Hoewel ik de Bijbelse noties die Hans Barendrecht inbrengt in zijn artikel ”Gebed voor verdachten: kan dat wel?” (RD 29-7) kan onderschrijven, is er Bijbels gezien meer nuance aan te brengen. Immers, hoewel alle mensen schuldig voor God staan, benoemt de Bijbel ook talloze keren dat God de rechtvaardigen liefheeft en een afkeer heeft van wie onrecht doen (bijvoorbeeld in Psalm 9, 10, 11, 22, 26, 31 en andere). Rechtvaardige mensen in de Bijbel zijn overigens niet perfect, maar handelen wél naar Gods geboden, in contrast met wie Gods geboden in de wind slaan.

Inderdaad: Jezus bidt voor de overtreders. Jesaja 53 noemt dit element ook specifiek als karakteristiek voor de Knecht des Heeren. Maar Hij zegt ook tegen Pilatus: „Gij zoudt geen macht hebben tegen Mij, indien het u niet van boven gegeven ware; daarom die Mij aan u heeft overgeleverd, heeft groter zonde” (Johannes 19:11). Dat veronderstelt dat er beslist gradaties zijn in schuld.

En zeker: Jezus besteedt vlak voor Hij Zijn leven aflegt aandacht aan een moordenaar die schuld belijdt. Maar de andere moordenaar belijdt geen schuld. Tegen hem zegt Jezus niet: „Heden zult gij met Mij in het paradijs zijn” (Lukas 23:40-42). Er lijkt daarmee wel degelijk een onderscheid te zijn. Als deze Bijbelse nuance achterwege wordt gelaten, dreigt het gevaar dat christenen de mensheid oneerbiedig gezegd gaan opvatten als één pot nat: slachtoffer en dader zijn voor God gelijk. Zo’n redenering doet slachtoffers ernstig tekort.

Mijns inziens liggen beide reacties –zowel de roep in de samenleving om harde veroordeling van daders, waaraan Barendrecht refereert, als de oproep in de Leidse Marekerk tot compassie met de daders– veel meer in elkaars verlengde dan in eerste instantie lijkt. Beide zijn terug te voeren op ons onvermogen om te luisteren naar wie lijden. Wijlen professor Geoffrey H. Hartman stelde in een lezing dat ons compassiereservoir beperkt is en wij al snel overspoeld raken door de intensiteit van de pijn en onmacht van slachtoffers. Onze respons is dan dat we ons emotioneel afsluiten, bang om eronder door te gaan als we ons écht laten raken door de pijn van anderen. En toch is dat luisteren naar het lijden van slachtoffers de eerste roeping van elk mens.

In onze compassie voor de dader hoeven wij als christenen niet het beste jongetje van de klas zijn. God vraagt ons enkel om ons hart open te stellen voor hen die lijden. Dat is niettemin heel erg moeilijk. Slachtoffers confronteren ons, veel meer dan daders, met onze onmacht en ontoereikendheid. Daar willen wij het liefst zo snel mogelijk onderuit komen. Wij willen zo graag oplossen, verlichten, opheffen. Maar dat zet, hoewel misschien niet kwaad bedoeld, slachtoffers linksom of rechtsom dikwijls in de kou.

Sommigen van ons roepen vanuit die onmacht om een harde veroordeling van de dader. Alsof dat ook maar iets van het lijden van het slachtoffer zou kunnen opheffen. Anderen roepen op tot tolerantie voor die dader. Ook dat verlicht op geen enkele wijze het lijden van het slachtoffer. Beide reacties zijn pogingen om (gevoelens van) onmacht uit de weg te gaan. Als we écht naar slachtoffers zouden luisteren, zouden wij tot zwijgen komen en enkel nog de taal van tranen spreken.

Wij zijn zo onbeholpen in de confrontatie met het lijden van anderen. Wij kunnen maar zo weinig doen, hebben maar zo weinig helende capaciteit. Tegelijk is ons luisteren het enige wat we slachtoffers écht kunnen bieden. Dat kost ons wat, haalt ons uit ons evenwicht, maakt ons onmachtig, ontneemt ons onze mooie woorden, dwingt ons tot lijden, tot méélijden.

Alleen zó kunnen wij navolgers worden van Hem Die niet wegvluchtte voor het lijden en de pijn van slachtoffers, maar al dit lijden in Zich opnam. Hij was zélfs bereid om de schuld voor ons tekortschieten tegenover slachtoffers op Zich te nemen.

De auteur is GZ-psycholoog.