Wat een eerbetoon voor het ”geweten van de Kamer”. Voor de ”Vader des Kamerlands”, aldus Caroline van der Plas. Iedereen roemde het karakter van Kees van der Staaij: vriendelijk, geduldig, niet polariserend, vol humor en altijd op de inhoud. Alles is dus wel gezegd. Toch wil ik twee facetten van zijn werk naar voren halen die wat onderbelicht zijn gebleven. Het gaat dan om zijn interne en zijn externe betekenis.

Eerst de interne betekenis. Van der Staaij nam het stokje van Bas van der Vlies als fractieleider over in 2010. Op een moment in de geschiedenis van de SGP dat een oude garde aan het afscheid nemen was. Dat zijn kantelmomenten in een organisatie die vaak tot conflicten leiden. Daarbij was Van der Vlies uitgegroeid tot een instituut. Gezaghebbend bij jong en oud in de SGP maar ook in de Kamer.

Het is Kees van der Staaijs grote verdienste dat hij de overgang van ”oud” naar ”jong” maar zeker ook de overgang naar een andere presentatie van het gedachtegoed van de SGP geruisloos liet verlopen. Hij was in dit proces natuurlijk niet de enige, maar wel het boegbeeld.

Alle mannen voor Van der Staaij droegen donkere, stemmige pakken. Met Kees kwam de omslag. Zijn pakken werden lichter en zijn stropdassen frivoler. Dat kun je een kinderachtige opmerking vinden, maar onder deze triviale verschuiving was een diepgaander proces merkbaar. Met behoud van de aloude beginselen ging de SGP zich presenteren als een moderne, zelfbewuste partij, aantrekkelijk voor de jonge generatie en nog altijd herkenbaar voor hun ouders en grootouders.

Klassieke gezin

Zo’n proces zonder kleerscheuren doorkomen is een prestatie van formaat. Dat is hem dus gelukt, met behoud van de beginselen. Maar die ging hij wel via de moderne media uitventen.

Hij heeft geluk gehad dat Van der Vlies in de laatste jaren van zijn actieve loopbaan de tv-studio vond. Ik heb hem verscheidene malen in onze talkshow ”Knevel en Van den Brink” als gast gehad en al eens eerder gememoreerd dat de camera van Bas hield (zoals dat in de tv-wereld heet), maar Bas ook van de camera. Hij heeft als het ware de weg voor de moderne presentatie van de SGP geplaveid. Daarmee heeft hij zijn opvolger een geweldige dienst bewezen. Kees hoefde de tv-studio niet te bevechten tegenover een wantrouwend gedeelte van de achterban.

Een moderne uitstraling dus, terwijl er tegelijkertijd aan de inhoud in al die jaren niet zoveel veranderd is. Het vertrouwen in hem groeide alleen maar. SGP-politiek gaat over alle terreinen van het leven, maar concentreert zich wel op medisch-ethische onderwerpen en wetgeving waarin het klassieke gezin ontzien wordt. Die lijn heeft Van der Staaij voortgezet, met, naar mijn inschatting, nog meer aandacht voor de enorme betekenis van een veilig gezin. Waar de belastingwetgeving wel aan moest meewerken, om te verhinderen dat beide partners in een gezin door financiële krapte genoodzaakt waren te werken.

„Ambassadeur”

Van der Staaij is nooit in de verleiding gekomen om zich uit te spreken over netelige zaken in de partij. Met name over de positie van de vrouw werd hij regelmatig uitgedaagd, maar hij wilde geen partij kiezen. Geen polarisatie, geen wantrouwen, maar verbinding, is zijn motto. Hij heeft het geluk gehad dat voorstanders van meer politieke betrokkenheid van vrouwen bij de SGP-politiek zijn positie begrepen.

Aldus werd Kees van de Staaij in de woorden van het ND (26-8) het „visitekaartje van reformatorisch Nederland en ambassadeur van hun geluid”. Dat is een heel terechte constatering.

Want de betekenis van de SGP gaat die van louter een politieke partij ver te boven. De SGP is een van de constituerende factoren van de reformatorische zuil. Samen met de scholen en met het RD zorgt de SGP ervoor dat de zuil zichtbaar en herkenbaar is, en steeds zelfbewuster. De reformatorische zuil is letterlijk van levensbelang voor de overdracht van het Evangelie aan nieuwe generaties. Zij beschermt en inspireert in een cultuur die voor jong en oud, mede door de media, een bedreiging is.

Ik weet niet of Kees zich telkens bewust is geweest van deze positie van boegbeeld en visitekaartje van reformatorisch Nederland. En ik weet niet of hij, als je hem erover zou spreken, zou zeggen dat die last hem te zwaar is. Hij is echter wel degelijk „ambassadeur van hun geluid” geworden.

De SGP is als sinds het ontstaan niet alleen maar een politieke partij, maar misschien nog wel veel meer een maatschappelijke organisatie, een identiteitsdrager, waaromheen een volksdeel zich organiseert en emancipeert.

Kees van der Staaij heeft deze zuil verder op de kaart gezet, een modern gezicht gegeven en aantrekkelijk gemaakt voor een nieuwe generatie jonge christenen.

Daarom denk ik dat zijn bijdrage aan het geloofsleven van het jonge deel van zijn achterban groter is geweest dan de bijdrage aan de vorming van hun staatsrechtelijke geweten. En dat is ongemeen waardevol.

Externe betekenis

Dit alles terwijl Van der Staaij omstreden standpunten heeft, zoals de NOS vilein opmerkte. Hoe denkt hij over vrouwen in de politiek? Over homoseksualiteit, over gender, over abortus en euthanasie, over geslachtsverandering en nog een paar andere thema’s waarop hij regelmatig kritisch bevraagd is?

Hoe kan het dat een Kamerlid vorige week luid bejubeld is, terwijl dat Kamerlid een partij vertegenwoordigt waarin vrouwen een marginale rol spelen en al helemaal niet in de Kamer vertegenwoordigd zijn? Hoe kan het dat een Kamerlid dat niet inclusief denkt zo alom geprezen wordt?

Nee, Kees van der Staaij was en is niet politiek correct en deugen doet hij ook niet (in de zin van meeheulen met de meerderheid). En toch was er veel respect. Dat was niet voor de bühne, of uit opluchting omdat het geweten vertrok. Nee, het was, voor zover ik dat kan nagaan, oprecht en gemeend.

Ik vind dat zijn tweede grote verdienste. Kees van der Staaij is erin geslaagd om gewaardeerd en gerespecteerd te blijven, terwijl hij ”omstreden” standpunten heeft. Voor die standpunten loopt hij niet weg. Hij probeert ze op een vriendelijke, niet dwingende wijze voor het voetlicht te brengen, als hij bevraagd wordt, of als de Kameragenda daarom vraagt. Corinne Ellemeet van GroenLinks, fanatiek voorvechter van het recht van vrouwen op abortus, vertelde dat ze op dit onderwerp lijnrecht tegenover Van der Staaij stond, maar dat er geen Kamerlid is met wie ze ook zo gelachen heeft.

Heeft hij de uitgangspunten, principes en standpunten daarmee voor de buitenwacht meer acceptabel gemaakt? Nee, dat niet. In de Kamer zal de kloof de komende jaren alleen maar toenemen. Hij heeft er echter wel voor gezorgd dat christenen worden uitgedaagd om op een onbevangen wijze voor hun geloof en hun principes uit te komen. Je hoeft niet bang te zijn, je hoeft je niet te schamen, je hoeft niet te duiken, kijk maar naar Kees van der Staaij.

Je kunt de meest vreselijke standpunten hebben, en kennelijk tegelijk gerespecteerd en geliefd zijn, merkte een criticus verontwaardigd op. Inderdaad, op die evenwichtsbalk heeft Kees geacteerd en zijn doorleefde wijze van opereren mag ons tot voorbeeld zijn.

De auteur is theoloog en journalist.