Kerk & religieVierde Kamper Orgeldag

Restauratie beroemd Hinszorgel Bovenkerk Kampen hard nodig

In de tijd van Willem Hendrik Zwart werd het Hinszorgel van de Bovenkerk in Kampen voor het laatst gerestaureerd. Nu, vijftig jaar later, gaat het weer gebeuren. „Het is in feite een restauratie met een open einde. We weten helemaal niet wat we allemaal nog tegenkomen.”

Bastiaan van Soest

3 May 2025 18:03Leestijd 5 minuten

In de Bovenkerk in Kampen had zaterdag de Vierde Kamper Orgeldag plaats. beeld Freddy Schinkel

De deuren van de Bovenkerk staan open. Vanaf 10.00 uur stromen de mensen de kerk van Kampen binnen.

De Vierde Kamper Orgeldag staat deze eerste zaterdag van mei in het teken van de bekende Kamper organist Willem Hendrik Zwart. Op 26 mei is het honderd jaar geleden dat hij in Zaandam geboren werd. Ruim veertig jaar, van 1954 tot 1995, was hij organist van de Bovenkerk.

Terwijl bezoekers een plekje zoeken of rondneuzen tussen de orgelboeken en CD’s, speelt organist Gerco Bor ”O Heer Die onze Vader zijt” van Zwart op het historische vierklaviersorgel van bouwer Albertus Anthoni Hinsz. Beneden op een scherm is te zien wat er bij de speeltafel gebeurt. Bor sluit zijn bijdrage af met het Premier Choral van Hendrik Andriessen.

Trioboer

Marco den Toom, samen met Gerwin van der Plaats titulair organist van Stichting Bovenkerk Kampen, start met een liedbewerking van Wim Magré, een van de leerlingen van Zwart. Daarna volgt een deel uit Triosonate 4 van Johann Sebastian Bach. Bekend is dat Zwart de triosonates graag speelde en opnam, vertelt Van der Plaats. Hij werd weleens een „trioboer” genoemd, maar Zwart vond dat niet erg: „Nou, dat vond ik ook al geen scheldnaam. Trioboer”, zo zei hij er zelf van. Na Sonate 1 van Guilmant sluit Den Toom af met de Fantasie van Zwart over ”Op bergen en in dalen”. Van der Plaats: „Dat speelde Zwart overal en hij maakte er talloze variaties op.”

Restauratie

Terwijl Werner Mussche plaatsneemt achter de klavieren, vindt er in de torenkamer van de kerk een officieel moment plaats: de bekendmaking van de restauratie van het beroemde Hinszorgel. Dat staat de komende jaren te gebeuren en is hard nodig, stelt voorzitter John Engelsman van Stichting Bovenkerk Kampen. Samen met de protestantse gemeente van Kampen, eigenaar van de kerk en het orgel, wordt dit proces in gang gezet. Hans Fidom, hoogleraar orgelkunde in Amsterdam, en Gerrit Hoving, lid van het College van Orgeladviseurs Nederland, zullen de restauratie begeleiden.

Marco den Toom vertelt hoe hij samen met Gerwin van der Plaats bij hun aanstelling in de Bovenkerk onder meer de opdracht kreeg om het orgel blijvend onder de aandacht te houden. „Zorg dat het er goed bij staat, kregen we te horen. Daarom wilden we een goede nulmeting hebben en ook weten hoe het orgel er aan toe is.” Hoving werd gevraagd om het instrument te bekijken.

Fidom laat foto’s van de binnenkant van het orgel zien en somt een lijst van de gebreken op: „Diverse frontpijpen van de Prestant zijn er slecht aan toe. Ze hangen, maar ophanging laat los. Verder zakken de zware pijpen door hun gewicht in, ze krijgen dan wat wij noemen een varkenssnuitje. Veel pijpen zijn ingezakt of staan scheef, de tinfolie op de orgelpijpen laat los en er zit schimmel in het orgel. Het schilderwerk is in slechte staat en leren onderdelen van het binnenwerk zijn verdroogd.”

Dan is er ook nog het probleem van de verzakkende kerk en de toren. Die zakken niet synchroon, maar het orgel zit wel aan beide vast. Het gevolg is dat het instrument nu achterover helt en het rugwerk scheef staat.

Hoving vertelt dat de luchtbalgen in het verleden aan elkaar gekoppeld zijn. Dat heeft ook zijn weerslag op de klank. Omdat het binnenwerk ook merkbaar versleten is, kan het geluid bij het volle werk inzakken.

In 1975, toen Zwart organist was van de Bovenkerk, werd het orgel voor de laatste keer grondig gerestaureerd. Het eindresultaat van die restauratie zal ook het uitgangspunt zijn van de nieuwe restauratie.

Klank

Een dichtgetimmerd plan voor de restauratie is er nog niet. Dat komt omdat die samenvalt met de restauratie van de Bovenkerk zelf. Bovendien moet er nog geld worden ingezameld en is het nog maar de vraag wat er nog meer gevonden wordt. Fidom: „Het is in feite een restauratie met een open einde. De orgelkas staat bomvol. We weten helemaal niet wat we allemaal nog tegenkomen. Als ik in de loop van de jaren iets geleerd heb, dan is het wel dat orgels en het onderhoud eraan duur zijn.”

De restauratie heeft wellicht ook gevolgen voor de klank van het Hinszorgel. Fidom bewaakt het klankconcept. „Gelukkig zijn er veel opnames van het orgel, ook uit de late jaren zeventig, zodat we goed weten hoe het heeft geklonken. De akoestiek van deze kerk fungeert als een heel mooie klankdrager voor het instrument. Het is bijzonder hoe goed je het orgel nog hoort als je in het koor staat. De klank is zelf een monument.”

„Het is bijzonder hoe goed je het orgel nog hoort als je in het koor staat. De klank is zelf een monument”

Hans Fidom, hoogleraar orgelkunde in Amsterdam

De restauratie is een project waar veel mensen met enthousiasme aan willen bijdragen, besluit voorzitter Engelsman. „Juist bij dit orgel, waar de hele wereld naar kijkt, moet het goed verlopen. De restauratie van de kerk gaat nog wel drie jaar duren. Daar stemmen we de orgelrestauratie op af. Beide vragen veel tijd, aandacht en geld, maar zowel de kerk als het orgel verdient dat.”