonkeman, beiden werkzaam voor de ChristenUnie hopen ook dat dat met de foutmarge nog gaat gebeuren. Koelewijn: ,Het kan altijd nog. Mirjam Bikker heeft een goed, christelijk verhaal.”
Van de enorme winst van de PVV van Wilders schrikt Vonkeman. ,Voor mijn gevoel kan het niet veel goeds brengen. Maar blijkbaar zien heel veel mensen dat anders.”
De SGP houdt haar uitslagenavond in buitenplaats Kameryck in het groene buitengebied bij het Utrechtse dorp Kamerik. Partijmedewerker Sjon van der Ree Doolaard, die de bijeenkomst presenteert, heet de partijgenoten kort voor negenen welkom. Hij plaatst de spanning van het moment in perspectief. "Stelt u zich eens de Tweede Kamer voor, al die blauwe zetels. Er wordt een tekening gemaakt met de zetels voor al die verschillende partijen. En u zit te wachten, te wachten. Alle partijen, maar geen SGP. Dat is wel erg negatief. Het gaat dus wel ergens om vanavond.
Als de SGP in de Tweede Kamer zit, weten wij dat het Woord van God ook vertegenwoordigd wordt op een betrouwbare reformatorische manier. Dat is de zware, moeilijkere kant. Maar ik heb van een wijze SGP’er ook wel eens wat anders begrepen. Hij zit hier niet heel ver bij mij vandaan. Met een Schotse ruit in z’n pak." De eenvoudige schets is duidelijk: partijvoorlichter Menno de Bruyne. “Hij deed eens de wijze uitspraak: De stemmen zijn al geteld. Ik hoef dat hier verder niet uit te leggen. Dat geeft heel veel vertrouwen in wat de uitkomst ook is.”
Zeven zetels voor BBB volgens de exitpoll. Een luid gejuich stijgt op als die uitslag op het scherm verschijnt in Bathmen, vlak bij Deventer, thuisbasis van lijsttrekker Caroline van der Plas. Weliswaar wat minder uitbundig dan in maart, toen BBB in één klap met zestien zetels de Eerste Kamer in kwam. Als de verzamelde BBB’ers al wat teleurgesteld zijn, dan laten ze dat natuurlijk niet merken.
Vorige week rekende de voorvrouw van de Boerburgerbeweging nog op twintig zetels. De laatste Peilingwijzer gaf er vier tot zeven aan, terwijl BBB in april nog op zo’n dertig zetels stond. Maar nu benadrukt ze in een eerste reactie dat ze twee jaar geleden in haar eentje de Kamer binnenkwam. “En dan nu zes zetels erbij! Gewoon fantastisch!”
Minstens zo enthousiast laten de BBB’ers zich horen over het verlies van twee zetels voor de Partij voor de Dieren. De 35 zetels voor de PVV komen als een verrassing. De wow’s in de zaal zijn niet van de lucht.
De kiezer heeft de vorige kabinetspartijen in de ogen van Van der Plas hard afgestraft. “Ik vind dat we moeten luisteren naar de kiezer”, zegt de over de winst van Wilders. “Geen partijen meer uitsluiten.”
VVD’ers sloegen bij het zien van de eerste exitpoll op de avond van de verkiezingen kreten van ongeloof uit. Vooral de enorme winst die de exitpoll van Ipsos in opdracht van NOS en RTL voor de PVV voorspelt, leidde tot geschokte reacties. De liberalen scoren zelf ook een heel stuk minder dan verwacht, en houden 23 zetels over van de huidige 34. Dat is lager dan in de recente peilingen, en de VVD wordt daarmee naar verwachting de derde partij.
Veel VVD-leden vertrokken na het verschijnen van de exitpoll verbijsterd naar de bar in de Fokker Terminal in Den Haag, waar de liberalen hun uitslagenavond vierden. De VVD had met de nieuwe lijsttrekker Dilan Yeşilgöz gehoopt de grootste te blijven en opnieuw de premier te leveren.
Hard gejuich bij GL-PvdA als de exitpoll binnenstroomt. De partij behaalt volgens de poll 26 zetels. Ook is de opluchting groot als blijkt dat VVD flink inlevert. Al is het gescheld niet van de lucht als PVV op zo’n 35 zetels wordt geschat.
De PVV de grootste, dat was de stille hoop van Jonas Florusse. Samen met zijn vader is hij vanuit Oss naar Amsterdam gekomen om de uitslag van dichtbij bij te wonen. “Niemand wil met de PVV in een coalitie. Dus dan komen ze automatisch bij de tweede uit, en dat zij wij”, zegt hij lachend.
Zijn vader Johan is toch wat pessimistischer. “Het gaat te goed met Nederland. Daarom is rechts zo groot.” Vogels hem scoort rechts over de rug van de zwakken. “Ik geloof dat pech en geluk het leven bepalen. Je hebt succes niet zelf in de hand. Juist links komt op voor de belangen van de mensen die wat meer pech hebben in het leven. Dat moet je bij rechts nog maar zien.”
Bij de PVV is met vreugde en ongeloof gereageerd op de eerste exitpoll, waarin de partij met 35 zetels de grootste is. Een ANP-verslaggever ziet PVV’ers elkaar omhelzen, en anderen elkaar vol verbazing aankijken. Ook bij het grote verlies van de VVD werd gejuicht. Volgens de poll van Ipsos, in opdracht van de NOS en RTL, verliest die partij 11 zetels en houdt er 23 over.
Op X reageert PVV-leider Geert Wilders blij en verbaasd. „35!” roept hij uit. Later komt Wilders met een uitgebreidere reactie.
De PVV is volgens een exitpoll van Ipsos in opdracht van NOS en RTL met 35 zetels de grootste partij geworden bij de Tweede Kamerverkiezingen. GroenLinks-PvdA volgt op grote afstand met 26 zetels. De VVD zou 23 zetels krijgen, Nieuw Sociaal Contract (NSC) van Pieter Omtzigt 20.
Bij de uitslagenavond van GL-PvdA staan David Ocampo – PvdA-stadsdeelcommissielid in Amsterdam-Zuid- en Aras Gorkem – oud-penningmeester van de PvdA in Amsterdam- buiten een sigaretje te roken. “Reële spanning” voelen ze vanavond, hoewel Ocampo ervan verzekerd is dat Timmermans vanavond flink gaat winnen vanavond. “Hij wordt sowieso de grootste.” Gorkem is daar niet zo zeker van. “Het kan”, zegt hij voorzichtig. Ze hopen op de stemmen van linkse VVD’ers en twijfelende D66’ers.
Over Timmermans is het duo niet zo tevreden. “Het sprankelde niet zo. Ik miste de energie. Het had van mij wat feller gemogen, vooral in de debatten”, zegt Ocampo. Als de eindspurt van de PVV in peilingen aan bod komt in het gesprek, mengt ook een vrouwelijke omstander zich. “Mocht Wilders de grootste worden, is dat echt vreselijk. Hij is echt een ramp voor het land.”
Bij de uitslagenavond van GL-PvdA, waar verslaggever Robert van der Stelt aanwezig is, loopt het storm. De deuren van het Transformatorhuis in Amsterdam gingen om 19.30 uur open voor publiek. Alle kaarten voor de uitslagenavond van de roodgroenen zijn vergeven. Nu is het wachten op de eerste exitpoll van 21.00 uur.
De nieuwe partij NSC komt woensdagavond bijeen in Metropool, een evenementenlocatie in hartje Enschede. Rond kwart voor acht woensdagavond staan tientallen NSC-fans bij elkaar in een schemerige zaal. Over ruim een uur komt de eerste prognose van de verkiezingsuitslag binnen. ,Ik voel gezonde spanning”, zegt Aant Jelle Soepboer, een uit Friesland afkomstig kandidaat-Kamerlid voor NSC. ,Hoe dan ook gaan we vanavond een gezellig feestje bouwen.”
NSC stond enkele weken geleden zo ongeveer het hoogst in de peilingen, maar duikelde afgelopen week behoorlijk. Is Soepboer teleurgesteld? ,Nee”, houdt hij de boot af. ,Peilingen zijn maar peilingen.”
Hoe verklaart hij de terugval in de peilingen? ,Afgelopen week kwamen de linker en rechterflank in de politiek tegenover elkaar te staan. Dan is het voor ons als middenpartij lastig om overeind te blijven.” Kan het weifelende optreden van Omtzigt -hij aarzelde om duidelijkheid te geven over een eventueel premierschap- de NSC stemmen kosten? ,Ik vind niet dat Omtzigt weifelt. Hij neemt heel weloverwogen beslissingen. Het gaat ons om de inhoud.”
Is het een avontuur om als kandidaat-parlementariër deel uit te maken van een nieuwe politieke beweging als NSC? ,Zeker. Je geeft je baan op. Het is een missie. We willen terug naar goed bestuur, we willen dat mensen weer vertrouwen in de overheid krijgen.” Soepboer (,ik ben vierde geworden in een peiling over kandidaat-Kamerleden met de mooiste naam”) wil zich vooral inzetten voor de regio. ,De afgelopen jaren is de regio niet goed in beeld geweest. Ik wil dat er meer oog komt voor landelijk gebied. Denk aan iets als rekeningrijden. Dat zou desastreus zijn voor plattelanders, want die moeten vaak op reis met de auto. Voor zulke kwesties moet meer aandacht komen.”
In de gemeente Utrecht had rond 19.35 uur 73,3 procent van de kiesgerechtigden gestemd. Even voor 17.00 uur was de opkomst nog iets meer dan 48 procent in de Domstad.
Volgens onderzoeksbureau Ipsos had om 17.45 uur de helft van alle kiesgerechtigden in Nederland gestemd. De stemlokalen zijn nog open tot 21.00 uur.
In de studentenstad Wageningen had om 18.00 uur 64 procent van de kiezers zijn stem uitgebracht.
Naar schatting 66 procent van de kiesgerechtigden had woensdag om 19.45 uur gestemd voor de Tweede Kamerverkiezingen, ruim een uur voordat de stemlocaties dichtgaan. Dat blijkt uit cijfers van Ipsos waarover de NOS en RTL Nieuws berichten. Twee uur eerder, om 17.45 uur, was de totale opkomst naar schatting 50 procent.
Het huidige tussentijdse opkomstpercentage is lager dan dat bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen voor de coronacrisis. In 2017 had om 19.45 uur 73 procent van de kiesgerechtigden de gang naar het stembureau gemaakt.
Ipsos vergelijkt de opkomstpercentages van de verkiezingen van woensdag met die van 2017 en niet met die van 2021. Door corona waren de Tweede Kamerverkiezingen in dat jaar namelijk uitgesmeerd over drie dagen en konden 70-plussers ook per brief stemmen. Volgens Ipsos zijn de opkomstcijfers daardoor niet goed vergelijkbaar.
De opkomst voor de verkiezingen van de Tweede Kamer in Rotterdam blijft wat achter bij de rest van het land. Om 19.30 uur had ruim 57 procent van de kiezers van de havenstad een stem uitgebracht. In Amsterdam was het opkomstpercentage op datzelfde tijdstip bijna 65 procent, in Utrecht 72 en in Den Haag 62 procent.
Zowel bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2021 (38,9 procent) als bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten eerder dit jaar (42,5 procent) scoorde de havenstad in de laagste regionen wat betreft de opkomst. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 kwam 67,7 procent van de Rotterdamse kiezers opdagen, tegen 78,7 in heel Nederland.
Rotterdam waarschuwt kiezers om geen twee vakjes rood te kleuren bij de lijstcombinatie GroenLinks-PvdA. Op sociale media staan berichten dat mensen die op die partij willen stemmen twee bolletjes moeten inkleuren. „Maar dat is niet juist. Voor een geldige stem moet je één bolletje rood kleuren”, waarschuwde ook het ministerie van Binnenlandse Zaken.
In de gemeente Groningen had om 19.00 uur 70,4 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht, meldt de gemeente. Dat is iets minder dan bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen voor corona, in 2017, toen op datzelfde tijdstip 74 procent van de kiesgerechtigde Groningers zijn gang naar de stembus had gemaakt.
Ook andere gemeenten meldden om 19.00 uur hun tussentijdse opkomstpercentage. In de Zeeuwse gemeente Hulst had tot dan toe 66,7 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht. Dat is iets meer dan in 2017, toen het opkomstpercentage in Hulst om 19.00 uur bijna 66 procent was. In het Friese Opsterland had tot 19.00 uur bijna 70 procent van de kiesgerechtigden gestemd.
De gemeenten Heerlen en Meierijstad delen de opkomstpercentages tot 18.00 uur. In Heerlen in Limburg had tot die tijd 52 procent van de kiesgerechtigde inwoners gestemd, in het Brabantse Meierijstad was dat bijna 60 procent.
De opkomst voor de Tweede Kamerverkiezingen op Schiermonnikoog ligt al boven de 100 procent. Dat meldt burgemeester Ineke van Gent op X.
De hoge opkomst komt door toeristen die op het eiland komen stemmen, vertelt ze aan Omrop Fryslân. „November is de wandelmaand”, zegt burgemeester Ineke van Gent. „Maar we hebben gelukkig genoeg biljetten, dus we gaan het zien.”
Schiermonnikoog was tijdens de Provinciale Statenverkiezingen afgelopen maart als eerste gemeente klaar met het tellen van de stemmen. Waddeneiland Vlieland en het Gelderse Rozendaal zijn ook vaak snel klaar met tellen.
In Amsterdam heeft om 18.00 uur 53 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht, meldt de gemeente. Daarmee is de opkomst in de hoofdstad zo goed als gelijk aan de vorige verkiezingen om 18.00 uur. In 2021 was de opkomst om 18.00 uur ook 53 procent; in 2017 op hetzelfde tijdstip 53,7 procent.
Volgens onderzoeksbureau Ipsos had de helft van de kiesgerechtigden om 17.45 uur gestemd. Stemmen kan nog tot 21.00 uur.
In Assen had om 18.00 uur 61 procent van de kiezers gestemd. In Den Haag had rond 18.15 uur ruim 54 procent zijn stem uitgebracht. In Eindhoven lag dat percentage rond hetzelfde tijdstip op ongeveer 56 procent.
Ongeveer 50 procent van de kiesgerechtigden had woensdag om 17.45 uur zijn stem uitgebracht. Dat blijkt uit de tussentijdse opkomstcijfers van onderzoeksbureau Ipsos, waar de NOS en RTL Nieuws over schrijven. Twee uur eerder, om 15.45 uur, was de totale opkomst naar schatting 40 procent.
Met 50 procent is het huidige tussentijdse opkomstpercentage lager dan bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2017, toen om 17.45 uur 55 procent van de kiesgerechtigden zijn stem had uitgebracht.
In 2021 waren er ook verkiezingen voor het parlement, maar toen waren de verkiezingen door corona verspreid over drie dagen en konden 70-plussers ook per brief stemmen. Daarom zijn de opkomstpercentages volgens Ipsos niet goed vergelijkbaar en legt het onderzoeksinstituut de cijfers van de huidige verkiezingen naast die van 2017.
Lijsttrekker Daniël van Duijn van jongerenpartij LEF, die dinsdagavond is aangehouden voor het verstoren van het lijsttrekkersdebat van de NOS, wordt weer vrijgelaten. Dat laat advocaat Willem Jebbink weten. De verdachte krijgt een gedragsaanwijzing mee. Hij mag zich op de verkiezingsavond tot donderdagochtend vroeg niet in de buurt van de Tweede Kamer bevinden.
De lijsttrekker van de relatief onbekende jongerenpartij zat dinsdag in het publiek tijdens het slotdebat, dat plaatsvond in de ontvangsthal van de tijdelijke Tweede Kamer in Den Haag. Hij kwam op het podium tijdens een debat en schreeuwde van dichtbij naar de politici van VVD, NSC en GroenLinks-PvdA dat ze bij de „oude politiek” horen. Hij beet VVD-leider Dilan Yeşilgöz toe dat haar partij „nooit meer aan de macht” mag komen.
De politie hield Van Duijn aan voor het verstoren van een openbare vergadering of betoging. Ook is hij opgepakt voor wederspannigheid, omdat hij niet meewerkte bij zijn aanhouding. Eerder verstoorde Van Duijn de uitzending van Buitenhof door een poster van zijn partij op het raam van de opnamelocatie te plakken.
Het Openbaar Ministerie laat weten dat de verdachte zich later voor de rechter dient te verantwoorden. Dat hij woensdagavond niet in de buurt van het Kamergebouw mag komen heeft te maken met de verkiezingsuitzending die er wordt gemaakt, aldus een woordvoerder.
De stembureaus op NS-stations worden al de hele dag goed bezocht, laat een woordvoerster van de spoorvervoerder iets voor 17.00 uur weten. „We zien dat de drukte meedeint met de vertrekkende treinen”, zegt ze.
Op 43 treinstations in Nederland is op deze verkiezingsdag een stembureau ingericht, onder meer in Den Haag, Almere, Leiden, Rotterdam, Maastricht, Utrecht en Zwolle. De NS-woordvoerster verwacht dat de drukte op de stembureaus op stations in de avondspits toeneemt. „In de spits in ochtend en avond zie je meer stemmers. Het stemmen is onderdeel van hun reis.”
Demissionair minister Hugo de Jonge heeft op verschillende stembureaus een kijkje genomen. Als minister van Binnenlandse Zaken is hij verantwoordelijk voor het verloop van de verkiezingen.
De Jonge ging naar een stembureau in Almere dat toegankelijk is voor mensen met bijvoorbeeld een visuele beperking, naar een stemlokaal in een zorginstelling voor mensen met een verstandelijke beperking in Baarn, en naar het stembureau in de Tilburgse ‘poptempel’ 013.
In de ochtend was de minister al te horen en te zien bij verschillende media, om het belang van stemmen te onderstrepen.
Woensdagmiddag om 15.45 uur had zo’n 40 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht. Dat blijkt uit cijfers van onderzoeksbureau Ipsos, waar de NOS en RTL Nieuws over schrijven. Twee uur eerder, om 13.45 uur, was de totale opkomst naar schatting 28 procent.
Het opkomstpercentage om 15.45 uur is iets lager dan bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2017, toen op hetzelfde tijdstip 43 procent van de kiesgerechtigden had gestemd.
In 2021 waren er ook verkiezingen voor het parlement, maar toen waren de verkiezingen door corona verspreid over drie dagen en konden 70-plussers ook per brief stemmen. Daarom zijn de opkomstpercentages volgens Ipsos niet goed vergelijkbaar en legt het onderzoeksinstituut de cijfers van de huidige verkiezingen naast die van 2017.
Bij de gemeente Den Haag waren dinsdag 62.808 stemmen uit het buitenland binnengekomen. Dat is zo’n 60 procent van de meer dan 100.000 Nederlanders in het buitenland die staan geregistreerd als kiezer. Woensdag zijn er volgens een woordvoerster ook nog „zakken vol” stembiljetten binnengekomen in Den Haag, waar de stemmen uit het buitenland worden geregistreerd.
Op sociale media beklagen enkele kiesgerechtigden uit het buitenland zich erover dat hun stempapieren niet op tijd aankomen bij het briefstembureau in Den Haag. De biljetten moesten daar woensdag uiterlijk om 15.00 uur binnen zijn. De gemeentewoordvoerster zegt dat niet duidelijk is hoeveel mensen met dit probleem te maken hebben. „Maar alle mensen die dit kenbaar hebben gemaakt, krijgen van ons een antwoord.”
Op X zegt de gemeente in een reactie op mensen die zich hierover uitspreken dat ze voor het bezorgen en ontvangen van stemdocumenten uit het buitenland afhankelijk is van buitenlandse en binnenlandse postbedrijven. „Daar hebben we geen invloed op.”
Politieke partijen hebben in de laatste maand van de verkiezingscampagne bijna 1,3 miljoen euro uitgegeven aan onlineadvertenties, meldt de Universiteit van Amsterdam (UvA). Het gaat hier om advertentieruimte die is ingekocht bij de moederbedrijven van Facebook en Google tussen 18 oktober en 16 november. GroenLinks-PvdA gaf met 412.000 euro veruit het meest uit.
Na de linkse combinatie gaven D66 (208.000 euro), FVD (127.000 euro), CDA (107.000 euro) en VOLT (101.000 euro) het meest uit aan internetreclames.
De meeste onlineadvertenties werden ingekocht bij Meta. Politieke partijen gaven samen 753.000 euro uit bij dit moederconcern van Facebook en Instagram. Het bedrijf biedt de meeste opties om advertenties te richten op een zeer specifieke groep. GroenLinks-PvdA probeert bijvoorbeeld mensen te bereiken die geïnteresseerd zijn in kunstmusea en bibliotheken. Partij voor de Dieren richt zich onder meer op liefhebbers van natuurdocumentaires.
De gemeente Huizen meldt donderdag de verkiezingsuitslag en niet al woensdagavond of -nacht. Dat heeft de gemeente besloten, zo meldt een woordvoerder na berichtgeving op NH Nieuws.
Meestal geven gemeenten in de uren na het sluiten van de stembureaus de uitslagen door, zodat een beeld kan ontstaan over de uitslag van verkiezingen. Huizen doet dat dus deze keer niet.
„Zorgvuldigheid”, is de reden. „Het zit in de manier van tellen”, legt de woordvoerder uit. Meestal wordt geteld op lijstniveau en daarna pas op kandidaatsniveau. „We gaan het nu in een keer goed doen, op kandidaatsniveau.”
Het feest van de democratie begon woensdagochtend al vroeg. Vanaf 07.30 uur kon gestemd worden en verslaggever Robert Jansema was daarom al vroeg in Kampen te vinden.
Daar peilde hij de stemming en ontdekte hij waar mensen veelal op letten bij het uitbrengen van hun stem. Bekijk de video:
De totale opkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen was tot woensdagmiddag 13.45 uur ongeveer 28 procent. Dat blijkt uit cijfers van onderzoeksbureau Ipsos, waar de NOS en RTL Nieuws over schrijven.
Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2017 had op hetzelfde tijdstip 33 procent van de kiesgerechtigden gestemd. In 2021 waren er ook verkiezingen voor het parlement, maar toen waren de verkiezingen door corona verspreid over drie dagen en konden 70-plussers ook per brief stemmen. Daarom zijn de cijfers volgens Ipsos niet goed vergelijkbaar, melden NOS en RTL Nieuws.
Kiezers vinden het bij deze Tweede Kamerverkiezingen knap lastig een keus te maken. Repo vanuit ”Stembureau district 5” in de Grote Kerk in Apeldoorn.
The New York Times zoomt in op NSC-oprichter Pieter Omtzigt, de „belangrijkste protagonist” tijdens deze verkiezingscampagne. Zijn opkomst als stemmentrekker is gezien zijn gematigde standpunten „ongebruikelijk”, vindt de Amerikaanse krant.
De Britse krant The Guardian zegt dat in stemlokalen „van het Anne Frank Huis tot de Nederlandse Cariben” kiezers na vier regeringen-Rutte het land op een andere koers kunnen zetten.
Dat Geert Wilders het in de peilingen weer goed lijkt te doen, valt internationaal vaker op. De Duitse krant Frankfurter Allgemeine spreekt van een „verrassende opkomst”.
De burgemeesters van Amsterdam, Rotterdam en Utrecht hebben woensdagochtend hun stem uitgebracht voor de Tweede Kamerverkiezingen. Zo stemde burgemeester Ahmed Aboutaleb van Rotterdam op het stadhuis. „Ik hoop van harte dat Rotterdammers vandaag massaal gebruikmaken van hun stemrecht”, aldus Aboutaleb. „Democratie is een groot goed waar we respectvol mee om moeten gaan.”
Ook Amsterdamse burgemeester Femke Halsema stemde op het stadhuis. „Net mijn stem uitgebracht voor de Tweede Kamerverkiezingen. Ook jouw stem telt; jij bepaalt daarmee de richting van het land. Dus ga stemmen!”, zo liet ze weten op Instagram.
Sharon Dijksma, burgemeester van Utrecht, ging stemmen in een pop-upstembureau op het Domplein. „In Utrecht hebben we deze keer extra veel stembureaus die stuk voor stuk worden gerund door vrijwilligers. Een paar duizend vrijwilligers die er met ons voor zorgen dat alles zo goed mogelijk verloopt”, zegt Dijksma.
Bijna een kwart van de kiesgerechtigde Amsterdammers heeft tot 13.00 uur een stem uitgebracht voor de Tweede Kamerverkiezingen. De gemeente meldt dat het voorlopige opkomstpercentage 23,3 procent is.
Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen in 2021 was het totale opkomstpercentage in de hoofdstad 75,7 procent. Er kan tot 21.00 uur gestemd worden.
Op meerdere stembiljetten in de Friese gemeente Achtkarspelen is woensdagochtend een drukfout ontdekt in het vakje voor D66-kandidaat Kajsa Ollongren. Over het vakje voor de huidige demissionair minister van Defensie, die op de 75e plek staat op de D66-lijst, is een zwarte streep afgedrukt. Door de fout was één stembureau in de gemeente uit voorzorg een uur gesloten.
De drukfout werd ontdekt op een van de zestien stembureaus in Achtkarspelen. Uit een steekproef van de gemeente bleek later dat ook andere bureaus verkeerd afgedrukte biljetten hadden liggen. De meeste hadden voldoende juiste stembiljetten op voorraad, maar voor een stemlocatie in het dorp Buitenpost gold dat niet. Dat stembureau werd korte tijd uit voorzorg gesloten, omdat de gemeente niet wist of stembiljetten met een drukfout geldig zijn.
Achtkarspelen vroeg de Kiesraad daarover om advies. „Zij bevestigden dat alle stembiljetten geldig zijn als de kiezer het vakje heeft aangekruist, ondanks de drukfout”, meldt de gemeente. „Als het vakje niet rood is gemaakt maar de kiezer heeft op een andere manier laten blijken op die kandidaat te willen stemmen, dan is de stem ongeldig. Dit is niet anders bij andere verkiezingen.”
Het stembureau in het stadhuis van Meppel is gesloten door een brandmelding. Het stadhuis is ook ontruimd, melden de burgemeester van Meppel en de gemeente Meppel. Volgens Veiligheidsregio Drenthe brak er rond 10.45 uur brand uit op de eerste verdieping. De brand is inmiddels onder controle en er zijn geen gewonden gevallen.
De brand was volgens de veiligheidsregio ontstaan in een elektrische kabelboom, een verzamelpunt van elektrische draden en kabels.
Burgemeester Richard Korteland schrijft op X dat het stembureau op het stadhuis is „geschorst”. „Daar kan tot nader bericht dus niet worden gestemd.”
Meppel meldt op de eigen website dat de balies zijn gesloten. „Stemmen kan ook bij één van de andere stembureaus in onze gemeente”, aldus de gemeente verder, verwijzend naar een pagina met daarop de stembureaus in de gemeente.
De opkomst voor de Tweede Kamerverkiezingen woensdag laat een wisselend beeld zien. Via de website opkomstenuitslag.nl is het tussentijdse opkomstpercentage van tien gemeenten te zien. Den Haag, Eindhoven, Harderwijk, Hilversum, Rotterdam, Tynaarlo, Groningen, Nijmegen, Utrecht en Emmen.
Van de randstedelijke gemeenten op die lijst heeft tot 11.00 uur Utrecht met 18,5 procent het hoogste opkomstpercentage. In Eindhoven heeft rond 11.00 uur meer dan 15 procent van de kiesgerechtigden hun stem uitgebracht en in Groningen is dat ruim 15 procent. In Den Haag was toen meer dan 14 procent van de kiesgerechtigden naar de stembus gegaan en in Rotterdam ruim 13 procent. In Nijmegen kwam rond 11.00 uur ruim 16 procent al stemmen. In Emmen was het rond 11.00 uur ruim 16 en in Tynaarlo ruim 19 procent en in Hilversum ruim 18 procent en in Harderwijk bijna 17 procent.
Op die website staan niet de gemeenten Apeldoorn en Arnhem, maar daar hadden respectievelijk rond 10.00 uur 9 procent en 5,5 procent van de kiesgerechtigden gestemd. De gemeente Breda meldt op de eigen website dat het opkomstpercentage rond 11.00 uur op 11 procent lag.
De hoofdstad, de gemeente Amsterdam, kon nog geen opkomstcijfers geven. Amsterdam maakt die tussentijdse opkomstcijfers woensdagmiddag rond 13.00 uur bekend
Lijsttrekker Wybren van Haga van Belang van Nederland (BVNL) heeft in Haarlem gestemd. Hij bracht zijn stem uit in het provinciehuis van Noord-Holland.
„Onze partijleider @WybrenvanHaga bracht vanmorgen samen met het Haarlemse BVNL-raadslid @JoeyRR1997 zijn stem uit bij het provinciehuis in Haarlem”, zegt BVNL op X.
Lijsttrekker Stephan van Baarle van DENK heeft woensdag gestemd in Rotterdam. Dat deed hij bij ontmoetingsplek ’t Klooster.
„DENK-lijsttrekker @StephanvBaarle heeft zojuist zijn stem uitgebracht. Doe dat ook. Pak je stempas en identiteitsbewijs en ga richting het stembureau en stem. Vandaag MOET jouw stem gehoord worden!” aldus de partij op X.
beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton DommerholtStemmen op je trouwdag, Marie Tulin van Ekeren en Herman Kooiman deden het vandaag. Voordat de daggasten arriveerden, reden ze samen naar het Dorpshuis in IJzendoorn om hun stem uit te brengen.
SP-lijsttrekker Lilian Marijnissen heeft woensdag tegen 10.00 uur haar stem uitgebracht voor de Tweede Kamerverkiezingen. Ze deed dat in Wijkcentrum De Hille in haar woonplaats Oss.
Ze liet de aanwezigen weten dat ze op de nummer twee op de SP-lijst had gestemd: Sandra Beckerman.
Lijsttrekker Daniël van Duijn van LEF, die is aangehouden voor het verstoren van het lijsttrekkersdebat van de NOS dinsdagavond, zit nog vast. Een politiewoordvoerder meldt dat de verdachte woensdag wordt gehoord. Daarna beslist het Openbaar Ministerie wat het vervolg gaat zijn. Dat gebeurt in de loop van de dag.
Van Duijn stond als lijsttrekker van de relatief onbekende jongerenpartij op de lijst van het publiek om het slotdebat, dat plaatsvond in de ontvangsthal van de tijdelijke Tweede Kamer, bij te wonen. Hij kwam op het podium tijdens een debat en schreeuwde van dichtbij naar de politici van VVD, NSC en GroenLinks-PvdA dat ze bij de „oude politiek” horen. Hij beet VVD-leider Dilan Yeşilgöz toe dat haar partij „nooit meer aan de macht” mag komen.
De demonstrant werd verwijderd door de beveiliging uit de ontvangsthal van de tijdelijke Tweede Kamer, hoewel hij wel enige tijd te midden van het podium stond en de politici toeschreeuwde. Ook toen hij werd weggedragen door de beveiliging, bleef hij hard schreeuwen. Toch ging het debat vrijwel meteen nadat hij was weggehaald weer door.
Stemmers weten woensdag weer de stembureaus op NS-stations te vinden. Een woordvoerster, die een rondje deed langs een aantal stationsmanagers, meldt even na 10.00 uur dat het „lekker doorloopt” op de stations van onder meer Utrecht, Rotterdam, Zwolle, Arnhem, Lelystad en Almere.
In Rotterdam stonden rijen, in Arnhem stemde burgemeester Ahmed Marcouch en was een band.
Stemmers kunnen deze woensdag op 43 treinstations verspreid over het land stemmen voor de Tweede Kamerverkiezingen. Station Winterswijk was om 05.00 uur als eerste open.
Chris Stoffer van de SGP heeft rond 10.00 uur gestemd op de Boaz-Jachinschool in Elspeet (Gelderland). Dat is de basisschool waar de SGP-leider vroeger naartoe ging. Hij kwam met zijn vrouw.
Ook de vorige lijsttrekker van SGP, Kees van der Staaij, laat op X weten op zijn partij te hebben gestemd. „Met heel veel enthousiasme weer SGP gestemd!”.
Er is al heel wat koffie geschonken, woensdagochtend voor 09.00 uur in de huiskamer van Wim Westhoff, in Marle (Overijssel). Hij is de gastheer van het kleinste stembureau van Nederland. „We hebben al zeven of acht stemmers gehad, en dat voor 09.00 uur. Dat is best veel, aangezien we er vandaag ongeveer zeventig verwachten”, zegt Westhoff. In het buurtschap in de gemeente Olst-Wijhe komen meestal in ieder geval de ongeveer vijftig geregistreerde kiesgerechtigden, maar ook andere kiezers van buiten Marle weten zijn huis te vinden. „Er zijn mensen die bewust hun stempas omzetten naar een kiezerspas om in andere gemeenten te kunnen stemmen”, legde hij eerder al uit. Daardoor kan de opkomst hoger uitvallen.
Woensdagochtend kwam een mevrouw die nachtdienst had gehad langs zijn huis om te stemmen. „Die wilde geen koffie, want ze moest gaan slapen”, aldus Westhoff. Ook een jongen kwam stemmen. „Die komt elk jaar op weg naar het werk. Die moest ook door.” Maar volgens Westhoff is er deze dag ook ruimte voor het sociale aspect. „We zitten hier met drie mensen uit de gemeenschap en dan heb je altijd wat te praten. Dan hoor je het laatste nieuws over de buren bijvoorbeeld.” Dat is „juist wel belangrijk”, aldus Westhoff.
Het woonhuis is sinds 1948 een stembureau voor Marle. Het ligt in tegenstelling tot Olst en Wijhe op de westelijke oever van de IJssel. Om te voorkomen dat de kiezers uit Marle de rivier moeten oversteken, werd een apart stembureau ingericht in het huis. Dit jaar zal het ongeveer de 75e keer zijn dat de woonkamer dienst doet als stembureau, aldus Westhoff. „Ikzelf niet hoor, ik ben nog geen 75. Maar mijn vader kreeg toen van de gemeente de vraag of het kon in ons huis. En dat kon.”
Westhoff en de vrijwilligers blijven tot 21.00 uur zitten. Dan gaan alle stembureaus dicht. „We kunnen niet stoppen als iedereen uit Marle is geweest, want er kunnen dus ook nog anderen komen.”
Lijsttrekker van het CDA Henri Bontenbal heeft woensdag gestemd in Rotterdam. Dat deed hij samen met zijn vrouw bij het stembureau in de Pelgrimskerk.
„Laat Henri vandaag zijn karwei beginnen. Stem CDA”, meldt de partij op X.
PVV-leider Geert Wilders heeft even na 09.00 uur zijn stem uitgebracht in het stadhuis van Den Haag. Wilders’ komst werd vastgelegd door een grote groep journalisten.
Ook waren er zichtbaar beveiligers met Wilders meegekomen naar het stembureau. Het PVV-boegbeeld wordt al jarenlang zeer streng beveiligd vanwege bedreigingen.
Mirjam Bikker van de ChristenUnie heeft woensdagochtend haar stem uitgebracht voor de Tweede Kamerverkiezingen. De lijsttrekker stemde op basisschool het Schateiland in Gouda.
„Het is verkiezingsdag! Het moment om geloof een stem te geven”, aldus de ChristenUnie op X.
Demissionair premier Mark Rutte van de VVD heeft woensdag in zijn woonplaats Den Haag gestemd. Dat deed hij op de stemlocatie in het gebouw van Schoolvereniging Wolters, een basisschool.
Rond 08.45 uur kwam Rutte aan bij de locatie. Volgens de peilingen haalt de VVD tussen de 26 en 29 zetels.
Lijsttrekker Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA heeft woensdagochtend rond 08.45 uur zijn stem uitgebracht in zijn geboorteplaats Maastricht. Dat deed hij in buurtcentrum Sint Pieter.
Timmermans werd eind augustus dit jaar lijsttrekker van de combinatiepartij. Hij kwam woensdag met zijn kinderen, kleinkinderen en een hond naar het stembureau.
Ook de nummer twee op de kandidatenlijst, Esmah Lahlah, heeft gestemd. Zij bracht haar stem uit bij ontmoetingsplaats De Reinevaer in Tilburg.
De nummer 3 van de lijst, Jesse Klaver, heeft inmiddels ook laten weten dat hij heeft gestemd. „Ik heb gestemd! Ik hoop jij ook. Er staat vandaag enorm veel op het spel. We gaan aan kop met de PVV en de VVD. We kunnen gewoon de grootste worden, als progressieve kiezers zich vandaag verenigen. Samen kan het. Stem GroenLinks-PvdA.”, zo meldt hij op X.
Met vier zetels in de peilingen gaat Forum voor Democratie niet tot de grote winnaars van deze verkiezingen behoren. Toch ging de afgelopen dagen de nodige aandacht uit naar voorman Thierry Baudet, nadat hij tot twee keer toe op het hoofd werd geslagen.
Lijsttrekker van Nieuw Sociaal Contract (NSC) Pieter Omtzigt heeft woensdag gestemd in Enschede. Dat deed hij samen met zijn vrouw in de Museumfabriek.
„Vandaag kiezen we de leden voor de Tweede Kamer. Wilt u met dezelfde partijen, op dezelfde manier verder? Of maakt u een andere keuze, zodat er écht werk wordt gemaakt van goed bestuur en bestaanszekerheid”, meldt NSC woensdag op X.
Politieke partijen hebben in de laatste maand van de verkiezingscampagne bijna 1,3 miljoen euro uitgegeven aan onlineadvertenties, meldt de Universiteit van Amsterdam (UvA). Het gaat hier om advertentieruimte die is ingekocht bij de moederbedrijven van Facebook en Google tussen 18 oktober en 16 november. GroenLinks-PvdA gaf met 412.000 euro veruit het meest uit. Na de linkse combinatie gaven D66 (208.000 euro), FVD (127.000 euro), CDA (107.000 euro) en VOLT (101.000 euro) het meest uit aan internetreclames.
De meeste onlineadvertenties werden ingekocht bij Meta. Politieke partijen gaven samen 753.000 euro uit bij dit moederconcern van Facebook en YouTube. Het bedrijf biedt de meeste opties om advertenties te richten op een zeer specifieke groep. GroenLinks-PvdA probeert bijvoorbeeld mensen te bereiken die geïnteresseerd zijn in kunstmusea en bibliotheken. Partij voor de Dieren richt zich onder meer op liefhebbers van natuurdocumentaires.
Het is de vraag hoe lang politieke partijen zo gericht reclame kunnen blijven maken. De toezichthouder European Data Protection Board (EDPB) maande Meta onlangs om niet meer op deze manier te adverteren, omdat de privacyregels dat niet toe zouden laten. Het techbedrijf heeft vervolgens zijn voorwaarden aangepast en denkt daarmee wel aan de regels te voldoen. Europese privacywaakhonden zijn momenteel aan het uitzoeken of dat laatste ook echt zo is. Bovendien hebben Europese regeringsleiders en het Europees Parlement onlangs afgesproken om de regels voor politieke reclame strenger te maken.
Tijdens de verkiezingen woensdag lijkt het droog te blijven. Het wordt wel een vrij koude novemberdag met middagtemperaturen van 4 tot 8 graden.
Volgens Weeronline kan het aan het begin van de ochtend licht vriezen en liggen de temperaturen in het westen iets boven het vriespunt. Er zijn veel wolkenvelden en in het binnenland is het in de ochtend nog een tijd mistig. Er staat weinig wind en in combinatie met de lage temperatuur is het in de gebieden met mist kil. Met een middagtemperatuur van 4 of 5 graden in het oosten en een graad of 8 in het westen is het koud, maar het blijft wel droog. Halverwege de avond stijgt de temperatuur naar 5 tot 10 graden. In het noorden kan dan een beetje regen vallen.
Alle stembureaus in Nederland zijn woensdagochtend om 07.30 uur geopend voor de Tweede Kamerverkiezingen. Ruim 13,3 miljoen kiesgerechtigden van 18 jaar en ouder mogen hun stem uitbrengen. Om 21.00 uur sluiten de stemlocaties en gaan de stembussen open om de stemmen te tellen.
Alleen bijzondere en mobiele stembureaus kunnen afwijkende openingstijden hebben, aldus de Kiesraad. Zo kon in studentencafé Het Vliegende Paard in Zwolle al tussen 00.00 uur en 01.30 uur gestemd worden. Stembureaus mogen niet later sluiten dan 21.00 uur. Als de stembureaus sluiten, mogen alleen de aanwezige kiezers in het stemlokaal of bij de ingang nog worden toegelaten.
Het opkomstpercentage voor de Tweede Kamerverkiezingen in 2021 was ruim 78,5 procent. Van de ruim 13,2 miljoen kiesgerechtigden brachten ruim 10,4 miljoen mensen toen hun stem uit. In 2021 deden 37 partijen mee. 17 partijen behaalden genoeg stemmen voor een zetel in de Tweede Kamer. VVD werd de grootste, gevolgd door D66 en PVV. Dit jaar doen 26 partijen mee.
Advertentie
