Een catechisante vroeg: „Welke verleidingen hadden onze ouders toen er nog geen smartphones waren?” Van tientallen ouders hoorde ik de verzuchting: „Was de smartphone maar nooit ons gezin binnengekomen.” Maar van niemand dankbaarheid voor de smartphone als Godsgeschenk voor hun 12-jarige… En we zijn er nog lang niet. In het interview met practor mediawijsheid Jeroen van der Laan (RD 9-1) klonk terecht: „De digitalisering gaat door.”

Nadat ik in 2014 voor het eerst publiekelijk voor ”nee” zeggen tegen mobiel internet had gepleit, kreeg ik regelmatig te horen: „Wacht maar tot uw kinderen ouder zijn.” Echter, door alle pastorale en culturele ervaringen is mijn overtuiging alleen maar vaster geworden! Ik ben zeer gemotiveerd om ons gezin te behoeden voor de slavernij van de smartphone. Ik kan niet jaloers zijn op hen die een apparaat bezitten dat bij tientallen problemen een hoofdrol speelt. Geestelijke problemen als een afnemend eeuwigheidsbesef, leerstellige verwarring en morele verwording. Gok- en pornoverslaving, concentratieproblemen, ontlezing, slapeloosheid, eenzaamheid, prestatiedruk, negatief zelfbeeld, enzovoorts.

Onbarmhartig

Hoe kan het dat bijna iedereen ondanks dit alles de smartphone ‘trouw’ blijft? Dat heeft te maken met de macht van de techniek, waar filosofen als Jacques Ellul en Egbert Schuurman op gewezen hebben.

Techniek is meer dan gewoon maar een middel. Ze doet denken aan hoe de Heere Jezus spreekt over geld. Hij noemt het in Lukas 16:9 „de onrechtvaardige mammon”. Jawel, met geld kun je heel rechtvaardige dingen doen, maar zodra het een goddelijke status krijgt (”mammon”) delft rechtvaardigheid het onderspit. En hoewel er met techniek zeer barmhartige dingen gebeuren, is het technische systeem (”Machine”, schrijft Laurens van der Tang, RD 7-1) waarin we beland zijn ontzettend onbarmhartig.

De invloed van de boekdrukkunst (bepaald ook geen neutrale uitvinding) ging twee kanten op: ten kwade en ten goede. Nu gaat het echter verder. Ook het boek heeft de cultuur diepgaand beïnvloed, maar bracht niet tot algehele slavernij, zoals digitale techniek dat doet. Het boek ontmenselijkt ons niet, digitale techniek doet dat op grote schaal.

Mens-zijn

Als techniek dienend is, helpt ze ons om meer mens te zijn. Zodra techniek heersend wordt, zoals bij de toren van Babel, leidt ze tot vervreemding. Ze komt dan tussen ons en de schepping, tussen ons en de naaste en tussen ons en God in te staan. Dat is volop gaande, via de smartphone en veel breder.

Enkele voorbeelden. Kundert de Wit oppert de niet onaardige gedachte dat „duurzame energie” ons helpt om onze afhankelijkheid meer te beleven (RD 19-12). In werkelijkheid echter zal dit nog meer technische beheersing betekenen, waaronder industrialisatie van het landschap. In een artikel over ”vegetarische melk” (RD 16-12) werd slechts een kanttekening gemaakt bij het „romantische plaatje” van koeien in de wei. Echter, de afschaffing van de koe (toch al steeds meer een ”melkproductie-eenheid”) laat ons nog verder af staan van de schepping. In een artikel over kunstmatige intelligentie (RD 17-12) wordt gesteld dat een machine nooit een mens kan worden. Maar: door computergebruik worden mensen steeds meer tot machine.

De smartphone en andere technische middelen vervormen ons. Creativiteit, aandacht, eeuwigheidsbesef en verwondering –eigenschappen die horen bij het mens-zijn dat God bedoelt– raken naar de achtergrond. Consumptie en effectiviteit worden bepalend. De wereld wordt killer, de ziel verdwijnt. De mens wordt ‘geüpgraded’ tot een ”homo deus”, maar die is wel een zieltogende ‘god’, in dienst van een andere ‘god’: de techniek.

Echt leven

Daarom bepleit ik een nog grondiger ”nee”. De smartphone (voor privégebruik) weren is een goede eerste zet. In elk geval: laat iedere volgende stap een stap van vermindering zijn. We hebben diepgaandere bevrijding van ons ontzag voor techniek nodig.

In Openbaring (vooral 13:13-17 en 18:22-23) staat techniek in het teken van Babylon. Gelovigen zijn degenen die niet willen meedoen (13:15, 14:4-5, 18:4). Zij volgen de ware Homo Deus: God Die mens werd, het Lam Dat geslacht werd. Jezus werd een ware mens. Niet consumptie en meetbaarheid bepaalden Zijn leven, maar echte verbondenheid. Hij geeft echt antwoord op de afgoderij van de techniek. Dat vraagt geloofsaandacht én praktische aandacht. Het laatste vormt een bedding voor het eerste.

Laten we daarom radicaler ‘uitpluggen’ en meer zorg besteden aan het ‘echte’ leven, zeker in de opvoeding. Opvoeders zijn nog opgegroeid in een wereld die niet beheerst werd door computers. De hedendaagse jeugd raakt, als we niet uitkijken, met computers vergroeid. Tijd voor huisgodsdienst is onmisbaar. Laat er verder in de gezinnen meer ruimte komen voor natuur, tuin, muziek, klussen, lezen, ouderenbezoek en tekenen. Waarbij we slechts die techniek zoeken te gebruiken die dienend is (in plaats van overheersend), „teneinde de mens zijn God diene” (NGB art. 12).

De auteur is predikant van de hersteld hervormde gemeente ”Moria” te Urk.