Op klaarlichte dag in mei wordt in de stad Foggia in de Zuid-Italiaanse regio Apulië de plaatselijke maffialeider Salvatore Prencipe onder vuur genomen door twee passanten, die hem in de borst en in het gezicht treffen. Prencipe ontkwam in 1999 al eens aan een moordaanslag en zat van 2004 tot 2015 een gevangenisstraf uit voor drugshandel en lidmaatschap van de maffia. Hij is het voorlopige laatste slachtoffer van een opkomende criminele organisatie, die bij gebrek aan een betere naam bekend staat als de ”vierde maffia”.

Traditioneel kent Italië drie maffiose organisaties: de Siciliaanse Cosa Nostra, de Camorra van Napels en de Calabrese ‘Ndrangheta. In de vierde zuidelijke regio Apulië was de georganiseerde misdaad vanouds minder sterk, afgezien van een bloeiende handel in marihuana uit het nabije Albanië en sigarettensmokkel vanuit Montenegro.

In de afgelopen jaren heeft zich rond Foggia echter een nieuw verbond gevormd van gangsters, dat zich opmaakt om een plaats in te nemen naast de grote drie. Omdat de machtsverhoudingen nog onduidelijk zijn, gaat dat gepaard met een heftige onderlinge strijd, waarbij door de jaren heen tientallen doden zijn gevallen.

Bendeoorlogen

Daarbij laten de daders zich vaak gaan in primitieve gruweldaden, zoals het schieten van kogels in het gezicht van een slachtoffer, dat daardoor voor de nabestaanden onherkenbaar wordt. Eén Apulische gangster staat erom bekend dat hij het bloed van zijn prooien drinkt.

Volgens maffiabestrijders is dit een typisch gedrag voor opkomende criminele organisaties. Cosa Nostra en de ‘Ndrangheta voeren sinds de jaren ’90 een beduidend minder gewelddadig beleid en zelfs binnen de van nature anarchistische Camorra dateert de laatste bendestrijd alweer van 2005.

De ervaring wijst uit dat bendeoorlogen met spectaculaire moorden contraproductief zijn. Zij trekken de aandacht van politie en justitie en zijn fnuikend voor de steun van een deel van de bevolking, dat mede profiteert van de maffiose activiteiten. Bovendien krijgen meer discreet opererende misdadigers gemakkelijker toegang tot de financiële en politieke bovenwereld.

Ook in Apulië is het aantal moorden in de afgelopen jaren afgenomen en er schijnt zelfs sprake te zijn van een onderlinge taakverdeling. Zo zijn er clans gespecialiseerd in autodiefstal en handel in onderdelen. Andere richten zich op illegale afvalstort, drugshandel, overvallen, gokspelen, prostitutie, bouwfraude en zelfs lijkbezorging.

Afpersing is voorts niet alleen een bron van inkomsten, maar ook een middel om de controle op de regio te versterken. Justitie schat dat 80 procent van de ondernemers in Foggia en omstreken de ”pizzo”, maffiose belasting, betaalt. Vrijwel niemand doet aangifte. Een boer die dat wel deed, leeft nu met een politie-escorte terwijl de bank hem geen lening meer wil verstrekken omdat hij als risicofactor geldt.

Uitbreiden

In 2017 vermoordde een moordcommando buiten Foggia niet alleen twee maffiakopstukken, maar ook twee broers die op weg naar hun werk ongewild getuige waren. Daarmee werd de vierde maffia landelijk nieuws en werd ook de politiek wakker geschud.

Het gemeentebestuur van Foggia en vier omliggende dorpen is intussen ontbonden op verdenking van „maffiose infiltratie”. Politie en justitie zijn versterkt en speuren in het achterland naar grotten en verlaten steengroeven waar wapens, drugs en voortvluchtige gangsters worden verborgen. Dat heeft in de afgelopen jaren geleid tot de arrestatie van de voornaamste kopstukken van de vierde maffia, die niettemin druk bezig is om haar activiteiten uit te breiden naar Midden- en Noord-Italië.