Jaarlijks doen vele vluchtelingen en migranten uit het Midden-Oosten, Noord-Afrika en andere delen van de wereld mee aan een levensgevaarlijke en meer dan eens tragisch aflopende tocht naar Europa. Na de coronapandemie is de instroom naar ons werelddeel enorm toegenomen. Vorig jaar werden in de Europese Unie bijna een miljoen asielaanvragen ingediend. Over de eerste helft van 2023 zijn het er al ruim 513.000. Dat is 27 procent meer dan over dezelfde periode in 2022.

Dit is erg zorgwekkend. Deels omdat duizenden migranten in de Middellandse Zee verdrinken, deels omdat bij grote delen van de Europese bevolking steeds vaker de opvatting heerst dat de immigratie uit de hand loopt.

De meeste landen in de EU hebben al tientallen jaren ervaring met immigratie vanuit met name het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Veel werkt goed. Een heleboel binnenkomers uit niet-westerse landen doen het voorbeeldig en leveren een positieve bijdrage aan Europa.

Tegelijkertijd maken grote delen van de Europese bevolking culturele wrijvingen en conflicten mee in het leven van alledag. De statistieken die wijzen op hoge criminaliteitscijfers en lage arbeidsparticipatie onder immigranten zijn overbekend. Veel burgers hebben de indruk dat hun bezorgdheid over radicalisering en het ontstaan van getto’s niet serieus wordt genomen. Zij zien dat de migrantenstroom naar Europa onverdroten blijft voortduren.

Geld verkeerd besteed

Dit is onder meer te wijten aan ons asielsysteem. Want hoewel veel Europese landen recordhoeveelheden asielzoekers opnemen, laten wij in feite de zwakste en meest kwetsbare vluchtelingen in de steek: vrouwen, kinderen en mensen met beperkingen of een zwak gestel. Deze mensen beschikken vaak niet over de middelen of de kracht om de levensgevaarlijke reis naar Europa te beginnen. Ze worden achtergelaten in gebrekkige vluchtelingenkampen.

In plaats daarvan worden enorm veel middelen ingezet om dossiers te behandelen van voornamelijk jonge mannen van wie zeer velen helemaal geen reëel asielmotief hebben. Ze proberen Europa binnen te komen om economische redenen en voor betere levensomstandigheden.

In de EU-landen worden ieder jaar duizenden asielaanvragen behandeld. Maar alleen al vorig jaar werd meer dan de helft in eerste instantie afgewezen. Er worden grote bedragen uitgegeven voor tolken, advocaten, de huisvesting en de terugkeer van mensen die helemaal geen aanspraak kunnen maken op bescherming en die hier niet hadden mogen zijn. Ondertussen komen de Verenigde Naties en het Internationale Rode Kruis ernstig middelen tekort om meer te kunnen doen aan de nood in de brandhaarden in de wereld.

Extreemrechts

Wij moeten erop staan dat het recht op asiel voorbehouden is aan mensen die echt bescherming nodig hebben. Anderen die een bestaan in Europa wensen, moeten dit aanvragen via reguliere kanalen, door middel van werkvergunningen of studieverblijven.

Daarom is het nodig om het bestaande patroon te wijzigen. Anders zullen de tragische ongelukken op zee voortduren en zullen de gewone burgers het vertrouwen in zowel de overheden als de nationale instellingen volledig kwijtraken. De Europese burgers willen niet accepteren dat hun bestaan steeds meer wordt aangetast door migranten en dat de kloof tussen henzelf en mensen met een vreemdelingenachtergrond groter en groter dreigt te worden.

De onophoudelijke migrantenstroom kan er op termijn toe leiden dat de Europese kiezer de politieke verantwoordelijkheid overdraagt aan extreemrechts, dat het probleem doorgaans uitsluitend wil oplossen met hogere muren en prikkeldraad en geen oog heeft voor het humanitaire aspect van migratie. De humane weg loopt via een wijziging van het bestaande asiel- en vluchtelingenbeleid.

Symptoombestrijding

Denemarken wil graag vooroplopen met concrete voorstellen voor hoe een toekomstig Europees asiel- en vluchtelingenbeleid eruit kan zien. Een eerste vereiste is de vernietiging van het lugubere bedrijfsmodel van de mensen-
smokkelaars.

Deze zomer waren wij getuige van een van de ergste schipbreuken met migranten in de Middellandse Zee ooit. In juni kapseisde een overvolle vissersboot met wel 750 mensen aan boord voor de Griekse kust. Verschillende opvarenden verdronken. Een week later zonk een rubberboot onderweg naar de Canarische Eilanden. In de eerste zeven maanden van 2023 heeft de Tunesische kustwacht meer dan 900 verdronken migranten aangetroffen voor de kust van het land.

Niet-gouvernementele organisaties (ngo’s), media en andere betrokkenen hebben vaak als kritiek dat Europese reddingsacties veel te inefficiënt zijn. EU-leiders zouden meer moeten doen om mensen in onveilige rubberboten te helpen. Deze kritiek kan best relevant zijn, maar blijft steken bij symptoombestrijding.

Het aantal verdrinkingsdoden zal blijven stijgen, tenzij de gewetenloze mensensmokkelaars een halt wordt toegeroepen. Dat kan pas lukken als wij voor mensen de drijfveer wegnemen om in een gammele boot of in de bak van een overdekte, zuurstofarme vrachtwagen te gaan zitten.

Recht van de sterkste

De Deense regering deed een voorstel voor een nieuw asielsysteem. Dat moet mensensmokkel bestrijden en ervoor zorgen dat meer mensen die asiel nodig hebben bescherming krijgen. Tevens moet de migranteninstroom onder controle worden gebracht, zodat Europa niet meer mensen ontvangt dan er kunnen integreren.

Denemarken en de andere EU-landen moeten uiteraard bescherming blijven bieden aan degenen die daaraan behoefte hebben. Maar het is ook nodig dat de EU met de nodige zorgvuldigheid handelt en oplossingen vindt om de instroom onder controle te houden. Uiteraard geheel conform onze internationale verplichtingen.

Denemarken heeft bijvoorbeeld voorgesteld dat spontane asielaanvragers worden overgebracht naar een veilig partnerland buiten de EU, waar behandeling van hun asielzaak en eventuele bescherming plaats kunnen hebben. Maar het land staat ook open voor andere oplossingen, zoals migratiepartnerschappen met andere landen, geïnspireerd door de EU-Turkije-verklaring.

Vluchtelingen horen alleen naar Europa te komen om humanitaire redenen. Hulp is niet bedoeld voor mensen die gewoon kans gezien hebben zichzelf Europa binnen te smokkelen. Wij moeten een einde maken aan het recht van de sterkste in het vluchtelingenbeleid.

Vluchtelingenverdrag

Denemarken denkt dat de uitdagingen het beste gemeenschappelijk en in EU-verband kunnen worden opgelost. Op de meest recente zitting van Raad van Europa zijn de landen het eens geworden over een aantal initiatieven die onder andere moeten zorgen voor een efficiëntere behandeling van asielzaken. Het is positief dat wij in de EU dit soort afspraken kunnen maken, maar jammer genoeg zijn de fundamentele problemen hiermee nog verre van opgelost.

Het is de Deense ambitie om onze middelen te herverdelen, zodat beduidend meer geld wordt besteed ter ondersteuning van de hulporganisaties die een enorme inzet leveren in of bij de conflictgebieden. Het gaat dan om de zorg voor voedsel, medicijnen, dekens en andere acute hulpgoederen voor vluchtelingen. Maar het gaat ook om onderwijs voor de kinderen, werk voor de volwassenen en ondersteuning van lokale gemeenschappen die voor een enorme integratieopdracht staan.

Denemarken was het eerste land dat het Vluchtelingenverdrag ondertekende en het zal het laatste land zijn dat het verdrag opzegt. Maar het is wel onontkoombaar dat een en ander anders wordt aangepakt, om ervoor te zorgen dat burgers hun eigen samenleving blijven herkennen en de steun aan de internationale asielspelregels intact blijft.

Kaare Dybvad Bek is de Deense minister voor vreemdelingenbeleid en integratie, Peter Nedergaard is hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit van Kopenhagen.